ULUSLARARASI İKTİSAT TEORİSİ

Tercihlerde benzerlik hipotezine göre sanayi malları ticareti kişi başına düşen gelir düzeyi yüksek ülkeler arasnda yoğunlaşmıştır. Çünkü bu ülkelerde halkın tercihleri birbirine benzerdir.

Hecksher-Ohlin teorisi; emek zengin ülkeler emek yoğun malları, sermaye zengin ülkeler de sermaye yoğun malları; daha ucuza üreteceklerini açıklar. Teori; İsveçli iktisatçılar Eli Heckscher ve Bertil Ohlin’e aittir.

Amerikalı iktisatçı Paul Samuelson İkinci Dünya Savaşı yıllarında özellikle gelir dağılımı ile ilgili olarak Hecksher-Ohlin teorisine katkılar getirmiştir.

Uluslararası ticarette iç maliyet farklılığının nedenlerini faktör donatımı teorisi açıklamıştır.  Hecksher-Ohlin Teorisi’ne; Faktör Donatımı veya Faktör Oranları Teorisi denir. Faktör donatımı; ülkelerin sahip oldukları göreceli emek ve sermaye arzını ifade eder.

Hecksher-Ohlin modelinden iki teorem oluşturulmuştur. Hecksher-Ohlin modelinden birisi; faktör fiyatları eşitliği teoremi, diğeri ise Stolper-Samuelson gelir dağılımı teoremi olmak üzere, elde edilen iki önemli sonuç vardır.

Stolper-Samuelson teoremine göre; serbest ticaret ihracat endüstrilerinde yoğun kullanılan faktörün lehinedir, oysa korumacılık ithalata rakip endüstride yoğun kullanılan faktörleri yararlandırır. Başka bir değişle, korumacılık dolayısıyla ekonomi bir bütün olarak kaybetse de ithalata rakip kesimde çalışanlar bundan/korumacılıktan yararlanırlar.

Teknoloji açığı teoremi 1961 yılında Posner tarafından ortaya atıldı. Teknoloji açığı teoremi göre; sanayileşmiş ülkeler arasındaki, ticaretin büyük bir bölümü, yeni mal ve üretim süreçlerine dayalıdır. Bunlar çoğunluğu ileri sanayileşmiş ülkelerde kurulu bulunan yenilikçi firmalar tarafından geliştirilirler. Yenilikler, patent ve fikri mülkiyet haklarına ait yasalar ile korunur. Başka bir deyişle bir yeniliği ilk kez bulan firma onun monopolcüsü olur. Başkalarının o buluşu izinsiz kullanması değinilen bu yasalarla önlenir.

Teknoloji açığı teoremi göre; yeni bir mal ya da üretim süreci bulan sanayileşmiş ülkeler, bu malların ilk ihracatçıları olurlar. Ancak zamanla teknoloji taklit yoluyla, ya da serbest bir mal durumuna gelerek öteki ülkelerin eline geçtikten sonra, o ülkeler emeğin ucuzu veya doğal kaynak üstünlükleri nedeniyle söz konusu malı ilk icat edenden daha ucuza üretirler. Böylece adı geçen mal daha az gelişmiş durumdaki bu ülkeler tarafından ihraç olunmaya başlanır. Malı ilk icat edenler, bu ülkelerle rekabet edemedikleri için onu şimdi dışarıdan ithal ederler.

İsveçli iktisatçı Brunstam Linder’in 1961’de geliştirdiği tercihlerde benzerlik hipotezi homojen olmayan sanayi ürünleri ticaretini konu alır. Bu görüşe göre, sözü edilen malların ticareti üretim maliyetlerinden çok, ülkeler arasındaki zevk ve tercihlerin benzerliğine yani talep koşullarına bağlıdır. Zevk ve tercihleri belirleyen temel etken de göreceli gelir düzeydedir.

Dışsal ölçek ekonomileri; firmanın bağlı olduğu endüstride üretim hacmi genişledikçe, onun ortalama maliyetleri düşme gösteriyorsa, üretimde dışsal ölçek ekonomileri söz konusudur.

Monopolcü rekabet hipotezi; tüketici tercihlerinin farklılığı nedeniyle firmaların ürettikleri mallar arasında farklılıklar bulunur. Her firma kendisinin “farklı” türdeki malını ürettikçe ölçek ekonomisi sağlar ve bunu dışarıya ihraç eder.

