ULUSLARARASI İKTİSAT TEORİSİ - Deneme Sınavı - 4

Arz modeline göre uluslararası ticarette karlı dış ticaret alanı, iki ülkenin iç maliyet doğruları arasında kalan alandır. bu alanın dışında ülkeler ticaret yapamazlar. Nedeniyse ülkelerinde satış yapmaları uluslararası ticaretten daha karlıdır.

Toplumsal kayıtsızlık eğrileri, o topluma aynı faydayı sağlayan mal bileşimlerini göstermekle birlikte, özellikle ait oldukları toplumun zevk ve tercihlerini, yani talep koşullarını yansıtmaktadır.

Sonsuz sayıdaki kayıtsızlık eğrilerinden herhangi birisi dönüşüm eğrisine teğet olur. Dış ticarete kapalı bir toplumda üretim ve tüketim dengesi bu noktada gerçekleşir. Ülke, üretim olanakları eğrisi üzerinde sonsuz sayıdaki bileşimler arasından yalnız bu noktadaki mal miktarlarını üretir. Bu noktayı toplumun zevk ve tercihleri belirler. Kapalı bir ekonomide tüketim üretime eşitlenmek zorundadır.

Eğer iki ülkenin, ayrı ayrı elde edilen teklif eğrileri aynı şekil üzerinde gösterilirse bunlar bir noktada kesişirler. Bu noktadan geçen fiyat oranı ise denge ticaret haddini oluşturur. Bu denge ticaret haddini elde edebilmek için iki ülkenin teklif eğrisinin kesiştiği noktadan orijine bir dik indirdiğimiz gerekir. bu bize teklif eğrisilerinin kesiştiği nokta ile orijini birleştirir.

Eğer ticaret ortaklarından birisi çok küçük, diğeri çok büyük bir ülke ise o taktirde karşılıklı talep kanununun özel bir durumu ortaya çıkar ve uluslararası ticaret, büyük ülkenin iç maliyet oranından ya da ona çok yakın bir fiyattan yapılabilir. Dolayısıyla dış ticaret kazançlarının önemli bir payı ufak ülkeye gider.

Üretici ve tüketici noktaları eksene birleştirildiğinde olayı Türkiye açısından ele aldığımızda A üretici noktasının anlamı Türkiye'nin iki maldan ürettiği miktarlardır. Bu A noktasından eksene çizilen dik kenarda üretimi ifade eder

Dış ticaret yapan ülkelerin talep koşullarına yer verilmedikçe, analizlerin şu gibi yönlerini belirlemek olanaksızlaşır: (1) Dönüşüm eğrisi üzerinde dış ticaret öncesi denge noktası, (2) Uluslararası denge fiyat oranı (dış ticaret hadleri), (3) Dış ticaret sonrası tüketim ve üretim noktaları. Nitekim geçen bölümlerdeki analizlerde üretim ve tüketim denge noktaları ile denge ticaret hadlerini varsayımlarla belirlememizin nedeni budur.

Faydayı karşılaştırmalı olarak ölçme olanağı vardır. Bu amaçla tüketici kayıtsızlık eğrileri denilen bir araçtan yararlanılır. Bir tüketicinin kayıtsızlık eğrisi, iki ülkeli modelde geometrik olarak, o tüketiciye aynı faydayı sağlayan çeşitli mal bileşimlerini gösteren noktaların birleştirilmesinden elde edilir.

Bir mal bir ülkede sermaye veya emek yoğun yöntemlerle üretiliyorsa diğer ülkelerde de aynı yöntemlerle üretilir. Bu özellik bir malın üretim teknolojisinin bütün ülkelerde aynı olması anlamına gelir. Bu durum faktör donatımı teoreminin temel varsayımlarından birisidir. Eğer ülkelerin teknolojileri aynı ise, buna bağlı olarak üretim fonksiyonları da aynı olur.

Stolper-Samuelson teoremine göre, serbest ticaret ihracat endüstrilerinde yoğun kullanılan faktörün lehinedir, oysa korumacılık ithalata rakip endüstride yoğun kullanılan faktörleri yararlandırır. Başka bir deyişle, korumacılık dolayısıyla ekonomi bir bütün olarak kaybetse de ithalata rakip kesimde çalışanlar bundan yararlanırlar.

