Ödemeler Bilançosunun Denkleşmesi: Para ve Maliye Politikaları

Dış ödemeler dengesini sağlayıcı mekanizmaların bir bölümü kendiliğinden işlemeye başlar. Bunlara Otomatik Denkleştirme Mekanizmaları adı verilir.

Dış ödemeler dengesini sağlayıcı mekanizmaların bir bölümü  hükûmetlerin alacağı kararlara bağlıdır. Bunlara Dış Denkleştirme Politikaları denilmektedir.

Dış açıkların giderilmesinde etkili olabilecek mekanizmalar, fiyat değişmeleri, gelir değişmeleri, parasal değişmeler, dolaysız kontroller ve döviz gelirlerini artırıcı önlemler şeklinde sıralanabilir.

Bu yaklaşım, temelde akım değişkenler olan ihracat ve ithalatta meydana gelen değişmelerin döviz arz ve talebini etkilediği; bunların da döviz fiyatlarını değiştirerek dengesizlikleri giderici etkilere yol açtığı düşüncesine dayanır

Serbest değişken kur sisteminde piyasa dengesini sağlayan kur düzeyinde toplam döviz gelirleri, toplam döviz giderlerine eşitlendiği için ödemeler bilançosu da dengededir.

Döviz talebini etkileyen en önemli faktörler; mal ve hizmetler konusunda yurt içi ve yurt dışı nispi fiyat farklılıkları ile sermaye giriş ve çıkışları bakımından nispi faiz oranı farklılıklarıdır.

İthalatçıların mal ve hizmet ithal etmek için talep ettikleri döviz miktarı ile döviz kurları arasında ters yönlü bir ilişki olduğu bilinmektedir. Yani döviz kuru yükseldikçe döviz talebi azalır, döviz kuru düştükçe de döviz talebi artar. Bunun nedeni kur değişmelerine bağlı olarak yabancı malların ulusal para fiyatlarındaki değişmelerle ilgilidir. 

Kurlardaki bir değişmenin döviz talebini ne ölçüde etkileyeceği, doğrudan ilgili malın yurt içi fiyat esnekliğine bağlıdır

Normal koşullar altında döviz kuru ile döviz arasında pozitif bir ilişki olduğu varsayılır. Buna göre, döviz kuru yükseldikçe ihracat gelirleri artacak, döviz kuru düştükçe de döviz gelirleri azalacaktır.

Döviz arz eğrisinin şeklini belirleyen temel etken yine ihraç mallarının dış talep esnekliğidir. Bu eğrinin pozitif eğimli olması, ihraç malları dış talebinin esnek olmasının sonucudur.

Halkın tercihleri ithal malları yönünde değişirse: döviz talebi eğrisi sağa kayar, dış açık oluşur, kur yükselir, ihracat artar ve ithalat azalır.

Ülkedeki fiyatların göreceli olarak dünya fiyatlarından daha hızlı artması da dış ticaret bilançosunda açık doğuran başka bir nedendir. Bu durumda döviz talebi eğrisi sağa, döviz arz eğrisi sola kayar.

Kurlarda bir yükselme beklenmesi, bugünkü mal ve hizmet ithalatını artırıp, ihracatını azaltarak cari işlemler açığı yaratır ve sonuçta kurun bugünden yükselmesi sonucunu doğurabilir.

Eğer ülkeden dışarıya sermaye çıkışı artmışsa, bunun sonucunda döviz talebi artar, ödemeler bilançosu açık verir ve kur yükselir. Yükselen kur ise mal ve hizmet ihracını özendirip, ithalini caydırarak cari işlemlerin fazla vermesine neden olur. Dolayısıyla bu durumda sermaye bilançosu açığı cari işlemler fazlasıyla karşılanarak dış denge yeniden sağlanmış olur.

Halkın gelirlerinin yükselmesi daha fazla yabancı mal talep edilmesine yol açar. Bu nedenle döviz kuruna olan talep de artar ve kur yükselir.

İstikrarsız denge koşulları altında döviz kurunun yükselmesi dış açığı kapatmaz daha da büyütür. 

Marshall-Lerner koşuluna göre, ithal ve ihraç mallarının arz esnekliklerinin sonsuz olması varsayımı altında döviz piyasasının istikrarlı olup olmadığı, ithal mallarının yurt içi talep esnekliği (em) ile ihraç mallarının dış talep esnekliğinin (ex) toplam değerine bağlıdır. Bunların mutlak değerleri toplamı bir veya daha büyük olursa döviz piyasası istikrarlıdır.

Döviz kurlarındaki bir değişme sonucunda ithal ve ihraç mallarının fiyatlarında görülen değişme oranına geçiş etkisi adı verilir.

Devalüasyondan veya piyasada oluşan kur artışlarından sonra ticaret bilançosundaki değişmeler J harfinin biçimine benzetilmektedir. Kur artışını izleyerek ticaret bilançosu önce daha da bozulmakta, ondan sonra düzelmeye başlamaktadır. Böylece ticaret bilançosundaki gelişmeler bir J harfi çizmiş olmaktadır.

Sabit kur rejimlerinde hükûmet kararı ile resmî döviz kurunun değerinin yükseltilmesine devalüasyon adı verilir