Küresel Haber Ağları

Küreselleşme kavramı, dünyadaki tüm insanların toplumsal, kültürel ve ekonomik alanlarda birbirleriyle yoğun bir iletişim ve etkileşim sürecine girmelerinin kaçınılmazlığını ifade eden bir olgudur.

• Uluslararası mal ve hizmet ticareti serbestleşmiştir.
• Bilgi ve iletişim teknolojileri gelişmiştir.
• İnternet yeni bir küresel mekân ve özgürlük alanı ve ekonomik pazar olarak kullanılmaya başlamıştır.
• Tüketim kültürü yerleşmiştir.
• Ticaret liberal hale gelmiştir.
• İki kutuplu dünya anlayışı yıkılmıştır.
• Kaynakların üretimi, dağıtımı ve tüketimi küresel bir ölçeğe ulaşmıştır.
• Bilgi ve iletişim teknolojileri her alanda kullanılmaya başlanmıştır.
• Dijital bir devrim yaşanmıştır.
• Ekonominin uluslararası hale gelmiş, uluslararası ticaret yaygınlaşmıştır.
• Sistemin kendisine ait ve kendini doğrulayan bir teknoloji üretimi oluşmuştur.
• Şehirleşme ve şehirli hayatı tarzı hızla ilerlemektedir.

Radyo ve televizyon gibi iletişim teknolojileri izleyici/dinleyiciye sadece bilgi aktarmaktadır. Radyo ve televizyon bilginin tüketilmesine yönelik bir kitle iletişim aracıdır. İnternet ise etkileşimlilik özelliği nedeniyle bilginin üretilmesi sürecine izleyici yani medya çıktısını tüketeni de dahil etmektedir. Kısacası artık insanlar bilgiyi, haberi sadece tüketmemekte, onu üretebilmektedirler de.

Uluslararası haber, içerdiği veriler nedeniyle tüm dünyayı ilgilendiren, etkileyen, iletişim teknolojisinin dağıtım hızından yararlanarak, kısa sürede dünya ülkelerine yayılan gelişimi, değişimi ve olayları aktaran mesajdır.

• Yeni meydana gelmiş veya ortaya çıkmış olması,
• Büyük bir ulus kitle, tanınmış birey veya küme ile ilgili olması,
• Çatışma öğesi bulunması
• Mesajı alanlarla psikolojik olarak yakın olması,
• Dünyanın nasıl olduğu ve nasıl anlaşılması gerektiği konusundaki mevcut değerleri içermesi
• Anlaşılmasının güç olmaması,
• Uluslararasındaki çıkar çatışmasının bir parçası olması.

 Uluslararası haberin temel göstergeleri, haberin tüm dünyayı ilgilendirip etkilemesi ve bir uluslararası medya organizasyonunda, dağıtımının gerçekleştirilmesidir. 

Bilginin ve haberin dünya üzerindeki dolaşımında serbestliğini engelleyen faktörleri; bilginin haberin, teknolojinin gücü sayesinde tekelde toplanması, hazırlık aşamasında da verilerin her zaman için güçlüden taraf olan bir anlayışla düzenlenip dağıtıma sunulması olarak sıralanmaktadır. Haber toplama ve dağıtma işi gereksinim duyduğı teknoloji ve iş gücü nedeniyle pahalı bir iştir. İşin maddi tarafı az gelişmiş ülkelerin aleyhinedir. Çünkü az gelişmiş ülkeler iç ve dış haber ağını oluşturacak yeterli maddi birikime sahip değildir. Sermaye azlığı da gerek iletişim teknolojilerine sahip olmada gerekse gerekli olan organizasyonu oluşturmada zorluk çıkarmaktadır. Maddi nedenlerden dolayı az gelişmiş ülkeler haberin dolaşımında yer alamamaktadır.

 Medya organlarının, güçlü, uluslararası alanda etkin bir dağıtım ağına sahip olabilmesi, rekabet edebilmesi, güçlü bir ekonomik sisteme dayanır. Ekonomi ile medya organizasyonlarının gücü arasında etkili bir bağ vardır. 

