ULUSLARARASI İKTİSAT

Ad valorem vergilendirmeye örnek: Vergiye tabi ithal değeri 1000 $ olan bir tarımsal üründe % 12 oranında ad valorem vergi uygulanması hâlinde; Gümrük vergisi = 1000 $ × 0,12 = 120 $’dır. Bu çerçevede, ithalatçının 120 $ gümrük vergisi ödemesi gerekmektedir.

Doğru cevap b) şıkkıdır.

Şekil 5.1’de S arz eğrisini T ise talep eğrisini göstermek üzere P1 serbest dünya fiyatını, tarifeli fiyatı ile yurt içi fiyatın toplamı demek olan P2 ise yurt içi fiyatı göstermektedir. Fiyatlar P1 noktasında iken üretim K, tüketim L noktasındadır. KL aralığı kadar talep fazlası oluşmuş ve bu talep ise dış taleple karşılanmaktadır. Fiyatın P2 seviyesine çıkmasının ülke içerisinde ilgili endüstriler üzerinde oluşturduğu etkilere gümrük tarifelerinin kısmi etkileri denir. Bunlar, üretim, tüketim, gelir, gelir dağılımı (bölüşüm) ve dış ticaret etkileridir.

Doğru cevap a) şıkkıdır.

İthalat kotaları: Hükûmetlerin ithalatı yapılacak mallara getirdiği fiziki engellerdir. Kotaya tabi malların genellikle bir dönem boyunca belirlenen miktarı ya da değeri üzerinden yurda sokulmasının sınırlandırılmaktadır. Örneğin belirli özelliklerdeki bir cep telefonunun bir dönem sonuna kadar ancak on bin adet kadarına ya da yüz milyonluk kısmına izin verilmesi gibi. İthalat kotası durumunda ithalat lisansları gündeme gelmekte, kimlerin bu malları ithal edecekleri önceden belirlenmektedir. İthalat kotasına tabi tutulmuş mal üzerinden ayrıca gümrük vergisi almaya bir mani yoktur. Hükûmet isterse bu mal üzerinden ayrıca bir vergi de alabilir.

Doğru cevap d) şıkkıdır.

Gümrük vergileri uygulanırken F.O.B (free on board) ve C.İ.F (cost, insurance ve freight) olmak üzere başlıca iki tür uygulama vardır. F.O.B, malın ihraç edilen ülke limanında gemiye yüklendiğindeki fiyatı, C.İ.F ise malın ithalatçı ülke limanına ulaşınca oluşan fiyatıdır. C.İ.F, malın maliyeti, sigortası ve taşıma giderlerini içermektedir.

Doğru cevap b) şıkkıdır.

Diğer ülkelerin dampingli ve sübvansiyonlu ihraç ürünlerine karşı konulan tarifeler: Yurtiçi endüstrileri sübvanse etmek ve dış ülkelerde damping yapmak uluslararası ticaret anlaşmaları ile yasaklanmıştır. Ancak yine de böyle bir durum var ise ve bu tespit edilmişse ülkelerin kendilerini bu duruma karşı koruma hakları vardır. Ülkeler dampinge karşı anti-damping uygulayarak, sübvansiyonlu ürünlere karşı ise tarifeler koyarak ülke içi endüstrilerini yıkıcı rekabetten koruyabilir.

Doğru cevap e) şıkkıdır.

Gümrük tarifelerinde uygulanan vergi miktarlarının belirli olması dolayısı ile daha şeffaf bir koruma sağlarken tarife dışı araçları takip etmek daha zordur. Tarife dışı araçlar kendi arasında miktar kısıtlamaları, yeni korumacılık, sübvansiyonlar, ithal ve ihraç vergileri ile monopol ve kartellerden oluşmaktadır.

Doğru cevap c) şıkkıdır.

Sübvansiyonlar, devletin firmalara verdiği karşılıksız desteklerdir. Sübvansiyonlar yurtiçi endüstriler ve ihracatın desteklenmesi için uygulanabilir. Dış ticarete dönük sübvansiyonlar genellikle gelişmekte olan ülkelerde görülse de AB ülkelerinin tarım kesimine verdiği sübvansiyonlar gibi gelişmiş ülkelerinde uyguladıkları bilinmektedir. Doğru cevap C'dir.

Yeni korumacılık yöntemleri ise 1973 Petrol Krizi ile beraber ülkelerin kendilerini korumaya çalıştıkları yeni araçlardır. Bunlar gönüllü ihracat kısıtlamaları, sağlık, güvenlik ve çevre standartları, idari düzenlemeler ve kamu ihaleleri gibi genelde görünmez engeller olarak tarif edilen uygulamalardır. Doğru cevap A'dır.

Devletin firmaları karşılıksız olarak desteklemesi sübvansiyon olarak tanımlanmaktadır. Sübvansiyonlar yurtiçi endüstriler ve ihracatın desteklenmesi için uygulanabilir. Sübvansiyonların diğer araçlardan farkı dış ticareti engelleyen değil destekleyen nitelikte olmasıdır. Devlet ihracatı artırmak için dış ticarete dönük endüstrileri farklı yöntemlerle desteklemektedir. İhracata dönük endüstrilere düşük faizli kredi, işçilerin primlerinin ödenmesi ve girdilerin ucuza sağlanması gibi dolaylı desteklerle bu firmaların ih- racatının artırılması amaçlanmaktadır. İhracatın çoğalması için yapılan bu tür destekler bu malın yurt dışına satılmasını daha cazip hâle getirecektir. Doğru cevap B'dir.

