ULUSLARARASI İKTİSAT - Deneme Sınavı - 6

Uluslararası ticaret politikasının yurtiçi endüstrileri dış rekabetten koruma, ekonomik istikrarın sağlanması, hazineye gelir sağlama ve otarşi (Kendi Kendine Yeterlilik) vs. gibi amaçları vardır. Dış ticaret politikasının bu amaçlarının yanında, ekonominin liberalleştirilmesi, dış piyasalarda monopol gücünden yararlanma, piyasa aksaklıklarının giderilmesi, sosyal, siyasal ve askerî alanlarda dış politika hedeflerini gerçekleştirme, bir sosyal sınıfı koruma amacı ve dış ekonomik istikrarın sağlanması gibi amaçları vardır.

Damping: Bir malın yurt içindeki fiyatından daha düşük bir fiyata ihraç edilmesidir. Anti- damping ise dampinge karşı konulan vergilerdir.

Dünyada 1944-1970 yılları arasında serbest ticaret veya liberal politikaların  ( kurumsal kapitalizm, ticari liberalleşme, dış ticarette genişleme vs. gibi ) uygulandığı dönemi kapsamaktadır. Bu dönem politikaları ifade eder.

Tarife dışı araçlardan olan sübvansiyonlar, devletin firmalara verdiği karşılıksız desteklerdir. Sübvansiyonlar yurtiçi endüstriler ve ihracatın desteklenmesi için uygulanabilir. Sübvansiyonların diğer araçlardan farkı dış ticareti engelleyen değil destekleyen nitelikte olmasıdır. Devlet ihracatı artırmak için dış ticarete dönük endüstrileri farklı yöntemlerle desteklemektedir. İhracata dönük endüstrilere düşük faizli kredi, işçilerin primlerinin ödenmesi ve girdilerin ucuza sağlanması gibi dolaylı desteklerle bu firmaların ihracatının artırılması amaçlanmaktadır. İhracatın çoğalması için yapılan bu tür destekler bu malın yurt dışına satılmasını daha cazip hâle getirecektir.

Devletlerin uluslararası ticarete müdahalede kullandığı geleneksel araçları olan gümrük tarifelerine zamanla tarife dışı araçlar da dahil olmuştur. Dış ticareti yönlendirmek için daha etkili ve daha dolaylı müdahale amacıyla kullanılan araçlardan birisi miktar kısıtlamalarıdır. Bunlar, ithalat kota ve yasakları, döviz kontrolü ve çoklu kur sisteminden oluşmaktadır.

Gümrük vergileri, vergi koyan ülke açısından ülkelerin büyük ülke ve küçük ülke olmalarına göre farkı sonuçlar doğurmaktadır. Dış ticarette büyüklük, ilgili malın ihracatının ya da ithalatının fazla yapılması anlamına gelmektedir. Diğer yandan tarifeler, ilgili malın uluslararası piyasalardaki fiyatını değiştirmek bakımından ticaret hadlerini ve yine ilgili malın miktarını değiştirmek bakımından ticaretin hacmini etkilemektedir. Büyük ülkenin malını uluslararası piyasalarda azaltması ticaret hadlerini olumlu etkilerken aynı durum ticaret hacminin daralmasına yol açmaktadır. Bu nedenle, ticaret hacmindeki daralmanın olumsuz etkilerine karşın ticaret hadlerinin iyileşmesinden doğan kârı maksimize eden gümrük vergisine optimum tarife denir.

1929 Bunalımı, dünya genelinde sermaye piyasalarından mal piyasalarına kadar bütün sektörleri etkisi altına almış, başta banka iflasları olmak üzere borsalar çökmüş, işsizlik %25’lere dayanmış, üretim kayıpları oluşmuştur. 24 Ekim 1929 tarihi ekonomi literatürüne ‘Kara Perşembe’ olarak geçmiştir. Yaşanan bu olay, ülkelerin dış ticaret politikalarında köklü değişikliklere gitmelerine neden olmuş, serbest piyasanın yerini müdahaleli piyasa almıştır. Sürecin sonunda ülkeler sanayilerini korumak amacıyla gümrük duvarlarını yükseltmek zorunda kalmışlardır. Kriz, tüm dünyada ihracat değerlerinin düşmesine ve dış ticaretin daralmasına neden olmuştur. Kriz, John Maynard Keynes’in görüşleri doğrultusunda yeni bir ekonomik anlayışın kabul edilmesi ile liberalizme duyulan güvenin sarsılması ile beraber yeni bir ekonomik anlayışın doğması ile sonuçlanmıştır.

II. Dünya Savaşı öncesi dönemde korumacılık anlayışı daha ziyade gümrük duvarlarının yükseltilmesi şeklinde iken yeni durumda tarife dışı araçlara başvurulmaya başlanmıştır. Geleneksel koruma araçları, gümrük vergileri, miktar kısıtlamaları, ithalat yasakları iken yeni koruma araçları, sübvansiyonlar, tarife dışı araçlar, gönüllü ihracat kısıtlaması ve anti-damping gibi araçlardır.

Kartel, aynı sektörde faaliyet gösteren birden fazla firmanın aralarındaki rekabeti sona erdirmek için yapılan birleşmelerdir. Bu birleşme farklı ülkeler arasındaki firmalar arasında olursa buna uluslararası kartel denir. Karteller belirli amaçlar için bir araya geldiklerinden geçici anlaşmalardır ve bu ortak amaçlar kaybolduğunda ortaklık sona erebilir. Firmalar bu birleşmelerin verdiği güçle dış ticarette fiyatları belirleme gücüne ulaşabilirler. Kartel oluşturmak yasak olsa da birçok ülkeyi ilgilendirdiği için denetim zor olmaktadır.

