ULUSLARARASI İKTİSAT TEORİSİ

Nitelikli iş gücü teoremi: Belirli türde mesleki beceriye zengin biçimde sahip ülkeler üretimi bu faktörü yoğun biçimde kullanan mallarda uzmanlaşırlar.

Bir mal bir ülkede sermaye veya emek yoğun yöntemlerle üretiliyorsa diğer ülkelerde de aynı yöntemlerle üretilir. Bu özellik bir malın üretim teknolojisinin bütün ülkelerde aynı olması anlamına gelir. Bu durum faktör donatımı teoreminin temel varsayımlarından birisidir. Eğer ülkelerin teknolojileri aynı ise, buna bağlı olarak üretim fonksiyonları da aynı olur.

Stolper-Samuelson teoremine göre, serbest ticaret ihracat endüstrilerinde yoğun kullanılan faktörün lehinedir, oysa korumacılık ithalata rakip endüstride yoğun kullanılan faktörleri yararlandırır. Başka bir deyişle, korumacılık dolayısıyla ekonomi bir bütün olarak kaybetse de ithalata rakip kesimde çalışanlar bundan yararlanırlar.

Ülkenin bir gümrük tarifesi koyması, kıt kaynağının reel gelirini yükseltici etkide bulunur. Bunu açıklamak için sermaye zengini olan, dolayısıyla teoriye göre sermaye-yoğun mallar ihraç edip emek-yoğun mallar ithal eden bir ülkeyi ele alalım: Bu ülke emek yoğun ithal malları üzerine bir tarife koyunca gerek iç tüketiciler, gerekse iç üreticiler açısından emek-yoğun malların iç fiyatları, sermaye yoğun malların iç fiyatlarına oranla yükselir. Dolayısıyla da reel ücret gelirleri artar.  Özetle normal koşullar altında (tarife koyanın büyük ülke olmaması) serbest ticaret politikası, ülkedeki bol faktörü, koruyuculuk ise kıt faktörü yararlandırır. 

Buradan da anlaşılacağı gibiStolper-Samuelson teoremine  göre, serbest ticaretin faktör fiyatlarını eşitlemesi söz konusu değildir.

Bir ülke hangi üretim faktörüne zengin olarak sahipse üretimi o faktörü yoğun biçimde gerektiren mallarda karşılaştırmalı üstünlük elde eder, yani onları daha ucuza üretir ve o alanlarda uzmanlaşır fikri Hecksher- Ohlin yani Faktör Donatımı teorisinin temel görüşüdür.

Diyelim ki ülke, üretim faktörlerinden emeğe göreceli olarak daha bol biçimde sahiptir. Böyle bir ülkede normal olarak emek yoğun mallar daha ucuza üretilir. Bunun gibi, sermaye faktörüne zengin olarak sahip bulunan ülkelerin de sermaye-yoğun malları daha ucuza üretmeleri beklenir. O halde Türkiye ve Almanya gibi iki ülke ile, motor ve tekstil gibi iki mal alalım. Türkiye emeğe, Almanya sermayeye zengin biçimde sahip ülkeler ve motor sermaye-yoğun, tekstil emek-yoğun mallar olsunlar. Acaba bu duruma göre hangi ülke, hangi malda karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olacaktır? Teorideki ana düşünce açısından Türkiye tekstilde, Almanya ise motorda karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olmalıdır.

Teorinin önemli bir varsayımı da talep koşullarının ülkeler arasında birbirine benzer oluşu idi. Bu varsayım, çizilen bir kayıtsızlık eğrisinin iki ülke için de ortak olmasıyla temsil edilebilir. Buna göre, şekildeki kayıtsızlık eğrileri ailesi hem Türkiye’ye hem de Almanya’ya ait olacaktır. Kısaca talep koşulları iki ülkede de benzer olunca (zevk ve tercihler) farksızlık eğrileri iki ülke içinde aynıdır.

