ULUSLARARASI İKTİSAT TEORİSİ

Ekonomik büyüme, bir ülkede toplam üretim hacminin (gayri safi yurt içi hâsıla-GSYİH) genişlemesi biçiminde tanımlanır. Ekonomik büyümenin iki ana kaynağı vardır. İki kaynaktan birincisi üretim faktörleri stokundaki artışlardır, ikincisi ise teknolojik gelişmedir. Bu iki ana kaynak; üretim faktörleri ve teknolojik gelişmeler ekonomik büyümeye neden olur.

Faktör stokundaki artışlar üretim olanakları eğrisini dışa doğru genişler. Bir ülkenin üretim olanakları eğrisinin dışa doğru genişlemesi ekonomik büyümesi ifade eder.

Emek ve sermaye bir üretim faktörüdür. Bu faktörlerin aynı veya farklı oranlardaki artışı ekonomide dört farklı büyümeye neden olur.

Sırası ile bu büyüme şekilleri:

Teknolojiye ait geleneksel analizlerde teknolojik gelişme dışsal bir olay, yani ekonomik koşullu olmayan bir gelişme biçiminde ele alındı. 1980’lerden itibaren ise içsel teknolojik gelişme modelleri ortaya atıldı. Bu modellerde teknolojik gelişme ülkedeki ekonomik koşullara bir tepki olarak kabul edilir. Diğer bir deyişle teknolojik gelişmenin ortaya çıktığı sanayileşmiş ülkelerde emek kıt ve pahalı, sermaye bol ve ucuz faktör olduğu için araştırma ve geliştirme faaliyetlerinin hedefi, üretimde emek yerine sermaye ikamesine olanak verecek yeniliklerin icat edilmesidir. Bu görüşe “uyarılmış teknolojik gelişme tezi” denilmektedir.

Teknolojik gelişme yeni bir üretim yöntemi veya yeni bir mal icat edilmesi şeklinde kendini gösterir. Başka bir deyişle ya piyasada mevcut mallar daha etkin yöntemlerle üretilir ya da tümüyle farklı nitelikte yeni mallar ortaya çıkartılır.

Yeni üretim yöntemleri bulunmasına dayalı teknolojik gelişmenin en belirgin özelliği aynı miktar kaynaklarla daha fazla mal üretilebilmesi veya aynı miktar malın daha az kaynak kullanılarak elde edilebilmesidir. Üretim fonksiyonlarının doğrusal ve homojen olması (sabit verimler) varsayımı altında teknolojik yenilikler üçe ayrılır.

Sırasıyla:

Teknolojik ilerlemenin bağımsız olmayıp ekonomik koşulların bir sonucu olduğunu savunan bu görüşe literatürde “uyarılmış teknolojik gelişme” hipotezi denilmektedir.

Büyüme ister faktör artışlarına, ister teknolojik ilerlemeye dayalı olsun ülkenin toplam üretimini (GSYİH) genişletir. Ekonominin, nüfus artış oranından daha yüksek oranda büyümesi, kişi başına düşen geliri yükseltirken, bu da ülkede refah düzeyini artırır. Ekonomik büyümeden beklenen doğal sonuçta budur.

Büyüme tipleri ülkelerin ticaret haddelerini etkiler. Ticareti artırıcı yönlü büyüme durumunda ticaret hadleri, yansız büyümeden de daha fazla ülke aleyhine değişir. Çünkü büyüme, dünya piyasalarına daha yüksek oranda ihraç mali arz edilmesi ve dünya piyasalardan daha yüksek oranda ithal malı talep edilmesi sonucunu doğurmaktadır. Bu durum ülkenin aleyhine değişir ve ülkenin refah düzeyi azalır.

Hint asıllı iktisatçı Jagdish Bhagwati büyümenin net olarak refah düşüşüne yol açabileceği koşulları teorik olarak ortaya koymuş ve bu tür büyümeye “yoksullaştıran büyüme” adını vermiştir.

Sorunun açıklaması: Faktör donatımı ile karşılaştırmalı üstünlükler arasındaki ilişki tek yönlüdür. Bunun yönü de birinciden ikinciye doğrudur. Diğer bir deyişle faktör donatımı zaman içinde değiştikçe ona bağlı olarak karşılaştırmalı üstünlük yapısı da değişir. Dolayısıyla bugünkü faktör donatımına bakılarak yarınki karşılaştırmalı üstünlüklerin de aynı olacağı söylenemez.

O hâlde kalkınmakta olan ülkeler, uygun sanayileşme politikaları izleyerek ekonomik yapılarını ve uluslararası iş bölümündeki yerlerini değiştirebilirler. Nitekim uygulamada çoğu ülkede kalkınma çabalarının altında yatan temel amaç ekonomik yapıyı dinamik karşılaştırmalı üstünlüklere uygun biçimde değiştirmeye yöneliktir.

Arzı sabit kabul edilen faktör doğal kaynaklardır. Ancak deniz ve göllerin doldurulması, bataklıkların kurutulması, sulama olanaklarının yaygınlaştırılması ve yeni maden yataklarının keşfedilmesi gibi yollarla bu kaynaklar da bir ölçüde artırılabilmektedir.

Çin, Tayland, Güney Kore, Brezilya, Hindistan ve Türkiye gibi ülkeler yeni gelişmekte olan ülkeler sınıfına girer.

Ticarete karşıt yönlü büyüme, ulusal ekonomide üretilen malların zamanla, tüketilen mal miktarlarına eşitlenmesi demektir.

İki mallı ve iki faktörlü bir modelde, tam çalışma koşulları altında eğer tek bir faktörün arzı artırılacak olursa, onu yoğun olarak kullanan malda üretim genişler, diğer malda ise daralır. Bu görüşe, onu ilk kez ortaya atan İngiliz iktisatçısının ismiyle Rybczynski (Ribcinski diye okunur) Teoremi adı verilir.

Üretim fonksiyonlarının doğrusal ve homojen olması (sabit verimler) varsayımı altında teknolojik yenilikler üçe ayrılır. (1) Sapmasız (veya yansız-neutral), (2) Emek tasarrufu sağlayan (labor saving) ve (3) Sermaye tasarrufu sağlayan (capital saving) yenilikler.

Emek-tasarrufu sağlayan bir teknolojik ilerleme, sermayenin marjinal verimliliğini emekten daha fazla artırır ve sermayeye göre daha çok emek açığa çıkartır.

Hint asıllı iktisatçı Jagdish Bhagwati, klasikleşmiş bir makalesinde büyümenin net olarak refah düşüşüne yol açabileceği koşulları teorik olarak ortaya koymuş ve bu tür büyümeye “yoksullaştıran büyüme” (immiserizing growth) adını vermiştir.

Heckscher-Ohlin Teoremi’ne göre, bir ülkenin karşılaştırmalı üstünlük yapısı, onun faktör donatımına bağlıdır.

Bir ülkenin üretim olanakları eğrisinin içe doğru kayması ekonominin küçülmesi demektir.

Sermayenin marjinal verimliliğini emek marjinal verimliliğinden daha fazla artıran teknolojik ilerlemeye emek tasarrufu sağlayan teknolojik yenilik adı verilir.