Ekonomik bakımdan iyi olmak iletişim teknolojilerine sahip olmayı ya da iletişim teknolojilerini geliştirecek ortamı sağlamayı kolaylaştırmaktadır. Ekonomisi iyi olan ülkeler hem iletişim teknolojilerini geliştirmekte hem de iletişim teknolojilerine kolayca sahip olmaktadır. İletişim teknolojilerine ve haber üretimi için gerekli altyapıya sahip olmak habercilik başarısı getirmektedir. Bir haber ne kadar çok kişiye ulaşıyorsa o derece etkili olabilmektedir. Dağıtılmayan çok sayıda kitleye ulaşmayan haberin önemi ve etkisi sıfır olmaktadır. Haberin dağıtılmasında teknoloji belirleyici faktör olduğuna göre, teknolojiye sahip olan ülkelerin haberi geniş kitlelere dağıtabilmesinden dolayı az gelişmiş ülkeler iletişim araçlarının üretimi ve iletişim teknolojisinin geliştirilmesi konusunda, gelişmiş ülkelere bağımlıdırlar. İletişim teknolojisindeki bu bağımlılık, yayın içeriklerine bağımlılığı da beraberinde getirmektedir. Bilgi ve haber pazarlayan kuruluşların altyapısı, teknoloji yoğun organizasyonlarla oluşturulmaktadır. Bu organizasyonlar gelişmiş ülkelere aittir. Bilgiyi, haberi dağıtıcı kaynak olan bu kuruluşlar, kaynak özelliklerini, propaganda ve maddi çıkar sağlamada ön plana çıkarmaktadırlar. İletişim teknolojisi ve medya organizasyonlarının sahipliğindeki yoğunlaşma, haberin toplanması, depolanması ve dağıtılması konularında tekel veya oligopoller oluşturması açısından ulusal ve uluslararası düzeyde bir sorun yaratmaktadır. 

Küreselleşme, uluslararası haber içeriğini çok yönlü ve karmaşık şekilde etkilemiştir. Bu etki üç boyutta olmuştur. İlk boyutu, uluslararası haber içeriğinin depolitizasyona uğraması ve bunun az gelişmiş ülkeler ve gelişmiş ülkeler açısından farklılığıdır. İkinci boyut ise, uluslararası haber içeriğini belirleyen önemli etmenlerden biri olarak ekonomik determinizmdir. Üçüncü boyut ise, uluslararası haberi daha geniş bir izleyici kitlesiyle buluşturma hedefine yönelik olarak uygulanan yerelleştirme süreçleri olarak adlandırılan küreselleşmedir.

• Teknoloji dünyanın her tarafından haber alımı ve gönderimini mümkün kılmaktadır. İki yönlü iletişim sayesinde ve iletişim uydularıyla kişisel bilgisayarlar, tablet bilgisayarlar ve akıllı telefonlar arasında bağlantı sağlanmakta ve haber tüketicileri pasif izleyicilerden farklı olarak bilgiyi kullanmaya başlamışlardır.
• Teknik ilerlemeler sayesinde bilgi kaynaklarının potansiyel sayıları sınırsız olmuştur. İletişim ve bilgisayar teknolojisiyle bilim ortaklaşa bir çabanın içine girmiştir.
• Kişisel iletişim ortamındaki etkinlik, genel olarak kitle iletişim araçlarını kontrol altına alma eğiliminde olan hükümetlere karşı bir güç olarak ortaya çıkmıştır.
• Bilgi teknolojilerindeki gelişme ve sosyal ağlarla izleyici sadece içeriği alıcısı değil aynı zamanda içerik üreten kişi haline gelmiştir.
• İzleyicinin içerik üretmesi bilgi akış sürecine ve dağıtımına katkı sağlamasıyla yurttaş gazeteciliği kavramı ortaya çıkmıştır.

UNESCO, 1953 yılında yaptığı tanımda haber ajanslarının görev ve sorumlulukları ve işlevleri genel hatlarıyla belirtilmiştir. Buna göre, “haber ajansı, hukuki statüsü ne olursa olsun, genel anlamda haberleri, gerçekleri gösterem ve tanımlayan aktüalite belgelerini bulup, bunları kitle iletişim araçlarına yayan, yasaların hükümlerine, ticaret kurallarına uygun olarak verdiği ölçüde tam ve tarafsız hizmet götüren kuruluşlardır”

Haber ajanslarının üç temel işlevi vardır. Bunlar;

1. Haber ya da haber için gerekli malzemeleri toplamak
2. Haber üretmek (Yazılı, sesli ve görüntülü)
3. Toplanan ve üretilen haberleri abonelerine satmak.