Kartel, aynı sektörde faaliyet gösteren birden fazla firmanın aralarındaki rekabeti sona erdirmek için yapılan birleşmelerdir. Bu birleşme farklı ülkeler arasındaki firmalar arasında olursa buna uluslararası kartel denir. En iyi bilinen kartel örneği OPEC ülkelerinin kendi aralarında yaptıkları anlaşmalardır. Bu anlaşma uluslararası piyasalarda petrol fiyatlarını belirleyebilmektedirler. Doğru cevap C'dir.

Uluslararası ticaretin gelişimi ve incelenmesi literatürde 1450’li yılara merkantilist döneme kadar geriye götürülmektedir.

Merkantilist politikalar ve sonuçları dönemin Avrupa devletleri için aynı sonuçları doğurmamıştır. Farklı gerekçeleri olsa da İspanya ve Fransa için bu dönem fakirleşme, İngiltere ve Hollanda için ise zenginleşme ile sonuçlanmıştır.

Smith’in öncülük ettiği iktisadi görüşlerle başlayan (1776) liberal iktisat, korumacı politikalardan serbest dış ticarete geçmiş, bu dönem 1929 yılında patlak veren Büyük Buhran’a kadar nerede ise sorunsuz devam etmiştir.

GATT, dünya ticaretini serbestleştirmek için Dünya Ticaret Örgütüne (DTÖ) giden yolda geçici bir anlaşma ile 23 ülke arasında 1947 yılında Cenevre’de imzalanmıştır.

1995 yılında kurulan Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ), 1947 yılında kurulan Gümrük Tari-feleri ve Ticaret Genel Anlaşması’nın (GATT) devamıdır. İki organizasyonun amacı da dünya ticaretinin serbestleştirilmesidir.

776-1914 Serbest Ticaret/Klasik Liberal Dönem Altın para çağı dönemi ve ticari liberalleşme-dış ticarette ilk genişleme dönemi1914-1944 Geleneksel Korumacılık Savaş dönemi, durgunluk, depresyon, daralma dönemi1944-1970 Serbest Ticaret/Liberal Politikalar Kurumsal kapitalizm dönemi, ticari liberalleşme, dış ticarette genişleme dönemi1970-1980 Yeni Korumacılık OPEC krizi, stagflasyon, daralma dönemi1980-2000 Serbest Ticaret/Neo-Liberal Politikalar Neoliberal politikalar, çok uluslu şirketler, ticari liberalleşme, rekabet, tarife dışı araçlar, finansal küreselleşme2000-2008Finansal KüreselleşmeKüreselleşme, finansal küreselleşme, parasal genişleme 2008- …Yeni Merkantilizm Finansal kriz ve kur savaşları dönemi, yeni merkantilist dönem

Tablo 5.1 Dünya Ekonomisinde Serbest Ticaret ve Korumacılık DönemleriYıllarDönem AdıUygulanan Politikalar1776-1914 Serbest Ticaret/Klasik Liberal Dönem Altın para çağı dönemi ve ticari liberalleşme-dış ticarette ilk genişleme dönemi1914-1944 Geleneksel Korumacılık Savaş dönemi, durgunluk, depresyon, daralma dönemi1944-1970 Serbest Ticaret/Liberal Politikalar Kurumsal kapitalizm dönemi, ticari liberalleşme, dış ticarette genişleme dönemi1970-1980 Yeni Korumacılık OPEC krizi, stagflasyon, daralma dönemi1980-2000 Serbest Ticaret/Neo-Liberal Politikalar Neoliberal politikalar, çok uluslu şirketler, ticari liberalleşme, rekabet, tarife dışı araçlar, finansal küreselleşme2000-2008Finansal KüreselleşmeKüreselleşme, finansal küreselleşme, parasal genişleme 2008- …Yeni Merkantilizm Finansal kriz ve kur savaşları dönemi, yeni merkantilist dönem

Ekonomik Kalkınma Ülkeler kalkınmalarını bir şekilde tamamlamak istemektedirler. Bu amaç doğrultusunda dış ticaret politikası bir amaç olarak kullanılabilmektedir. Ülkede üretimine başlanmamış olan ürünler, teknolojiler ve hizmetler için ihracatın teşvik edilmesi söz konusu iken, ülkenin refahını artıracağı düşünülen bazı mal ve hizmetlerin üretimi için ise ithal ikameci politikalar benimsenebilmektedir. Eğitim, sağlık ve çevre başta olmak üzere kalkınma için gerekli görülen mal ve hizmetlerin ülke içerisinde çeşitlendirilmesi ve noksanlığının görülmemesi için dış ticaret desteklenebilmektedir. Ülke içerisinde yeterince bulunamadığı durumlarda sıkıntı oluşturabilecek çevre ve havanın temizliği için gerekli filtreler, salgın hastalıklar ve şimdilerde pandemiye dönüşen COVİD-19 dolayısıyla gerekli tıbbi cihaz ve ilaçlar, uzaktan eğitim için gerekli görülen teknolojik altyapı gibi bir dizi mal ve hizmet ülke kalkınmasını gerçekleştirirken zorunlu olabilmektedir.

Gümrük vergilerinden tek taraflı olarak konulanlara otonom (kanuni), iki ya da daha fazla ülkenin karşılıklı bir anlaşmaya dayalı şekilde konulanlara da tercihli (tavizli) tarifeler denir.

Damping: Bir malın yurt içindeki fiyatından daha düşük bir fiyata ihraç edilmesidir.

Anti- damping ise dampinge karşı konulan vergilerdir.

Sübvansiyon: Devletin firmaları karşılık-sız olarak desteklemesidir.