ULUSLARARASI İKTİSAT TEORİSİ

Dolaysız yabancı sermaye yatırımlarının nedeni olarak ileri sürülen belli başlı etkenler şunlardır;

Ham madde kaynakları (availability of raw materials)

Üretim faaliyetlerinde dikey veya yatay bütünleşme (integrating operations)

Aktarılamayan bilgilerin (non transferable knowledge) varlığı

Şirketin marka veya unvanından yararlanmak istemesi (exploiting reputations)

Şirket sırlarının korunması (protecting secrecy)

Ürünün yaşam dönemlerinde son aşamaya ulaşılmış olması (product life-cycle
hypothesis)

Oligopolcü piyasa yapısı

İthalâtçı ülkenin koyduğu tarife ve kotalardan kaçınma

Ulusal piyasadaki yasal düzenlemelerden ve kısıtlamalardan kurtulma (avoiding
regulations)

Firmanın müşterilerini izlemesi (symbiotic relationships)

Yatırımları uluslararası çeşitlendirme (international diversifi-cation)

Ucuz yabancı faktör kullanımı

Oligopolcü tepki teoremine göre, birkaç büyük firmanın egemen olduğu bir piyasada (oligopol piyasası) firmaların birisinin kâr, fiyat, satış, yatırım vs. gibi kritik konularda aldıkları bir karara, diğerleri de benzer bir kararla tepkide bulunurlar.

Montaj (kurgu, takma sanayii) özel bir dolaysız yabancı sermaye yatırımı yöntemidir. Şöyle ki dışarıdaki ana firmadan sağlanan temel nitelikteki ara malları, ev sahibi ülkede yapılan bazı basit parçalarla birleştirilerek üretimin son aşaması ana merkezin dışında gerçekleştirilir.

Yap-işlet-devret (build-operate-transfer) modeli, bir ülkede temel alt yapı yatırımlarının yapılmasında, özel kesime açılmayı ve yabancı sermaye katkısını sağlamayı amaçlayan, dünyada ve Türkiye’de oldukça yeni sayılan bir modeldir.
Bu yöntemle daha çok büyük elektrik santralleri, barajlar, hava alanları, metrolar ve bazı kara yollarının yapımı gerçekleştirilir. Devletin bu gibi projeleri bütçe kaynaklarından karşılaması, büyük bir mali yük doğurur. Yap-işlet-devret modeli hükümetlere bu alanlardaki faaliyetlerde bir tür destek gibi düşünülmüştür.

Yabancı sermaye yatırımlarının ev sahibi ülke (yatırımın yapıldığı ülke) bakımından  ekonomik yararlarlarını aşağıdaki gibi belirtebiliriz;

Ekonominin üretim kapasitesinin artması

Üretim artışı ve istihdam yaratma

Yeni teknoloji ve yönetim bilgisi getirme

Döviz girişi sağlama

İhracatı artırma

İç tekelleri kırma, rekabet ve dinamizm yaratma

Ölçek ekonomisi yaratma

Devlet hazinesine vergi geliri sağlama

Yabancı sermayenin, yatırım yapılan (ev sahibi) ülke üzerinde doğurabileceği önemli bazı ekonomik ve siyasal sakıncalar vardır. Bunları da aşağıdaki gibi belirtebiliriz:

Ekonomi üzerinde yabancı denetiminin artması

Yerli şirketler karşısında haksız rekabet üstünlüğü ve yerel ekonomide tekel kurma

Dış ticaret kısıtlamalarının aşılması

Yerli yatırımları azaltıcı etki

Döviz giderlerini artırıcı etki

Kur dalgalanmalarına neden olma ve mali kriz ortamı oluşturma

İhracatı kısıtlama

Teknolojik bağımlılık

Ekonomik bütünlüğün bozulması ve işsizlik artışı

Şirket satın almaları biçiminde gelen yabancı sermaye

Transfer fiyatlandırması

Tasarruf sahiplerinin hisse senedi­ ve tahvil satın alımı b­iç­im­inde yaptıkları yatırımlar portfolyo yatırımlarıdır.

Bir firmanın üretimini, kurulu bulunduğu ülkenin sınırlarının ötesine yaymak üzere ana merkezinin bulunduğu ülke dışındaki yörelerde üretim tesisi kurması veya halen mevcut üretim tesislerini satın alması şeklindeki yatırım türü dolaysız yabancı sermaye yatırımıdır.

Portföy yatırımları dolaysız sermaye yatırımlarına göre oldukça hareketli ve geçicidir.

Dolaysız yabancı sermaye yatırımcısı ülkeye döviz ile birlikte işletme bilgisi ve iş becerisini de getirir.

Yaşam dönemleri hipotezi yeni bir ürünün gelişmesi tamamlandıktan ve iç piyasa sınırına ulaşıldıktan sonra, bu piyasada daha fazla kâr olanakları kalmayacağını öne sürmektedir.

Oligopolcü piyasa yapısı, ithalâtçı ülkenin koyduğu tarife ve kotalardan kaçınma, ulusal piyasadaki yasal düzenlemelerden ve kısıtlamalardan kurtulma ve firmanın müşterilerini izlemesi dolaysız yabancı sermaye yatırımlarının nedenleri arasındadır. Fakat ürünün yaşam dönemlerinde ilk aşamada değil son aşamada olması durumunda dolaysız yabancı yatırımı yapılması söz konusu olur buna göre doğru cevap B'dir.

Oligopolcü tepki teorisi birkaç büyük firmanın egemen olduğu bir piyasada firmaların birisinin kâr, fiyat, satış, yatırım gibi kritik konularda aldıkları bir karara, diğerleri de benzer bir kararla tepkide bulunacağını savunmaktadır.

İçselleştirme teorisi bir firmanın sahip olduğu özel bilgilerden tam olarak
yararlanabilmesinin, o yeni bilgilerin başkalarının eline geçerek üretimde kullanılmasını önlemenin en etkin yolu, onu içselleştirmek, yani lisans anlaşmaları yerine bu bilgileri şirketin kendi üretiminde kullanması olduğunu savunur.

OLI modeli yurt dışında yatırım yapacak işletmenin bu piyasalara girmeden önce kendisine rekabet üstünlüğü sağlayacak olan yöntemler, teknikler, bilgi ve beceriler geliştirmiş olması gerektiğini savunur.

Yurt dışındaki ana firmadan sağlanan temel nitelikteki ara mallarını ev sahibi ülkede üretilen bazı basit parçalarla birleştirilerek üretimin son aşamasının ana merkezin dışında gerçekleştirildiği dolaysız yabancı sermaye yatırımı yöntemi montaj sanayiidir.