Haber ajanslarının işleyişinde iki önemli faktör vardır. Bunların ilki ivedilik, ikincisi de servis dağılımıdır.Toplanan binlerce haber arasından hangisinin önemli olduğu ve haberin ne hakkında olduğu ajanslar tarafından abonelerine bildirilmektedir. Ajansların haberleri konularına ve önemlerine göre yaptığı bu dağıtım abone kuruluşların işlerini de kolaylaştırmaktadır. Şayet ajanslar haber akışını iki kriter doğrultusunda kanalize etmeselerdi hiçbir yazı işleri haber yığınlarıyla baş edemezdi. 

1. Haber ajanslarına yönelik ilk eleştiri başa çıkılmayacak derecede materyal sunulmasıdır. AFP günde 5 bin haber, 2 bin 500 fotoğraf, AP günde 3 bin haber 2 bin fotoğraf, Reuters 4 bin haber ve 2 bin fotoğraf sunmaktadır. Her ne kadar kategorilere ayrılmış olsa da, bu kadar haber arasından sçimde bulunmak ve ona göre gazete ve bülten yapmak medya kuruluşları için zor olmaktadır.
2. Haber ajanslarına yönelik ikinci eleştiri haber dilinin kuruluğu ve cümle yapılarının griftliği üzerinedir. Ajanslar,  siyasetçilerin abartılı ifadelerini kullanarak haberi yaparlar. Bir de habercilikte kullanılan klişe cümleler buna eklenince siyasetçilerin ücretsiz ve koşulsuz tanıtımını yapmış olmaktadırlar. Haber ajansları siyasetçilerle ilgili haberlerini “söyledi” yükleminden çok “vurguladı, açıkladı, altını çizdi, teyir etti” gibi yüklemlerle yazarak var olan cümleye daha da önem atfettirilmesine neden olurlar.   
3. Üçüncü eleştiri ajans haberlerinde devasa kavramlardan oluşmuş cümlelere haberin girişinde yer vermesine ilişkindir. Bir haberin birkaç boyutu olabilir ve o boyutlardan hangisinin gazete veya televizyon için önemli olduğu başta saptanamaz. Bu yüzden haber ajansları haberin girişine önemli gördükleri her unsuru yazarlar. Çünkü bir haberin editörün ilgisini çekip o haberin kullanılmasını sağlaması için zamanla yarışılmaktadır. Gazete ya da televizyon editörü yarım dakikalık bir süre zarfından habere bakıp onu değerlendirip değerlendirmeyeceğine karar vermektedir. Bu durumda da haberin değerlendirilebilmesi için önemli görülen her unsur haberin girişine yazılmaktadır.
4. Bir sonraki eleştiri çok karşılaşılmasa da yanlış veya yalan haber dağıtımı üzerinedir. Ajans haberciliğinde hız önemli olduğundan teyit edilmeden yazılmış, ya da hızlı yazım sırasında harf hatasından doğan yanlış veya yalan haberlere çok sık olmasa da rastlanmaktadır.
5. Haber ajanslarına yönelik eleştirilerden biri de haber akışının yönüyle alakalıdır. Az gelişmiş ülkeler haber yığınları altından ezilmektedir. Haberler genellikle Amerika ve Avrupa menşeili olmaktadır. Buradaki temel eleştiri haberin serbest dolaşımına ilişkindir.

Uluslararası haber ajanslarının özellikleri şu şekilde sıralanmaktadır:

1. Birçoğu gazete, radyo ve televizyonlarla ortak oldukları kooperatif özelliği taşımaktadır.
2. Güvenilirliklerinin ve tarafsızlıklarını sürdürmek için kendi ekonomik kaynaklarıyla yetinmek gerektiğinin bilincindedirler.
3. Dış büro ve temsilci sayısının çokluğu nedeniyle kendi kaynaklarından haber alma olanağını artırmışlardır.
4. Gerek ülke içinde gerek ülke dışında abone sayısı çok fazladır.
5. Az fakat öz haber değil, bol ve çeşitli haber vermektedirler.
6. Dış yayınları çok çeşitli ve güçlüdür.
7. Çok dilde yayın yapmaktadırlar.
8. Radyo ve televizyonlara özel haber servisi vermektedirler.
9. Çok geniş bir arşive sahip bulunmaktadırlar.
10. İletişim alanında yoğun bir rekabet içinde olduklarından, en yeni ve gelişmiş teknikleri uygulamaktadırlar.
11. Gelişmekte olan ülkelerin ajanslarına teknik ve bilimsel danışmanlık hizmeti vermektedirler.