Gönüllü ihracat kısıtlamaları, sanayileşmiş ülkelerin yumuşak güçlerini kullanarak yeni sanayileşen ülkeler üzerinde oluşturdukları baskılarla yapılan görüşmeler sonucunda genellikle emeğe dayalı sektörlerde üretilen mal ve hizmetler üzerine konulan sınırlamalardır. Görünürde ülke ihracat yapmak istemiyor gibi görünmektedir, bu sebeple gönüllü tabiri kullanılmıştır. Ancak gerçekte iki taraflı yapılan anlaşma gereği böyle davranılmaktadır.

Çağı­mızın en fazla tartışılan konularından birisi olma­sına rağmen küreselleşmeye bakış konusu nesnel bir konu değildir ve farklı yaklaşımlara konu ol­maktadır. Bu yaklaşımlar, hiper küreselleşmeciler, şüpheciler ve dönüşümcüler olmak üzere üç gruba ayrılmaktadır. Özet olarak hiper-küreselleşmeciler, devletlerin ortadan kalkacağını ve ulus üstü organi­zasyonlara geçileceğini; şüpheciler küreselleşmenin bir fantezi olduğunu, yaşanılan gelişmelerin yeni olmadığını ve hep olan şeyler olduğunu savunmak­tadırlar.

Küreselleşmenin hızını artırdığı ilk dalga coğrafi keşifler ve sö­mürgecilik dönemi, ikinci dalga II. Dünya Sa­vaşı sonrası yaşanan gelişmeler, üçüncü dalga 1980 sonrası Neo-liberal politikalar dönemi ve dördüncü dalga ise 1991 Sovyetler Birliği’nin dağılması ile yaşanmıştır. 2016 yılında ABD’de Donald Trump’ın başa geldiği dönem ve dün­yayı kasıp kavuran korona krizi ise hâlen devam etmekle beraber yeni gelişmelere gebedir.

Temelleri ABD’nin Bretton Woods kasabasında yapılan Bretton Woods konferansında sistemin temelleri atıldı. Uluslararası ödeme aracı olarak ABD dolarında karar kılındı. Bu sistem ABD’ye büyük bir avantaj sağlamıştır. Ülkeler ödeme aracı olarak doları talep ettiği sürece ABD buradan çok kârlı çıkacaktı ve hâlen de çıkmaktadır.

Dünya Ticaret Örgütü, GATT ın devamı ola­rak 1 Ocak 1995 yılında Uruguay Görüşmelerinin bir sonucu olarak kurulmuştur

En çok kayrılan ülke kuralına göre, GATT’a üye ülkeler ticaret yaptığı ülkeler arasında ayrım yapmaması gerekmektedir. Yani bir ülke ticaret yaptığı ülkelerden birine bir ayrımcılık yapıyorsa bunu diğer ülkelerin tamamı­na da yapmak zorundadır.

DTÖ ile GATT arasında önemli farklılıklar bulunmaktadır.

GATT, kurumsal yapısı olmayan sadece çok taraflı bir anlaşma iken DTÖ, kurum­sal bir yapıya sahiptir.

GATT geçici bir anlaşma iken DTÖ taahhütleri olan, zorlayıcı hükümler içeren ve sürekliliği olan bir kurumdur.

GATT’ın hükümleri sadece mal ticaretini kapsarken DTÖ bunun yanında, hizmetler ticareti ve fikrî mülkiyet haklarını da kapsamaktadır.

GATT, çok taraflı bir anlaşma olup zamanla yeni anlaşmalarla kapsamı genişletilmişken DTÖ’de ise anlaşmaların tama­mı çok taraflı ve bağlayıcı hükümler içermektedir.

DTÖ, uluslararası anlaşmaların çözümünde daha hızlı ve otomatik mekanizmalara sahiptir.

Gümrük birlikle­ri oluşturulduktan sonra bölge içerisindeki ticare­tin serbestleşmesi ve ülkelerin ekonomik anlamda birleşmesinden dolayı ticaretteki artışa ticaret yara­tıcı etki denir. Buna karşın birlik üyeleri ile birlik dışında kalan ülkeler için ise ticarette bir daralma olmakta, buna ise ticareti saptırıcı etki denmektedir.

Ülkelerin zamanla ortaya çıkacak etkilerle ulusal gelir düzeyi, kalkınma hızı ve ekonomik yapısını derinden etkileyen, piyasanın tamamını etkisi altına alan, piyasanın genişlemesi dolayısıyla, kaynak arzında ve çeşitliliğinde, üretim yöntemi ve yönetiminde ve ülkelerin teknolojik yapısında bir dizi değişiklik doğuracak etkilere dinamik etkiler denmektedir. Bu etkiler zamanla ortaya çıkacak ulusal gelir düzeyi, kalkınma hızı ve ekonomik yapıyı derinden etkileyecek mekanizmaları harekete geçirmektedir.

İsveçli iktisatçı Gunnar Myrdal tarafından or­taya atılan kutuplaşma teorisine göre gelişme düzeyleri farklı olan ülkelerin bir iktisadi gruba katılmaları duru­munda piyasa şartları bunların arasındaki gelişme farklılıklarını iyice artıracaktır. Bu gelişme farklı­lıklarının birden fazla ülkeyi ilgilendirmesi duru­munda bir yığılma olacaktır. Sonuçta zengin olan ülkeler daha zengin fakir olan ülkeler ise daha da fakir olacaktır.

Avrupa Birliği’ni saymazsak coğrafi esasa göre birleşmelerin en önemlileri EFTA, NAFTA, ASEAN, coğrafya dışı diğer gerekçelerle birleşme türünün en önemlileri ise OECD, OPEC, İslam İşbirliği Konferansı kabul edilmektedir.