ULUSLARARASI İKTİSAT TEORİSİ

Portfolyo yatırımları tasarruf sahiplerinin hisse senedi ve tahvil satınalımı biçiminde yaptıkları yatırımlardır. Hisse senetleri, temsil ettikleri paylar ölçüsünde, onu çıkartan işletmelerin mülkiyetine ortaklık hakkı sağlar dolayısıyla yatırımcı, şirket kârından bir pay alır. Tahvil sahibi ödünç verdiği fonlar karşılığı bir faiz geliri elde eder.

FİRMALARIN DIŞA AÇILMA KARARI

İç piyasada faaliyet gösteren ve dış piyasalara açılmayı tasarlayan bir firmanın deneyebileceği birkaç yol vardır. Bunları aşağıdaki gibi açıklayabiliriz:

DOLAYSIZ YABANCI SERMAYE YATIRIMLARININ NEDENLERİ
Bugünkü anlamda dolaysız yabancı sermaye yatırımlarının tarihçesi oldukça yeni sayılır. Bu yatırımların dünyada yaygınlaşması 1950’lerin sonrasına rastlar. Dolaysız dış yatırımların nedenleriyle ilgili olarak çok sayıda ekonomik, davranışsal ve stratejik etken üzerinde durulmuş ve bu konuda oldukça kabarık bir literatür oluşmuştur. Aşağıda dolaysız yabancı sermaye yatırımlarının nedeni olarak ileri sürülen belli başlı etkenler gözden geçirilecek, daha sonra da bununla ilgili olarak geliştirilen bazı teoriler üzerinde durulacaktır.

DOLAYSIZ YABANCI SERMAYE YATIRIMLARINI AÇIKLAYAN TEORİLER
Dolaysız yabancı sermaye yatırımlarının dünyada yaygınlaşması son 50-60 yıllık döneme ait bir gelişmedir. Konuyla ne Klasik ne de Neo Klasik İktisatçılar ilgilenmişlerdir. O bakımdan, Uluslararası Ticaret Teorisi analizlerinde de dolaysız yabancı sermaye yatırımlarına yer verilmiş değildir. Dolayısıyla konunun teorik yönden incelenmesi yeni nesil iktisatçılara kalmıştır.
Buna göre yabancı sermaye konusunda geliştirilen çok sayıdaki teori genel bir yaklaşımdan hareket edilerek şu dört başlık altında toplanabilir:

İçselleştirme Teorisi
Bir firmanın sahip olduğu özel bilgilerden tam olarak yararlanabilmesinin, o yeni bilgilerin başkalarının eline geçerek üretimde kullanılmasını önlemenin en etkin yolu, onu içselleştirmek, yani lisans anlaşmaları yerine bu bilgileri şirketin kendi üretiminde kullanmasıdır. Böylece şirketin dışa bağımlılığı ile birlikte, ilerde ortaya çıkabilecek risk faktörleri de azaltılır. Yukarıda değinilenler arasında yer alan şirket sırlarının korunması, şirketin marka ve unvanından yararlanmak, dikey ve yatay bütünleşme gibi faktörler bu kapsamda düşünülebilir.

Şirket satın alımı ve birleşmeleri biçimindeki yatırımlarda görülen artışların bir diğer nedeni de özel hisse senedi yatırım fonlarının (private equity funds) portfolyolarında bu tür yatırımlara giderek artan oranda yer vermeye başlamış olmalarıdır. Sınır ötesi şirket satınalım ve birleşmeleri biçimindeki yatırımların sektörel dağılımında özellikle az gelişmiş ülkelerde bankacılık, finans, telekomünikasyon, emlak komisyonculuğu gibi hizmet alanlarındaki işletmeler ilk sıralarda gelmektedir.

Oligopolcü piyasa yapısı: Birkaç büyük firmanın piyasaya egemen olduğu durumlarda, birinin alacağı kararlar diğerlerini de etkiler. Dolayısıyla biri dış yatırım yapınca, diğeri de piyasayı ona kaptırmamak için aynı yola gider ve yatırım yoluyla dış piyasaya açılır.

Dolaysız Yabancı Sermaye Yatırımlarının Yararları
Yabancı sermaye yatırımlarının ev sahibi ülke (yatırımın yapıldığı ülke) bakımından belli başlı ekonomik yararlarını aşağıdaki gibi belirtebiliriz:

Dolaysız Yabancı Sermaye Yatırımlarının Olumsuz Etkileri
Yabancı sermayenin, yatırım yapılan (ev sahibi) ülke üzerinde doğurabileceği önemli bazı ekonomik ve siyasal sakıncalar vardır. Bunları da aşağıdaki gibi belirtebiliriz:

ULUSLARARASI SERMAYE AKIMLARININ ETKİLERİ: EKONOMİK ANALİZ
Uluslararası sermaye akımlarının ilgili ülkelerde üretim, refah, kaynak etkinliği, faktör gelirleri ve dolayısıyla da dünya refahı üzerinde doğurabileceği önemli etkiler vardır.

