FAKTÖR DONATIMI (HECKSHER-OHLİN) TEORİSİ

Heckscher-Ohlin Teorisi oldukça açık, basit ve rasyonel bir düşünceye dayanır. Teoride savunulan anadüşünceyi şu şekilde ifade edebiliriz: Bir ülke hangi üretim faktörüne zengin olarak sahipse üretimi o faktörü yoğun biçimde gerektiren mallarda karşılaştırmalı üstünlük elde eder, yani onları daha ucuza üretir ve o alanlarda uzmanlaşır.

Heckscher-Ohlin Teorisi’nin dayandığı iki ana varsayım şunlardır: (a) Ülkeler faktör donatımları bakımından birbirinden farklıdırlar. İki ülkeli modelde bir ülke emek, diğeri ise sermaye bakımından zengin ülkelerdir. (b) Mallar faktör yoğunlukları ya da nisbi faktör kullanım oranları bakımından da farklılık gösterirler.

Bazı mallar emeğe oranla daha çok sermaye, ya da tersine, sermayeye göre daha çok emek gerektirirler. Birinci türdeki
mallara sermaye-yoğun, ikinci türdekilere de emek-yoğun mal adı verilir.

Heckscher-Ohlin Teorisi’ne Faktör Donatımı veya Faktör Oranları Teorisi de denmesinin nedeni, teoride uluslararası ticaretin nedenlerinin açıklanmasında sözü edilen bu iki etkene verilen kilit önemden dolayıdır

Bir malın üretiminde kullanılan girdilerle elde edilen ürün arasındaki teknik ilişkiye üretim fonksiyonu (production function) adı verilir.

Eş ürün eğrisi, teknolojinin koyduğu sınırlandırmalar altında bir maldan aynı miktarı üretmek için kullanılması
gereken emek ve sermaye bileşimlerini gösteren bir eğri biçiminde tanımlanabilir.

Faktör yoğunluğunun tersine dönmesi; ucuzlayan faktörün pahalılaşan faktör yerine kullanılması dolayısıyla emek-yoğun olan malın sermaye-yoğun, sermaye-yoğun olan malın da emek-yoğun duruma gelmesi durumudur.

Klasik iktisatçılar üretim faktörlerinin ülke içinde tam hareketli (perfect mobility), buna karşılık ülkeler arasında tam hareketsiz (immobile) olduğunu varsaymışlardı.

Heckscher-Ohlin teorisinin ilk uygulamalı testi, Leontief tarafından Amerikan ekonomisi üzerinde yapılmıştır.

Keesing ve Kenen gibi yazarlar, sanayi ülkeleri arasındaki dış ticaretin büyük bir bölümünün nitelikli iş gücü farklılıkları ile açıklanabileceğine işaret etmişlerdir. Bu görüşe göre belirli türlerdeki mesleki veya nitelikli iş gücü bakımından zengin ülkeler, üretimi büyük ölçüde bu faktörlere bağlı olan mallarda uzmanlaşırlar. Öte yandan, niteliksiz emeğe bol olarak sahip bulunan ülkeler ise yoğun biçimde niteliksiz emeği içeren malların üretiminde üstünlüğe sahip bulunmaktadırlar. 

İsveçli İktisatçı Brunstam Linder’in 1961’de geliştirdiği tercihlerde benzerlik hipotezi (similarity in preferences) homojen olmayan sanayi ürünleri ticaretini konu alır.

Eğer üretim ölçeği büyürken ortalama maliyetler düşüyorsa, üretimde ölçeğe göre azalan maliyetler veya artan getiri koşulları geçerlidir.

Tipik olarak ürün dönemleri sürecini geçiren malların pek çok örnekleri vardır. Bunlar arasında örneğin; tekstil, radyo, siyah-beyaz ve renkli televizyon, yarı geçişken mikroçipler (semi conductor chips) ve özellikle elektronik ürünler yer almaktadır.

Teknolojinin, bir faktörün belirli ölçülerde öteki faktörün yerine kullanılabilmesine (ikame edilmesine) olanak verdiği durumlarda eş ürün eğrisi orijine göre dış bükey olur.

Faktör yoğunluğu malların üretiminde kullanılan göreceli sermaye/emek oranlarını ifade eder.

Faktör donatımı teorisinin temel önermesi, üretim olanakları ve toplumsal kayıtsızlık eğrileri kullanılarak kanıtlanabilir.

Stolper-Samuelson Gelir Dağılımı Teoremi'ne göre, gümrük tarifeleri uluslararası uzmanlaşmadan yararlanmayı engeller
ve ulusal geliri düşürücü etkide bulunur.

Ulaşım masraflarının sıfır olması ve öteki standart varsayımlar altında, dış ticaret başlayınca dünyada mal fiyatlarının eşitlenir.

Endüstri-içi ticaretin önemi ilk kez Avrupa Ekonomik Topluluğu’nun kurulması ve Topluluğa üye ülkeler arasındaki gümrük tarifeleri ve öteki dış ticaret kısıtlamalarının kaldırılması sırasında dikkati çekti.

Teknoloji açığı hipotezi 1961’de Posner tarafından ortaya atıldı.