ULUSLARARASI İKTİSAT TEORİSİ - Deneme Sınavı - 9

1990’lardan sonra ise ekonomisi hızla gelişen Çin, yabancı sermayenin yeni gözde­si olmuştur. Bugün Çin, tüm az gelişmiş ülkeler içinde tek başına en fazla yabancı sermaye çeken ülke konumundadır.

Dolaysız yabancı sermaye yatırımlarının olumlu etkilerinden ölçek ekonomisi yaratma: Çoğunlukla yabancı sermaye, sahip olduğu teknolojik üs­tünlük nedeniyle piyasa hacmi geniş ülkelere girer. Bu yatırımların önemli bir özelliği ölçek ekonomisi yaratmalarıdır. Yerli girişimler kapasitelerinin sınırlı oluşu nedeniyle bu derece önemli ölçek ekonomisi yaratma olanağına sahip olmayabilirler. Ölçek ekonomisi ise maliyetlerin ve fiyatların düşmesi, rekabetçiliğin ve tüketici refahının artması sonucu­nu doğurabilir.

Dolaysız yabancı sermaye yatırımlarının olumsuz etkilerinden yerli şirketler karşısında haksız rekabet üstünlüğü ve yerel ekonomide tekel kurma: Yabancı sermaye işletmelerinin arkasındaki dev sermaye, ileri teknoloji ve yöneticilik bil­gisi, küçük ölçekli yerli şirketler karşısında kendilerine büyük bir haksız rekabet üstünlü­ğü sağlayabilir. Rekabet olanağı bulamayan yerli girişimciler endüstriyi terk etmeye zorla­nır ve böylece yüksek gümrük duvarlarının arkasında faaliyet gösteren yabancı işletmeler, yerli ekonomide tam bir tekelci konumuna geçebilirler.

Çok uluslu işletmelerin ana merkezlerine bağlı olarak değişik ülkelerde faaliyet gösteren işletmelere yabancı sermaye şirketi, bağlı şirket, şube veya yavru şirket gibi isimler verilir.

Çok uluslu işletmelerin yabancı bir ülkede tamamen yeni üretim tesisi kurmaları, yatırımın yapıldığı ülkenin (ev sahibi ülke) sermaye stokunu artırıcı etki doğurur. Oysa o ülkedeki mevcut bir şirketle birleşme veya onun satın alınması sermaye stokunda bir artışa neden olmaz.

Dolaysız yatırımlarda yabancı yatırımcı, şirket hisselerinin en az yüzde 10 gibi bir payına sahiptir.

Lisans bedeli olarak ana şirkete yapılan ödemelere royalty denmektedir.

Şirket unvanının korunması (protecting reputations): Bazı firmalar, iş hayatında çok prestijli bir isim veya markaya sahiptirler. Hatta ünleri ülke sınırlarının dışına yayılmıştır. Lisans anlaşması yapılıp ürünün imal hakkı yabancı üreticilere verildiğinde ise aynı kali­tenin tutturulabileceğinden emin olmayabilirler. Dolayısıyla, ürün kalitesine ve ünlerine zarar gelmemesi için malları yurt dışında da kendileri üretmeyi tercih edebilirler. Örne­ğin, bazı lokantalar zincirinde (McDonald’s, Whimpy’s vs. ) bu düşüncelerin özellikle et­kili olduğu söylenebilir.

Tekel üstünlüğü teorisi 1960’larda Stephan Hymer tarafından ortaya atılmıştır?

Oligopolcü tepki teoremine göre, birkaç büyük firmanın egemen olduğu bir piyasada (oligopol piyasası) firmaların birisinin kâr, fiyat, satış, yatırım vs. gibi kritik konularda aldıkları bir karara, diğerleri de benzer bir kararla tepkide bulunurlar

Montaj (kurgu, takma sanayii) özel bir dolaysız yabancı sermaye yatırımı yöntemidir. Şöyle ki dışarıdaki ana firmadan sağlanan temel nitelikteki ara malları, ev sahibi ülkede yapılan bazı basit parçalarla birleştirilerek üretimin son aşaması ana merkezin dışında gerçekleştirilir. Örneğin otomobil sanayiini ele alalım: Yabancı firma tarafından ana mer­kezden veya başka bir sanayileşmiş ülkeden getirtilen motor, şanzıman ve diferansiyel gibi parçaların, ucuz yerel işçiler kullanılarak yerli kaporta üzerine takılması (monte edilmesi) bir montaj faaliyetidir.

Çok uluslu bir şirketin farklı ülkelerdeki iki şubesi veya bir şubesi ile ana merkezi arasında yapılan mal ve hizmet ticaretinde uygulanan fiyatlara transfer fiyatlandırması denir.

Dolaysız Yabancı Sermaye Yatırımlarının Olumsuz Etkileri Şunlardır:

İthalâtçı ülkenin koyduğu tarife ve kotalardan kaçınma: İhracatçı firma, dış alıcı ül­kenin uygulamaya koyduğu tarife ve kotalar karşısında, o piyasayı kaybetme tehlikesi ile karşılaşır. Bu durumda, tarife ve kotaların etkisinden kurtulup o piyasayı eskisi gibi elde tutmanın en etkili yolu, söz konusu piyasada üretime başlamaktır. Amerikan yatırımları­nın 1960’lı yıllarda Batı Avrupa’ya akışı bu nedenle ilgilidir.

Bir firma açısından dışa açılma sürecinin ilk aşa­ması genellikle ihracatla başlar. Daha sonraki aşamada ise ihracat yerine doğrudan dış piyasada üretim yapılır.

Bir firmanın üretimini, kurulu bulunduğu ülkenin sınırlarının ötesine yaymak üzere ana merkezinin bulunduğu ülke dışındaki yörelerde üretim tesisi kurması veya halen mevcut üretim tesislerini satın alması Dolaysız yabancı sermaye yatırımı  (foreign direct investments) olarak adlandırılır.

Pahalı yabancı faktör kullanımı dolaysız yabancı sermaye yatırımlarının nedenlerinden değildir

İthalâtçı ülkenin hiçbir tarife veya kota koymaması dolaysız yabancı sermaye yatırımlarının nedenlerinden değildir

Modern Portföy Teorisi Dolaysız yabancı sermaye yatırımlarını açıklayan teoriler arasında değildir.

Tekel üstünlüğü teorisine göre çok uluslu şirketin yerel şirketler karşısındaki üstünlüğünün nedeni ona tekel gücü sağlayan etken olarak verilmiştir.