ULUSLARARASI İKTİSAT TEORİSİ - Deneme Sınavı - 5

Sıfırdan yeni fabrika kurma

10

Royalty

İleri teknolojiye ulaşma

Tekel üstünlüğü

İthalatçı ülkenin dış ticaret kısıtlamalarından kurtulmak

1990

Döviz giderlerini arttırıcı etkisi

Transfer fiyatı

Bir firmanın üretimini, kurulu bulunduğu ülkenin sınırlarının ötesine yaymak üzere ana merkezinin bulunduğu ülke dışındaki yörelerde üretim tesisi kurması veya halen mevcut üretim tesislerini satın alması dolaysız bir yabancı sermaye yatırımı (foreign direct investments) olarak adlandırılır.

Günümüzde dolaysız sermaye yatırımları çok uluslu şirket adı verilen dev firmalar tarafından yapılır.

Lisans bedeli olarak ana şirkete yapılan ödemelere “royalty” denmektedir.

Üretim faaliyetlerini üretimin ilk aşamasından nihai mal aşamasına kadar aynı yönetim altında toplamak, dikey bütünleşme (vertical integration) diye adlandırılır.

Dolaysız yabancı sermaye yatırımlarının nedeni olarak ileri sürülen belli başlı etkenler şunlardır;

Ham madde kaynakları (availability of raw materials)

Üretim faaliyetlerinde dikey veya yatay bütünleşme (integrating operations)

Aktarılamayan bilgilerin (non transferable knowledge) varlığı

Şirketin marka veya unvanından yararlanmak istemesi (exploiting reputations)

Şirket sırlarının korunması (protecting secrecy)

Ürünün yaşam dönemlerinde son aşamaya ulaşılmış olması (product life-cycle
hypothesis)

Oligopolcü piyasa yapısı

İthalâtçı ülkenin koyduğu tarife ve kotalardan kaçınma

Ulusal piyasadaki yasal düzenlemelerden ve kısıtlamalardan kurtulma (avoiding
regulations)

Firmanın müşterilerini izlemesi (symbiotic relationships)

Yatırımları uluslararası çeşitlendirme (international diversifi-cation)

Ucuz yabancı faktör kullanımı

Oligopolcü tepki teoremine göre, birkaç büyük firmanın egemen olduğu bir piyasada (oligopol piyasası) firmaların birisinin kâr, fiyat, satış, yatırım vs. gibi kritik konularda aldıkları bir karara, diğerleri de benzer bir kararla tepkide bulunurlar.

Montaj (kurgu, takma sanayii) özel bir dolaysız yabancı sermaye yatırımı yöntemidir. Şöyle ki dışarıdaki ana firmadan sağlanan temel nitelikteki ara malları, ev sahibi ülkede yapılan bazı basit parçalarla birleştirilerek üretimin son aşaması ana merkezin dışında gerçekleştirilir.

Yap-işlet-devret (build-operate-transfer) modeli, bir ülkede temel alt yapı yatırımlarının yapılmasında, özel kesime açılmayı ve yabancı sermaye katkısını sağlamayı amaçlayan, dünyada ve Türkiye’de oldukça yeni sayılan bir modeldir.
Bu yöntemle daha çok büyük elektrik santralleri, barajlar, hava alanları, metrolar ve bazı kara yollarının yapımı gerçekleştirilir. Devletin bu gibi projeleri bütçe kaynaklarından karşılaması, büyük bir mali yük doğurur. Yap-işlet-devret modeli hükümetlere bu alanlardaki faaliyetlerde bir tür destek gibi düşünülmüştür.

Yabancı sermaye yatırımlarının ev sahibi ülke (yatırımın yapıldığı ülke) bakımından  ekonomik yararlarlarını aşağıdaki gibi belirtebiliriz;

Ekonominin üretim kapasitesinin artması

Üretim artışı ve istihdam yaratma

Yeni teknoloji ve yönetim bilgisi getirme

Döviz girişi sağlama

İhracatı artırma

İç tekelleri kırma, rekabet ve dinamizm yaratma

Ölçek ekonomisi yaratma

Devlet hazinesine vergi geliri sağlama

Yabancı sermayenin, yatırım yapılan (ev sahibi) ülke üzerinde doğurabileceği önemli bazı ekonomik ve siyasal sakıncalar vardır. Bunları da aşağıdaki gibi belirtebiliriz:

Ekonomi üzerinde yabancı denetiminin artması

Yerli şirketler karşısında haksız rekabet üstünlüğü ve yerel ekonomide tekel kurma

Dış ticaret kısıtlamalarının aşılması

Yerli yatırımları azaltıcı etki

Döviz giderlerini artırıcı etki

Kur dalgalanmalarına neden olma ve mali kriz ortamı oluşturma

İhracatı kısıtlama

Teknolojik bağımlılık

Ekonomik bütünlüğün bozulması ve işsizlik artışı

Şirket satın almaları biçiminde gelen yabancı sermaye

Transfer fiyatlandırması

Teknoloji