ULUSLARARASI İKTİSAT TEORİSİ - Deneme Sınavı - 5

Ekonomik büyüme (economic growth), bir ülkede toplam üretim hacminin (gayrisafi yurt içi hasıla-GSYİH) genişlemesi biçiminde tanımlanabilir.

Tüketimin büyüme öncesi ile aynı oranda artması için her malın tüketimindeki yüzde artış, gelirdeki yüzde artışa eşit olmalıdır. Teknik deyişle bu, tekstil ve makinenin gelir talep esnekliğinin ayrı ayrı bir (1) olmasını ifade eder.

Emekteki artış oranının sermayedeki artış oranından daha yüksek olması, yani ülkenin genel anlamda daha emek zengin duruma gelmesi demektir.

İki mallı ve iki faktörlü bir modelde, tam çalışma koşulları altında eğer tek bir faktörün arzı artırılacak olursa, onu yoğun olarak kullanan malda üretim genişler, diğer malda ise daralır. Bu görüşe, onu ilk kez ortaya atan İngiliz iktisatçısının ismiyle Rybczynski (Ribcinski diye okunur) Teoremi adı verilir.

Sapmasız (yansız) yenilikler emek ve sermayenin marjinal verimliliğini aynı oranda artırır. Bunlar, bir birim mal için gereken emek ve sermaye miktarlarını azaltarak iki faktörden aynı oranda tasarruf sağlarlar.

Gerçek hayatta yenilikler daha çok emek tasarrufu sağlayıcı tipte olmaktadır. Bunun nedeni, teknolojinin sayıları birkaçı geçmeyen büyük sanayi ülkeleri tarafından üretilmesi ve bu ülkelerin iş gücü kıtlığı içinde bulunmalarıdır.

Hint asıllı iktisatçı Jagdish Bhagwati, klasikleşmiş bir makalesinde büyümenin net olarak refah düşüşüne yol açabileceği koşulları teorik olarak ortaya koymuş ve bu tür büyümeye “yoksullaştıran büyüme” (immiserizing growth) adını vermiştir.

Bugün az gelişmiş ülkelerin ihracatın özendirilmesine ağırlık veren dışa dönük sanayileşme politikaları izleyerek kalkınmalarını hızlandırılabileceği yönünde yaygın bir kanı vardır.

Az gelişmiş ülkeler çoğunlukla kalkınmanın ilk aşamalarında, sahip oldukları büyük nüfus potansiyeline karşılık sermaye kıtlığı çekerler. O bakımdan da zorunlu olarak emek yoğun mal ihracına yönelirler.

Uluslararası Ticaret Teori'si bazen soruları açık biçimde ortaya koyup, açıklamak zorundadır. Bu sorularda neden dış ticaret yaptıkları, bunun kapalı bir ekonomiye göre ülkelere faydası nedir, dış ticaretin bileşenleri yani hangi malları ihraç edip, hangilerini ithal ettikler ve bu malların değişim oranlarını dış ticaret hadlerini açıklamak zorundadır. Görüldüğü gibi ülkenin dış borçlarının oluşumu bu konular arasında yoktur. Dış borçların oluşumu genelde mali akımları inceleyen uluslararası iktisat politikasının cevaplamak zorunda olduğu konulardan birisidir.

Hemen belirtelim ki o dönemlerde dünya ekonomisinin merkezini Batı Avrupa ve özellikle İngiltere oluşturuyordu. Amerika ve Avustralya henüz Avrupa’dan gelen göçlerin yerleşim alanları durumundaydı. Afrika, Uzak Doğu ve dünyanın öteki yöreleri genellikle İngiltere, Hollanda, Fransa, İspanya, Portekiz ve Belçika gibi Batı Avrupa ülkelerinin sömürgelerini oluşturuyordu. Türkiye o dönemde sadece ipek yolunun geçtiği ticaret merkezlerinden birisi olduğu için batı Avrupalı sömürgeci ülkelerden birisi değildir.

Merkantilist dönemden önce dünyada yaygın bir dış ticaret olayından söz etmek güçtür. Bunun belki tek istisnası Orta Çağ’da Uzak Doğu ile Avrupa arasında yapılan ve Türkiyeyi bir köprü durumuna getiren İpek Yolu ticaretidir.

