ULUSLARARASI İKTİSAT TEORİSİ - Deneme Sınavı - 16

Tekel üstünlüğü teoremi; 1960’larda Stephan Hymer tarafından ortaya atılmıştır. Bu teoriye göre, çok uluslu şirketin yerel şirketler karşısındaki üstünlüğünün nedeni, ona tekel gücü sağlayan etkenlerdir. Tekel üstünlüğü yaratan bu etkenler yabancı şirkete özgüdür, piyasadaki öteki şirketler bunlardan yararlanamazlar. Dolayısıyla tekel üstünlüğü teoremi; yabancı sermaye yatırımlarını bu firmaların faaliyet gösterdikleri yabancı piyasalarda rekabetçi koşulların bulunmaması ile açıklanır. Dikey bütünleşme, yatay bütünleşme, aktarılmayan bilgiler, şirket unvanından yararlanma, ürünün yaşam dönemleri modeli vs. gibi etkenler tekel üstünlüğü yaratan etkenler arasında düşünülebilir.

Bugünkü anlamda dolaysız yabancı sermaye yatırımlarının tarihçesi oldukça yeni sayılır. Dolaysız yabancı sermaye yatırımların dünyada yaygınlaşması 1950’li yılların sonlarına rastlar. Dolaysız yabancı sermaye yatırımları teorik olarak yeni nesil iktisatçılar ilgilenmişlerdir. Yabancı sermaye kapsayan teoriler dört başlık altında toplanabilir. Bunlar;

Montaj sanayi (kurgu, takma sanayi) özel bir dolaysız yabancı sermaye yatırım yönetimidir. Yurt dışındaki ana firmadan sağlanan temel nitelikteki ara mallar; ev sahibi ülkede yapılan bazı basit parçalarla birleştirilerek üretimin son aşaması, ana merkezin dışında gerçekleşir. Az gelişmiş ülkelerde montaj sanayi türü üretim, özellikle ithal ikamesi politikalarının yoğun olarak uygulandığı 1960’lı yıllarda yaygın olarak kullanılmaya başladı.

Yap-işlet-devlet modeli, bir ülkede temel alt yapı yatırımlarının yapılmasında, özel kesime açılmayı ve yabancı sermaye katkısını sağlamayı amaçlayan, dünyada ve Türkiye’de oldukça yeni sayılan bir modeldir.

1990’lardan sonra ekonomisi hızlı gelişen Çin, dolaysız yabancı sermaye yatırımlarının yeni gözde ülkesi olmuştur. Günümüzde Çin, tek başına en fazla dolaysız yabancı sermaye yatırımlarını çeken ülke konumundadır.

Uluslararası sermaye akımlarının ilgili ülkelerde; üretim, refah, kaynak etkinliği, faktör gelirleri ve dolayısıyla da dünya refahı üzerinde doğurabileceği önemli etkiler vardır. Uluslararası sermaye akımları ilgili ülke ekonomisini dört farklı şekilde etkilemektedir. Bunlar;

Yabancı sermayenin; yatırımın yapılan ev sahibi ülke bakımından, belli başlı ekonomik yararları bulunmaktadır. Ekonomik yararları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:

Ekonominin üretim kapasitesinin artması,

Üretim artışı ve istihdam yaratma,

Yeni teknoloji ve yönetim bilgisi getirme,

Döviz girişi sağlama,

İhracatı artırma,

İç tekelleri kırma, rekabet ve dinamizm yaratma,

Ölçek ekonomisi yaratma,

Devlet hazinesine vergi geliri sağlamasıdır.

Yabancı sermayenin, yatırım yapılan ev sahibi ülke üzerinde doğurabileceği önemli bazı ekonomik ve siyasal sakıncaları vardır. Ekonomik ve siyasal sakıncaları aşağıdaki gibi belirtebiliriz:

Ekonomi üzerinde yabancı denetimin artması,

Yerli şirketler karşısında haksız rekabet üstünlüğü ve yerel ekonomide tekel kurma,

Dış ticaret kısıtlamalarının aşılması,

Yerli yatırımları azaltıcı etki,

Döviz giderlerini artırıcı etki,

Kur dalgalanmalarına neden olma ve mali kriz ortamı oluşturma,

İhracatı kısıtlama,

Teknolojik bağımlılık,

Ekonomik bütünlüğün bozulması ve işsizlik artışı,

Şirket satın almaları biçiminde gelen yabancı yatırım sermayesi,

Transfer fiyatlandırması.

Sigortacılık hizmetleri alt dalı yoktur.

Ekonomik hizmetler: Mesleki hizmetler (avukatlık, doktorluk, mühendislik, vb.), bilgisayar hizmetleri, araştırma ve geliştirme, emlâk, kiralama, pazarlama, kalite kontrolü, reklâmcılık, vs.

Hizmetler, geleneksel olarak ders kitaplarında uluslararası ticarete girmeyen faaliyetlere (nontradables) örnek gösterilmiştir (ünlü saç traşı örneği gibi).

ABD'dir.

ABD'dir.

ABD ve Fransa'dır.

En yüksek pay Rusya'ya aittir.

Uruguay görüşmesinde Uluslararası Hizmetler Ticareti Genel Anlaşması (GATS) imzalanmıştır?

Turizm= bacasız sanayi

Klasik Ekolün kurucusu olan Smith, hizmetleri ekonomide
birer kısır faaliyet alanı olarak nitelendirmiştir.

Türkiye’de 2011 yılında AR-GE harcamalarının GSYH içindeki payı yüzde 0.86 olmuştur.

2011 yılında toplam AR-GE harcamalarının yüzde 45,5’i yüksek öğretim kurumları, yüzde 43,2’si özel kesim ve yüzde 11,3’ü de kamu kesimi kuruluşları tarafından yapılmıştır.