ULUSLARARASI İKTİSAT - Deneme Sınavı - 1

Uluslararası ticaretin gelişimi ve incelenmesi literatürde 1450’li yılara merkantilist döneme kadar geriye götürülmektedir.

Merkantilist politikalar ve sonuçları dönemin Avrupa devletleri için aynı sonuçları doğurmamıştır. Farklı gerekçeleri olsa da İspanya ve Fransa için bu dönem fakirleşme, İngiltere ve Hollanda için ise zenginleşme ile sonuçlanmıştır.

Smith’in öncülük ettiği iktisadi görüşlerle başlayan (1776) liberal iktisat, korumacı politikalardan serbest dış ticarete geçmiş, bu dönem 1929 yılında patlak veren Büyük Buhran’a kadar nerede ise sorunsuz devam etmiştir.

GATT, dünya ticaretini serbestleştirmek için Dünya Ticaret Örgütüne (DTÖ) giden yolda geçici bir anlaşma ile 23 ülke arasında 1947 yılında Cenevre’de imzalanmıştır.

1995 yılında kurulan Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ), 1947 yılında kurulan Gümrük Tari-feleri ve Ticaret Genel Anlaşması’nın (GATT) devamıdır. İki organizasyonun amacı da dünya ticaretinin serbestleştirilmesidir.

776-1914 Serbest Ticaret/Klasik Liberal Dönem Altın para çağı dönemi ve ticari liberalleşme-dış ticarette ilk genişleme dönemi1914-1944 Geleneksel Korumacılık Savaş dönemi, durgunluk, depresyon, daralma dönemi1944-1970 Serbest Ticaret/Liberal Politikalar Kurumsal kapitalizm dönemi, ticari liberalleşme, dış ticarette genişleme dönemi1970-1980 Yeni Korumacılık OPEC krizi, stagflasyon, daralma dönemi1980-2000 Serbest Ticaret/Neo-Liberal Politikalar Neoliberal politikalar, çok uluslu şirketler, ticari liberalleşme, rekabet, tarife dışı araçlar, finansal küreselleşme2000-2008Finansal KüreselleşmeKüreselleşme, finansal küreselleşme, parasal genişleme 2008- …Yeni Merkantilizm Finansal kriz ve kur savaşları dönemi, yeni merkantilist dönem

Tablo 5.1 Dünya Ekonomisinde Serbest Ticaret ve Korumacılık DönemleriYıllarDönem AdıUygulanan Politikalar1776-1914 Serbest Ticaret/Klasik Liberal Dönem Altın para çağı dönemi ve ticari liberalleşme-dış ticarette ilk genişleme dönemi1914-1944 Geleneksel Korumacılık Savaş dönemi, durgunluk, depresyon, daralma dönemi1944-1970 Serbest Ticaret/Liberal Politikalar Kurumsal kapitalizm dönemi, ticari liberalleşme, dış ticarette genişleme dönemi1970-1980 Yeni Korumacılık OPEC krizi, stagflasyon, daralma dönemi1980-2000 Serbest Ticaret/Neo-Liberal Politikalar Neoliberal politikalar, çok uluslu şirketler, ticari liberalleşme, rekabet, tarife dışı araçlar, finansal küreselleşme2000-2008Finansal KüreselleşmeKüreselleşme, finansal küreselleşme, parasal genişleme 2008- …Yeni Merkantilizm Finansal kriz ve kur savaşları dönemi, yeni merkantilist dönem