Birim zamanda ABD'li işçinin 100 adet ürettiği malı Türkiye'deki işçi 50 birim ürettiğine göre ABD A malını Türkiye'den İki kat az maliyetle üretiyor demektir.

Modelde maliyeti oluşturan tek etken olarak emek kabul edilmiştir. Oysa sermaye, doğal kaynaklar ve girişimcilik faktörlerinin maliyetin dışında bırakılması, gerçekte kıt kaynakların etkin kullanımını engelleyecek çok önemli bir nedendir.

Üretimde sabit maliyetler, bir endüstriden başka birine aktarılan kaynakların her iki kesimde de aynı derecede verimli olmalarını ifade eder. Sabit fırsat maliyetleri şu iki durumda ortaya çıkabilir: (a) Üretim faktörlerinin birbiri yerine tam ikame edilebilir olmaları ya da iki malın üretiminde sabit oranda kullanılmaları, (b) bir faktörün bütün birimlerinin homojen veya aynı kalitede olması. Bu koşullar altında kaynaklar iki malın üretiminde de aynı derecede etkindirler, yani bir malın üretiminden çekilip öteki malın üretiminde kullanıldıklarında verimde herhangi bir düşüş ortaya çıkmaz.

Modelde yalnızca sabit maliyetler durumu göz önüne alınmıştır. Bunun sonucu ise üretimde tam uzmanlaşmaya gidilmesi, yani kaynakların yalnızca ihraç malının üretiminde kullanılması, ithal edilebilir mallar üretiminin ise sıfıra düşürülmesidir. Oysa gerçek hayatta ülkelerin ihraç malları ile birlikte, bir miktar da ithalata rakip mal ürettiklerini görüyoruz. Yani ithalata rakip malların üretimi genellikle sıfır olmamaktadır.

İngiltere'de bir iş gününde 30 litre şarap 90 metre kumaş üretilebiliyorsa, bu ülkede şarap kumaştan 3 kat pahalı olduğu anlamına gelir. Bu nedenlede bir litre şarap için üç metre kumaş verilmesi gerekir.

Merkantilist felsefeye göre, dış ticaret politikasının temel amacı, hazinenin altın stokunu artırmaktır. Bunun için de ödemeler dengesinde fazlalıklar oluşturmak gerekir. Merkantilistler altın ve değerli madenleri servetin kaynağı olarak görmüşlerdir. Onlara göre, hazinenin altın stoku aynı zamanda ekonomik ve siyasal gücün de temelini oluşturur. 
dönemler uzun süren savaşların doğurduğu büyük finansman ihtiyacı, bu düşüncelerin benimsenmesinde etkili olmuştur. Merkantilizm, yoğun devlet müdahaleciliğine dayanan bir doktrindir. Dış ödeme fazlası oluşturup altın stoklarını artırabilmek üzere, iç ve dış ekonomik faaliyetler üzerine yoğun devlet müdahaleciliğini zorunlu görürler. Temel amaçları doğrultusunda izledikleri politikaları daha somut olarak şöyle belirtebiliriz: İhracatın artırılmasına birinci derecede önem verirler. Mamul mal ithalinin ise sıkı biçimde kısıtlanması öngörülür. Buna karşın, ham maddelerin ithali serbesttir. Doğal olarak bunun ifade ettiği anlam, ülkenin dışarıdan ham madde ithalinin özendirilmesi ve bunların ülkede işlenerek dışarıya mamûl mal biçiminde ihraç edilmesidir.

Teklif eğrisi üzerindeki her nokta, hem teklif ve talep edilen miktarları, hem de bunların birbirine oranı olan uluslararası göreceli fiyatı, yani ticaret hadlerini gösteriri.

Kayıtsızlık eğrileri orijinden uzaklaştıkça toplumsal faydanın arttığı anlamına gelir. Örneğin; İo kayıtsızlık eğrisinden İ1'e çıkıldığında yani kayıtsızlık eğrisi sağa kaydığında o toplumun refahı yükselmiştir.