İçsel ölçek ekonomileri, firmanın kendi üretim ölçeği arttığında ortalama maliyetlerinin düştüğü durumlarda söz konusudur. Otomobil endüstrisi bunun tipik bir örneğidir. Yapılan araştırmalar gösteriyor ki, yılda az sayıda otomobil üreten ufak bir fabrikanın maliyetleri GM, Toyota, Opel gibi dev firmaların yanında çok yüksek kalıyor. İçsel ölçek ekonomileri kitlesel üretim teknolojisinin kullanılması, yönetimde artan etkinlik ve iş gücünün uzmanlaşması gibi etkenlerin bir sonucudur.

Faktör donatımı teorisi (Factor endowment theory) ilk olarak İsveçli iktisatçı Eli Heckscher tarafından ortaya konulmuş daha sonradan ise çeşitli iktisatçılar tarafından geliştirilmiştir.

İlk olarak İsveçli iktisatçı Eli Heckscher tarafında ortaya atılmış olan ve daha sonra öğrencisi İsveçli iktisatçı Bertil Ohlin tarafından geliştirilen Heckscher-Ohlin teorisi, bir ülkenin hangi üretim faktörlerine zengin olarak sahipse o ülkenin, üretimi o faktörü yoğun biçimde gerektiren mallarda karşılaştırmalı olarak üstünlük elde edeceğini, yani onları daha ucuza üretip o alanda uzmanlaşacağını öngörür.

Heckscher-Ohlin teorisine göre ülkeler faktör donatımı bakımından birbirinden farklıdırlar yani iki ülkeli bir modelde biri emek diğeri sermaye bakımından zengin ülkelerdir, mallar faktör yoğunlukları ya da nisbi faktör kullanım oranları bakımından farklılık arz eder, bir malın üretim fonksiyonu bütün ülkelerde aynıdır, üretimde ölçeğe göre değişen değil sabit verim koşulları geçerlidir ve ülkelerin talep koşulları birbirinin benzeridir.

Heckscher-Ohlin teorisinden çıkarılan iki teoriden biri uluslararası faktör fiyatları eşitliği teoremi diğeri ise Stolper-Samuelson gelir dağılımı teoremidir. Karşılaştırmalı üstünlükler teorisi ise Heckscher-Ohlin teorisinin öne sürülmesinden önceki bir tarihte ortaya çıkmıştır.

Uluslararası faktör fiyatları eşitliği teoremi kısaca serbest dış ticaret yoluyla doğrudan faktör hareketi olmadan, ticaret yapan ülkelerde faktör fiyatları eşitliğinin hem mutlak hem de göreceli olarak sağlanacağı sonucunu ortaya koyar,

Serbest ticaretin tam bir uluslararası faktör fiyatları eşitliğine yol aşmasını engelleyici bir çok faktör vardır. Hükümetlerin uyguladıkları gümrük tarifeleri, sendikaların kısıtlayıcı faaliyetleri, üretim faktörlerinin homojen olmaması bunlardan bazılarıdır.

Faktör donatımı teorisinden çıkarılan bir hipotez olan Stolper-Samuelson gelir dağılımı teoremine göre, serbest ticaret uygulamaları gelir dağılımını ülkede bol bulunan faktör lehine ve kıt bulunan faktör aleyhine değiştirir.

Stolper-Samuelson teoremine göre serbest ticaret politikaları ülkedeki bol faktörün lehine, kıt faktörün ise aleyhinedir. Yani serbest ticaret ihracat endüstrilerinde yoğun olarak kullanılan faktör lehinedir. Ayrıca gümrük tarifeleri uluslararası uzmanlaşmadan yararlanmayı zorlaştırır ve de ulusal geliri azaltıcı etki yapar.

Harward Üniversitesi profesörlerinden Wassily Leontief, Faktör Donatımı Teorisinin ilk uygulamalı testini ABD ekonomisi üzerinde yapmış ve 1951 yılında yayınladığı eserindeki sonuçlar sonradan Leontief Paradoksu olarak literatüre geçmiştir.

Leontief paradoksunun faktör donatımı üzerinde yarattığı tartışmaların sonucunda 1960'lardan sonra uluslararası ticareti açıklamak üzere geliştirilen teoremlerden olan ve sanayileşmiş ülkelerin yeni icat edip ihraç ettikleri malların az gelişmiş ülkelerce taklit edilerek daha ucuza üretilmesini konu alan teorem Teknoloji Açığı Teoremidir.