ULUSLARARASI İKTİSAT TEORİSİ

Klasik teoriden önceki ekonomik ve siyasal doktrin Merkantilizm idi. Bu düşünce akımı XVI. asırdan XVII. asır sonlarına kadar dünyada etkili olmuştur. Hemen belirtelim ki o dönemlerde dünya ekonomisinin merkezini Batı Avrupa ve özellikle İngiltere oluşturuyordu. Amerika ve Avustralya henüz Avrupa’dan gelen göçlerin yerleşim alanları durumundaydı. Afrika, Uzak Doğu ve dünyanın öteki yöreleri genellikle İngiltere, Hollanda, Fransa, İspanya, Portekiz ve Belçika gibi Batı Avrupa ülkelerinin sömürgelerini oluşturuyordu. Bu doktrin dünya servetlerini altın ve gümüş miktarı ile ölçmekteydi.

Uluslararası Ticaret Teorisi’nin başlıca amacı da ülkeler arasındaki mal ve hizmet alım satımlarının nedenlerini açıklamaktır. Başka bir deyişle bu alanda yürütülen bilimsel çalışmalar asıl olarak söz konusu amaç doğrultusunda teoriler geliştirme çabasına yöneliktir.

Uluslararası ticaretin ilk kez bilimsel bir yöntemle incelenmesi Adam Smith’in 1776’da yayımlanan ünlü eseri “Ulusların Zenginliği” ile başlar. Bu çalışma aynı zamanda Klasik İktisat Ekolü’nün de temeli olarak kabul edilir. Demek oluyor ki incelemekte olduğumuz bilim dalının yaklaşık iki buçuk asırlık bir geçmişi bulunmaktadır.

Adam Smith’in kurucusu olduğu serbest ticarete, piyasa ekonomisine ve özgür girişimciliğe dayalı ekonomik sistem klasik liberalizmdir. Adam Smith’in “Ulusların Zenginliği” adlı kitabındaki görüşler aynı zamanda Klasik Liberalizm ya da Klasik İktisat Ekolü’nün de doğuşunu temsil eder.

Smith’in Klasik Liberalizme yön veren bazı görüşleri şunlardır: Bütün bireyler ekonomik çıkarlarına göre hareket ederler, yani kişiler homo economicusdur (ekonomik insan). Devlet kişilerin bireysel girişim haklarını kısıtlamamalıdır (“laissez faire, laissez passer-bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler”). Çünkü bireyler kendi çıkarları peşinde koşmakla aynı zamanda toplumsal çıkarlara da hizmet etmiş olurlar. Nihayet, ekonomik hayatta düzen sağlayan bir görünmez el (invisible hand) vardır. Bu görünmez el de fiyat mekanizmasıdır. Ekonomik hayatta düzen, fiyat mekanizmasının işleyişi ile kendiliğinden sağlandığına göre, devletin bu amaçla ekonomiye müdahale etmesine gerek yoktur.

Adam Smith’ten yaklaşık kırk yıl sonra David Ricardo, Mutlak Üstünlük Teorisi’ne ilişkin analizleri geliştirerek , Karşılaştırmalı Üstünlük Teorisi’ni ortaya attı. Teori o derece güçlü bir mantıksal yapıya sahiptir ki karşılaştırmalı üstünlüklerin bugün de uluslararası ticaretin temelini oluşturduğu kabul edilir.

Marjinal dönüşüm haddi herhangi bir noktada dönüşüm eğrisine çizilen bir teğetin eğimi, iki maldan birbiri yerine geçen miktarlar arasındaki oranı (fırsat maliyetlerini) ifade eder. Doğru cevap D’dir.

Ricardo ülkeler arasında iş gücü verimindeki farklılığın nedenlerini de açıklamış değildir: Gerçekte ise emek verimliliği eğitim ve öğretim, toplumsal yapı, üretim yönetiminde etkinlik vs. gibi bir dizi etkene bağlanabilir ve bunlar da zaman içinde sürekli değişebilir. Oysa Ricardo, analizlerinde bu ana nedenlerle ilgilenmiş olmadığı gibi dış ticaretin örneğin uluslararası emek getiri oranlarını nasıl etkileyeceğini de açıklamış değildir. Doğru cevap B’dir.

Adam Smith serbest ticaret ve uluslararası uzmanlaşmanın yararlarını Mutlak Üstünlük Teorisi ile açıklar. Buna göre, bir ülke karşı ülkeye göre hangi malları daha düşük maliyetle üretiyorsa, o malların üretiminde uzmanlaşmalı ve bunları ihraç ederek pahalıya üretebildiklerini dış ülkeden ithal etmelidir.

Yukarıda da bir bölümüne değindiğimiz gibi uluslararası ticaret analizlerinde kullanılan bazı aşırı basit ve sınırlayıcı varsayımlar vardır. Bunlar dış ticaret modellerinde adeta standart bir duruma gelmiştir. Şimdi bu varsayımlara biraz daha yakından bakalım:

• Ekonomi tam çalışma durumundadır, yani kaynakların atıl (işsiz) kalması söz konusu değildir.

"görünmez el"  Adam Smith’in fiyat mekanizmasını ifade etmek için kullandığı benzetmedir.