Ekonomik Kalkınma Ülkeler kalkınmalarını bir şekilde tamamlamak istemektedirler. Bu amaç doğrultusunda dış ticaret politikası bir amaç olarak kullanılabilmektedir. Ülkede üretimine başlanmamış olan ürünler, teknolojiler ve hizmetler için ihracatın teşvik edilmesi söz konusu iken, ülkenin refahını artıracağı düşünülen bazı mal ve hizmetlerin üretimi için ise ithal ikameci politikalar benimsenebilmektedir. Eğitim, sağlık ve çevre başta olmak üzere kalkınma için gerekli görülen mal ve hizmetlerin ülke içerisinde çeşitlendirilmesi ve noksanlığının görülmemesi için dış ticaret desteklenebilmektedir. Ülke içerisinde yeterince bulunamadığı durumlarda sıkıntı oluşturabilecek çevre ve havanın temizliği için gerekli filtreler, salgın hastalıklar ve şimdilerde pandemiye dönüşen COVİD-19 dolayısıyla gerekli tıbbi cihaz ve ilaçlar, uzaktan eğitim için gerekli görülen teknolojik altyapı gibi bir dizi mal ve hizmet ülke kalkınmasını gerçekleştirirken zorunlu olabilmektedir.

Gümrük vergilerinden tek taraflı olarak konulanlara otonom (kanuni), iki ya da daha fazla ülkenin karşılıklı bir anlaşmaya dayalı şekilde konulanlara da tercihli (tavizli) tarifeler denir.

Damping: Bir malın yurt içindeki fiyatından daha düşük bir fiyata ihraç edilmesidir.

Anti- damping ise dampinge karşı konulan vergilerdir.

Sübvansiyon: Devletin firmaları karşılık-sız olarak desteklemesidir.

Ülkelerin başlıca ekonomik hedefleri; iç denge, dış denge, makul bir büyüme oranı, eşit bir gelir dağılımı ve çevrenin yeterli korunmasıdır.

Dalgalı döviz kuru sisteminin uygulandığı ekonomilerde, dış açık olması durumunda oluşan döviz talebinin fazla olması, döviz gelirlerini artırma ve döviz harcamalarını azaltma etkisine sahiptir.

Dış açıkların giderilmesinde etkili olabilecek mekanizmalar, fiyat değişmeleri, gelir değişmeleri, parasal değişmeler, dolaysız kontroller ve döviz gelirlerini artırıcı önlemler şeklinde sıralanabilir.

Döviz talebini etkileyen en önemli faktörler; mal ve hizmetler konusunda yurt içi ve yurt dışı nispi fiyat farklılıkları ile sermaye giriş ve çıkışları bakımından nispi faiz oranı farklılıklarıdır.

Normal talep kanununa bağlı olarak fiyatı yükselen malın talebinin azalması dolayısıyla döviz talebi eğrisi de negatif eğimli olacaktır.

Döviz kurlarındaki değişme, ülkenin ihracat gelirleri üzerinde biri olumlu, diğeri olumsuz iki etki doğurur. Olumsuz etki, kurdaki yükselme nedeniyle ihraç mallarının döviz fiyatlarının düşmesidir. Birim mal fiyatların- daki düşme döviz arzı üzerinde azaltıcı yönde etki doğurur.

Tercihlerde değişme: Halkın tercihleri ithal malları yönünde değişirse: döviz talebi eğrisi sağa kayar, dış açık oluşur, kur yükselir, ihracat artar ve ithalat azalır.

Marshall-Lerner koşuluna göre, ithal ve ihraç mallarının arz esnekliklerinin sonsuz olması varsayımı altında döviz piyasasının istikrarlı olup olmadığı, ithal mallarının yurt içi talep esnekliği (em) ile ihraç mallarının dış talep esnekliğinin (ex) toplam değerine bağlıdır. Bunların mutlak değerleri toplamı bir veya daha büyük olursa döviz piyasası istikrarlıdır.

Dış ticaret kısıtlamaları: Gümrük tarifeleri, kotalar, ithalat yasakları vs. gibi önlemler devalüasyona benzer etkiler doğurur. Yani, bu önlemler yabancı malların fiyatlarını yükselterek ülkede genel bir fiyat artışına neden olurlar. Fiyat artışları ise nominal para talebini yükseltir ve devalüasyon durumundaki gibi dış denge üzerinde olumlu sonuç doğururlar.

Sabit kur sistemlerinde hükûmet kararı ile resmî döviz kurunu yükseltmesi olayına devalüasyon denir.