ULUSLARARASI İKTİSAT - Deneme Sınavı - 2

Dış ticaret politikası, tarihsel açıdan merkantilist dönemden başlatılabilir. Merkantilizm ortalama olarak 1450 ile 1750 yılları arasında ulus devlet oluşma sürecinde Avrupalı devletlerin ekonomi politikasını oluşturmuştur. Bu ülkeler, aynı zamanda bu dönemde sömürgecilik faaliyetlerine de başlamışlardır. Dönemin ekonomi anlayışı gereği dünya servetinin sınırlı olduğu düşünülmekte ve bu varlıkları hangi ülke kendi topraklarında daha fazla biriktirirse bunu yapmayan ülkelere göre zengin olacaklarını düşünmektedirler. Bu sebeple merkantilistler, olabildiğince dünyadan değerli madenleri kendi ülkelerine taşımış, ülkeden dışarı ise ham madde gibi işlenmemiş madenlerin çıkmasını engellemişlerdir. Bu korumacı dönem 1750’lerde Fizyokratların sahneye çıkması ile sorgulanmış, 1776 yılında Adam Smith’in kaleme aldığı Ulusların Zenginliği kitabı ile sona ererek yerini klasik liberal iktisat felsefesine bırakmıştır. Doğru cevap B'dir.

Petrol Krizi, ABD’nin Arap-İsrail Savaşı’nda İsrail’in yanında yer alması ile Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) ülkelerinin neden olduğu bir krizdir. 1973 Petrol Krizi ile ülkeler oluşan yeni şartlar gereği korumacı politikalara geçmişlerdir. Doğru cevap C'dir.

Otarşi, ülkenin ekonomik olarak kendi kendine yeterli olması demektir. Bütün ülkelerin temel amacı ekonomilerini otarşik bir duruma getirmektir. Doğru cevap D'dir.

Gümrük vergileri spesifik ve ad valorem usul olmak üzere iki şekilde alınabilir. Spesifik usulde malların fiziki özelliklerine göre ad valorem usulde ise malın değeri üzerinden vergi alınır. Örneğin, bir maden ürünü ithalatında 100 kg başına 2$ vergi uygulanması hâlinde, ürünün birim fiyatına bakılmaksızın her bir ton için; 20$ vergi ödeniyorsa bu spesifik usulde vergilemedir.

İthal mallarının girdileri üzerine konulan verginin çok fazla olması yaratılan katma değerin daha da düşmesine neden olacağı için buna da negatif etken koruma denir. Doğru cevap A'dır.

Yeni korumacılık yöntemleri ise 1973 Petrol Krizi ile beraber ülkelerin kendilerini korumaya çalıştıkları yeni araçlardır. Bunlardan bönüllü ihracat kısıtlamaları, sanayileşmiş ülkelerin yumuşak güçlerini kullanarak yeni sanayileşen ülkeler üzerinde oluşturdukları baskılarla yapılan görüşmeler sonucunda genellikle emeğe dayalı sektörlerde üretilen mal ve hizmetler üzerine konulan sınırlamalardır. Görünürde ülke ihracat yapmak istemiyor gibi görünmektedir, bu sebeple gönüllü tabiri kullanılmıştır. Ancak gerçekte iki taraflı yapılan anlaşma gereği böyle davranılmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Smith’in öncülük ettiği iktisadi görüşlerle başlayan (1776) liberal iktisat, korumacı politikalardan serbest dış ticarete geçmiş, bu dönem 1929 yılında patlak veren Büyük Buhran’a kadar nerede ise sorunsuz devam etmiştir.

Doğru cevap d) şıkkıdır.

Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması  (GATT) Türkiye’nin 1951 yılında taraf olduğu 1995 yılında aralarında Türkiye’nin de bulunduğu ülkelerce bağımsız bir sekretaryası olan bir kuruma dönüşmüştür. GATT’ın amacı, uluslararası ticaretin önündeki bütün engelleri kaldırmaktır. Bu amaçla ithalat vergilerini azaltmak, ticarette ayrımcı uygulamalara son vermek, liberal politikalar doğrultusunda korumacı politikalardan uzaklaşarak ülkelerin dış ticaretlerini serbestleştirmek amaçlanmıştır.