Faktör donatımının faktör fiyatları ile tanımlanması: Ücret/ faiz oranlarını ülkeler arasında karşılaştırılmasına dayanır. Ücret/faiz oranı düşük olan ülke sermaye zengin ülkedir.

Faktör fiyatlarının faktör donatımına ters olması, talep koşullarının o faktörü yoğun biçimde kullanan mallara aşırı biçimde yönelik olmasının ya da hükümet müdahaleleri­nin bir sonucu olabilir.

Sermaye-yoğun mal: Üretiminde birim başına sermaye/ emek oranı göreceli olarak yüksek olan maldır.

Heckscher-Ohlin teorisinin, her ülke zengin olarak sahip bulunduğu mallarda karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olacaktır biçimindeki temel önermesinin grafik yardımı ile kanıtlamak da mümkündür. Bu sonuca ulaşılmasında, ülkeler arasında talep koşullarının benzerliği varsayımı­nın önemli bir yeri vardır. Çünkü talep benzerliği dolayısıyla üretim maliyetleri yapısına uygun bir uzmanlaşma ortaya çıkmaktadır.

Heckscher-Ohlin Teorisi oldukça açık, basit ve rasyonel bir düşünceye dayanır. Teoride savunulan ana düşünceyi şu şekilde ifade edebiliriz: Bir ülke hangi üretim faktörüne zen­gin olarak sahipse üretimi o faktörü yoğun biçimde gerektiren mallarda karşılaştırmalı üstünlük elde eder, yani onları daha ucuza üretir ve o alanlarda uzmanlaşır.

Türkiye ve Almanya gibi iki ülke ile motor ve tekstil gibi iki mal olduğu varsayalım. Tür­kiye emeğe, Almanya sermayeye zengin biçimde sahip ülkeler ve motor sermaye-yoğun, tekstil emek-yoğun mallar olsunlar. Acaba bu duruma göre hangi ülke, hangi malda kar­şılaştırmalı üstünlüğe sahip olacaktır? Teorideki anadüşünce açısından Türkiye tekstilde, Almanya ise motorda karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olmalıdır.

Stolper-Samuelson teoremi özetle normal koşul­lar altında (tarife koyanın büyük ülke olmaması) serbest ticaret politikası, ülkedeki bol faktörü, koruyuculuk ise kıt faktörü yararlandırır. Geçmişte Avustralya gibi bazı ülkeler, gelir dağılımını kıt olan iş gücü faktörü lehine değiştirebilmek için gümrük tarifeleri ile serbest ticareti kısıtlama yoluna gitmişlerdir. Günümüzde iş gücünün kıt, sermayenin bol olduğu sanayileşmiş ülkelerde, işçi sendikaları giriştikleri lobi faaliyetleri ile hükümetlere, koruyucu önlemler almaları için baskı yapma eğilimindedirler.

Keesing ve Kenen gibi yazarlar, sanayi ülkeleri arasındaki dış ticaretin büyük bir bölümü­nün nitelikli iş gücü farklılıkları ile açıklanabileceğine işaret etmişlerdir. Bu görüşe göre belirli türlerdeki mesleki veya nitelikli iş gücü bakımından zengin ülkeler, üretimi büyük ölçüde bu faktörlere bağlı olan mallarda uzmanlaşırlar. Öte yandan, niteliksiz emeğe bol olarak sahip bulunan ülkeler ise yoğun biçimde niteliksiz emeği içeren malların üretimin­de üstünlüğe sahip bulunmaktadırlar. Bu açıklamadan anlaşılacağı gibi, faktör donatımı teorisi ile nitelikli iş gücü (skilled labor) hipotezi arasında büyük bir benzerlik vardır.

Teknoloji açığı hipotezi 1961’de Posner tarafından ortaya atıldı. Buna göre, sanayileşmiş ülkeler arasındaki ticaretin büyük bir bölümü, yeni mal ve üretim süreçlerine dayalıdır. Bunlar çoğunluğu ileri sanayileşmiş ülkelerde kurulu bulunan yenilikçi firmalar tarafın­dan geliştirilirler. Yenilikler, patent ve fikrî mülkiyet hakları yasaları ile korunur. Başka bir deyişle bir yeniliği ilk kez bulan firma onun monopolcüsü olur. Başkalarının o buluşu izinsiz kullanması değinilen bu yasalarla önlenir. Dolayısıyla teknoloji açığı hipotezine göre, yeni bir mal veya üretim süreci bulan sa­nayileşmiş ülkeler, bu malların ilk ihracatçıları olurlar.