Çok uluslu bir şirket, yabancı ülkede dolaysız sermaye yatırımı yaparken o ülkeye genellikle döviz transfer eder. Ana özellik bu olmakla birlikte, bazen ev sahibi ülkeye (yatırım yapılan ülke) döviz girişi olmadan da dolaysız yatırım gerçekleştirilebilir. Bunun bir yolu, yabancı sermayenin ülkeye üretimde kullanılacak makine, donatım gibi fiziki üretim araçları biçiminde gelmesidir. Bunun diğer yolu döviz veya yatırım malı olarak değil lisans, teknik bilgi ve know-how gibi gayri maddi haklar biçiminde giriş yapılabilir.

Yabancı ülkelerde üretim tesisi edinmenin de iki yolu olabilir. Birincisi, sıfırdan başlayarak tamamen yeni bir fabrika veya sermaye tesisi kurmaktır. İkincisi ise yabancı ülkede halen mevcut bir tesisi devralmak biçiminde, şirket birleşmeleri biçiminde veya şirket satın alımları biçiminde gerçekleşir.

İç piyasada faaliyet gösteren ve dış piyasalara açılmayı tasarlayan bir firmanın deneyebileceği üç yol vardır. Bunlar sırasıyla;

Bugünkü anlamda dolaysız yabancı sermaye yatırımlarının tarihçesi oldukça yeni sayılır. Dolaysız yabancı sermaye yatırımların dünyada yaygınlaşması 1950’li yılların sonlarına rastlar.

Dolaysız dış yatırımların nedenleri ile ilgili çok sayıda ekonomik, davranışsal ve stratejik etken üzerinde durulmaktadır. Dolaysız yabancı sermaye yatırımlarının nedeni olarak ileri sürülen belli başlı etkenleri şunlardır:

Birkaç büyük firmanın egemen olduğu bir piyasada firmaların birisinin kâr, fiyat, satış, yatırım vs. gibi kritik konularda aldıkları bir karara, diğerleri de benzer bir kararla tepkide bulunmasına Oligopolcü Tepki Teorisi denir.

İçselleştirme teorisi; bir firmanın sahip olduğu özel bilgilerden tam olarak yararlanabilmesinin, o yeni bilgilerin başkalarının eline geçerek üretimde kullanılmasını önlemenin en etkin yolu, onu içselleştirmek, yani lisans anlaşmaları yerine bu bilgileri şirketin kendi üretiminde kullanmasıdır. Böylece şirketin dışa bağımlılığı ile birlikte, ileride ortaya çıkabilecek risk faktörleri de azaltılır.

Eğer yabancı sermaye şirketi kârlarını ana ülkesine transfer edemiyorsa kârlarını yerel ülkede yeniden yatırıma yöneltebilir. Başka bir deyişle bu fonları kullanarak yeni üretim tesisleri kurabilir veya mevcut tesisleri geliştirici yatırım yapar. Ancak bu bir “zorunlu” veya “gönüllü olmayan” yatırım türüdür.

Yabancı sermayenin, yatırım yapılan (ev sahibi) ülke üzerinde doğurabileceği önemli bazı ekonomik ve siyasal sakıncaları vardır. Bunları aşağıdaki gibi belirtebiliriz:

Dolaysız yatırımların ana özelliği yurt dışında yeni yapılan veya satın alınan mevcut bir üretim tesisinin yönetiminin yabancı şirketin elinde veya denetiminde
olmasıdır. Portfolyo yatırımlarında ise hisse senedi sahibinin işletme yönetimi üzerinde ancak dolaylı bir denetim hakkı vardır. Portföy yatırımları bir şirketin hisse senetlerinin yabancılar tarafından satın alınmasından ibarettir. Portfolyo yatırımları dolaysız yatırımlara göre çok daha hareketli, değişken ve geçici niteliktedir. Bu tür yatırımları yapanların hedefi kısa dönemde olabildiğince yüksek getiri elde etmektir. Yatırımları yapanların kimlikleri de birbirinden farklıdır. Dolaysız yatırımlar ağırlıklı olarak çok uluslu şirketler tarafından yapılır