Doğru cevap c) şıkkıdır.

Petrol Krizi, ABD’nin Arap-İsrail Savaşı’nda İsrail’in yanında yer alması ile Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) ülkelerinin neden olduğu bir krizdir. 1960 yılında 13 ülke tarafından kurulan OPEC, petrol gelirlerinden daha fazla pay almak üzere petrol ihracatını sınırlayıcı kararlar almışlardır. Petrolün dünya piyasalarında azalması ile yüksek oranda petrole bağımlı olan sanayileşmiş ülkeler bu durumdan zarar görmüş, dünya “1929 Bunalımı”ndan sonra ilk kez yeni bir küresel krizle karşı karşıya kalmıştır. II. Dünya Savaşı öncesi dönemde korumacılık anlayışı daha ziyade gümrük duvarlarının yükseltilmesi şeklinde iken yeni durumda tarife dışı araçlara başvurulmaya başlanmıştır. Geleneksel koruma araçları, gümrük vergileri, miktar kısıtlamaları, ithalat yasakları iken yeni koruma araçları, sübvansiyonlar, tarife dışı araçlar, gönüllü ihracat kısıtlaması ve anti-damping gibi araçlardır.

Doğru cevap a) şıkkıdır.

Tablo 5.1 Dünya Ekonomisinde Serbest Ticaret ve Korumacılık Dönemleri

1980-2000 Serbest Ticaret/NeoLiberal Politikalar

Neoliberal politikalar, çok uluslu şirketler, ticari liberalleşme, rekabet, tarife dışı araçlar, finansal küreselleşme

Doğru cevap c) şıkkıdır.

Ad valorem vergilendirmeye örnek: Vergiye tabi ithal değeri 1000 $ olan bir tarımsal üründe % 12 oranında ad valorem vergi uygulanması hâlinde; Gümrük vergisi = 1000 $ × 0,12 = 120 $’dır. Bu çerçevede, ithalatçının 120 $ gümrük vergisi ödemesi gerekmektedir.

Doğru cevap b) şıkkıdır.

Şekil 5.1’de S arz eğrisini T ise talep eğrisini göstermek üzere P1 serbest dünya fiyatını, tarifeli fiyatı ile yurt içi fiyatın toplamı demek olan P2 ise yurt içi fiyatı göstermektedir. Fiyatlar P1 noktasında iken üretim K, tüketim L noktasındadır. KL aralığı kadar talep fazlası oluşmuş ve bu talep ise dış taleple karşılanmaktadır. Fiyatın P2 seviyesine çıkmasının ülke içerisinde ilgili endüstriler üzerinde oluşturduğu etkilere gümrük tarifelerinin kısmi etkileri denir. Bunlar, üretim, tüketim, gelir, gelir dağılımı (bölüşüm) ve dış ticaret etkileridir.

Doğru cevap a) şıkkıdır.

İthalat kotaları: Hükûmetlerin ithalatı yapılacak mallara getirdiği fiziki engellerdir. Kotaya tabi malların genellikle bir dönem boyunca belirlenen miktarı ya da değeri üzerinden yurda sokulmasının sınırlandırılmaktadır. Örneğin belirli özelliklerdeki bir cep telefonunun bir dönem sonuna kadar ancak on bin adet kadarına ya da yüz milyonluk kısmına izin verilmesi gibi. İthalat kotası durumunda ithalat lisansları gündeme gelmekte, kimlerin bu malları ithal edecekleri önceden belirlenmektedir. İthalat kotasına tabi tutulmuş mal üzerinden ayrıca gümrük vergisi almaya bir mani yoktur. Hükûmet isterse bu mal üzerinden ayrıca bir vergi de alabilir.

Doğru cevap d) şıkkıdır.