Bir haber ajansının “Uluslararası” niteliği taşımasının ölçütü,  doğrudan kamuoyuna haber ulaştıran kitle iletişim araçları arasında abonelerinin olmasıyla açıklanmaktadır. Haber toplamak üzere muhabir bulundurduğu ülkenin gazete, televizyon gibi kitle iletişim araçlarına haber satıyorsa bir ajans o zaman ancak uluslararası haber ajansı olarak nitelendirilebilir.

Associated Press (AP) dünyadaki haber ajanslarının en eskisidir, 1848 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde kurulmuştur. AP geniş haber kaynakları, yaygın haberleşme ağı, yeni teknolojileri kullanması, güvenilirliği ile uluslararası haber ajanslarının en yaygın ve etkilisidir. AP bugün 1700’ün üzerinde gazeteye, 6 bin dolayında TV ve radyo istasyonuna hizmet vermektedir. AP, ABD’nin yanı sıra 112 ülkede 8 bin 500 dolayında olmak üzere toplam 15 binden fazla abonesi bulunmaktadır. Dünyanın en büyük haber ajansı sayılan AP’nin dış ülkelere ulaştırdığı, ABD ile ilgili yerel haberlerin oranı, tüm yayının yüzde 18’ini oluşturmaktadır. AP yayınının, ABD’den dış dünyaya yayımladığı haberlerin yüzde 81’i ise dış haberdir. Türkiye’ye yönelik AP bülteni, günlük ortalama 300 haber içermektedir. Bu haberlerin bir bölümü Anadolu Ajansı (AA) tarafından çevrilerek abonelere aktarılmaktadır.

CNN, 1980 tarihinde yayın hayatına başlayıncaya kadar TV'nin medya olarak içerik anlamı; diziler, filmler ve eğlence programlanyla izleyicileri eğlendirmekti. Haber vermek, gazete ve ajansların göreviydi. TV haberciliği kavramı ise sadece haber spikerlerini izlemekten öteye gitmemekteydi.  CNN'in sahibi ve fikir babası Ted Turner, 1980 yılına kadar herkesin gözünün önünde olan ama kimsenin fark etmediği iki teknolojik gelişmeyi, haberciliğin ortak paydasında birleştirerek CNN'i kurmuştur.

 Günümüzde pek haber kaynağı olarak kullanılmasa da eskiden özellikle de dış haberler servisi için önemli bir haber kaynağı küresel radyolardır. Radyo, kullandığı teknoloji nedeniyle haberi çabuk yayabilme ve çok uzak mesafelere gönderebilme özelliğine sahiptir. Haber kaynağı olarak tercih edilen radyo kanallarının başında tarafsızlığı ile bilinen kısa adı BBC Radyo olan İngiliz Radyo Televizyon Kurumu British Broadcasting Corporation’ın radyosudur. 1939 yılından beri Türkçe yayın yapan BBC Radyo 27 Mayıs 2011 yılında Türkçe ile beraber Makedonca, Arnavutça, Sırpça, Azerice, Çince Ukraynaca radyo yayınlarını durdurmuştur. Bugün sadece internet ve televizyon yayınları yapmaktadır.

İngilizce inter (arasında) ve net (ağ) kelimelerinden oluşan internet, ağlararası anlamına gelmektedir. İnternet kamuoyuna açık bütün bilgileri kapsamayı, bunları ayrım gözetmeden sunmayı ve erişim kolaylığı sağlayan bir yapıya sahiptir. Google, Yahoo, Yandex gibi arama motorlarıyla hemen hemen her

konuda bilgi bulmak olanaklıdır. Bilgiye kolay, ucuz şekilde internetle ulaşılabilmektedir. Tüm dünyayı kapsaması ve de birçok bilgi içermesi nedeniyle önemli haber ağlarından biridir. Önemli bir haber kaynağı olması onu küresel anlamda önemli bir haber ağı da yapmaktadır.