Gümrük vergileri uygulanırken F.O.B (free on board) ve C.İ.F (cost, insurance ve freight) olmak üzere başlıca iki tür uygulama vardır. F.O.B, malın ihraç edilen ülke limanında gemiye yüklendiğindeki fiyatı, C.İ.F ise malın ithalatçı ülke limanına ulaşınca oluşan fiyatıdır. C.İ.F, malın maliyeti, sigortası ve taşıma giderlerini içermektedir.

Doğru cevap b) şıkkıdır.

Diğer ülkelerin dampingli ve sübvansiyonlu ihraç ürünlerine karşı konulan tarifeler: Yurtiçi endüstrileri sübvanse etmek ve dış ülkelerde damping yapmak uluslararası ticaret anlaşmaları ile yasaklanmıştır. Ancak yine de böyle bir durum var ise ve bu tespit edilmişse ülkelerin kendilerini bu duruma karşı koruma hakları vardır. Ülkeler dampinge karşı anti-damping uygulayarak, sübvansiyonlu ürünlere karşı ise tarifeler koyarak ülke içi endüstrilerini yıkıcı rekabetten koruyabilir.

Doğru cevap e) şıkkıdır.

Gümrük tarifelerinde uygulanan vergi miktarlarının belirli olması dolayısı ile daha şeffaf bir koruma sağlarken tarife dışı araçları takip etmek daha zordur. Tarife dışı araçlar kendi arasında miktar kısıtlamaları, yeni korumacılık, sübvansiyonlar, ithal ve ihraç vergileri ile monopol ve kartellerden oluşmaktadır.

Doğru cevap c) şıkkıdır.

Sübvansiyonlar, devletin firmalara verdiği karşılıksız desteklerdir. Sübvansiyonlar yurtiçi endüstriler ve ihracatın desteklenmesi için uygulanabilir. Dış ticarete dönük sübvansiyonlar genellikle gelişmekte olan ülkelerde görülse de AB ülkelerinin tarım kesimine verdiği sübvansiyonlar gibi gelişmiş ülkelerinde uyguladıkları bilinmektedir. Doğru cevap C'dir.

Yeni korumacılık yöntemleri ise 1973 Petrol Krizi ile beraber ülkelerin kendilerini korumaya çalıştıkları yeni araçlardır. Bunlar gönüllü ihracat kısıtlamaları, sağlık, güvenlik ve çevre standartları, idari düzenlemeler ve kamu ihaleleri gibi genelde görünmez engeller olarak tarif edilen uygulamalardır. Doğru cevap A'dır.

Devletin firmaları karşılıksız olarak desteklemesi sübvansiyon olarak tanımlanmaktadır. Sübvansiyonlar yurtiçi endüstriler ve ihracatın desteklenmesi için uygulanabilir. Sübvansiyonların diğer araçlardan farkı dış ticareti engelleyen değil destekleyen nitelikte olmasıdır. Devlet ihracatı artırmak için dış ticarete dönük endüstrileri farklı yöntemlerle desteklemektedir. İhracata dönük endüstrilere düşük faizli kredi, işçilerin primlerinin ödenmesi ve girdilerin ucuza sağlanması gibi dolaylı desteklerle bu firmaların ih- racatının artırılması amaçlanmaktadır. İhracatın çoğalması için yapılan bu tür destekler bu malın yurt dışına satılmasını daha cazip hâle getirecektir. Doğru cevap B'dir.

Kartel, aynı sektörde faaliyet gösteren birden fazla firmanın aralarındaki rekabeti sona erdirmek için yapılan birleşmelerdir. Bu birleşme farklı ülkeler arasındaki firmalar arasında olursa buna uluslararası kartel denir. En iyi bilinen kartel örneği OPEC ülkelerinin kendi aralarında yaptıkları anlaşmalardır. Bu anlaşma uluslararası piyasalarda petrol fiyatlarını belirleyebilmektedirler. Doğru cevap C'dir.