Ülkenin bir gümrük tarifesi koyması, kıt kaynağının reel gelirini yükseltici etkide bulunur. Bunu açıklamak için sermaye zengini olan, dolayısıyla teoriye göre sermaye-yoğun mallar ihraç edip emek-yoğun mallar ithal eden bir ülkeyi ele alalım: Bu ülke emek yoğun ithal malları üzerine bir tarife koyunca gerek iç tüketiciler, gerekse iç üreticiler açısından emek-yoğun malların iç fiyatları, sermaye yoğun malların iç fiyatlarına oranla yükselir. Dolayısıyla da reel ücret gelirleri artar.  Özetle normal koşullar altında (tarife koyanın büyük ülke olmaması) serbest ticaret politikası, ülkedeki bol faktörü, koruyuculuk ise kıt faktörü yararlandırır. 

Buradan da anlaşılacağı gibiStolper-Samuelson teoremine  göre, serbest ticaretin faktör fiyatlarını eşitlemesi söz konusu değildir.

Bir ülke hangi üretim faktörüne zengin olarak sahipse üretimi o faktörü yoğun biçimde gerektiren mallarda karşılaştırmalı üstünlük elde eder, yani onları daha ucuza üretir ve o alanlarda uzmanlaşır fikri Hecksher- Ohlin yani Faktör Donatımı teorisinin temel görüşüdür.

Diyelim ki ülke, üretim faktörlerinden emeğe göreceli olarak daha bol biçimde sahiptir. Böyle bir ülkede normal olarak emek yoğun mallar daha ucuza üretilir. Bunun gibi, sermaye faktörüne zengin olarak sahip bulunan ülkelerin de sermaye-yoğun malları daha ucuza üretmeleri beklenir. O halde Türkiye ve Almanya gibi iki ülke ile, motor ve tekstil gibi iki mal alalım. Türkiye emeğe, Almanya sermayeye zengin biçimde sahip ülkeler ve motor sermaye-yoğun, tekstil emek-yoğun mallar olsunlar. Acaba bu duruma göre hangi ülke, hangi malda karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olacaktır? Teorideki ana düşünce açısından Türkiye tekstilde, Almanya ise motorda karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olmalıdır.

Teorinin önemli bir varsayımı da talep koşullarının ülkeler arasında birbirine benzer oluşu idi. Bu varsayım, çizilen bir kayıtsızlık eğrisinin iki ülke için de ortak olmasıyla temsil edilebilir. Buna göre, şekildeki kayıtsızlık eğrileri ailesi hem Türkiye’ye hem de Almanya’ya ait olacaktır. Kısaca talep koşulları iki ülkede de benzer olunca (zevk ve tercihler) farksızlık eğrileri iki ülke içinde aynıdır.

İçsel ölçek ekonomileri, firmanın kendi üretim ölçeği arttığında ortalama maliyetlerinin düştüğü durumlarda söz konusudur. Otomobil endüstrisi bunun tipik bir örneğidir. Yapılan araştırmalar gösteriyor ki, yılda az sayıda otomobil üreten ufak bir fabrikanın maliyetleri GM, Toyota, Opel gibi dev firmaların yanında çok yüksek kalıyor. İçsel ölçek ekonomileri kitlesel üretim teknolojisinin kullanılması, yönetimde artan etkinlik ve iş gücünün uzmanlaşması gibi etkenlerin bir sonucudur.

Dinamik yararlar zamana ve değişmeye bağlı olarak ortaya çıkan etkilerdir, süreklilik taşırlar. Özellikle kalkınma yolundaki ülkeler, bunlardan en iyi biçimde yararlanmaya çalışırlar. Bu yararlar şunlardır. Üretim ve kaynak açığını karşılama, İç ekonomideki ürün fazlasına çıkış (pazar) sağlama, Geniş bir piyasa hacmi, Rekabet ve iç piyasa talebini geliştirme. Görüldüğü gibi dış ticaretin gelir dağılımını daha adil yapma gibi bir faydası bulunmamaktadır. Doğru cevap D seçeneğidir

Mill’in dış ticaret hadlerinin oluşumuyla ilgili açıklamaları karşılıklı talep kanununa (reciprocal demand law) dayanır. Diğer seçenekler kısaca Azalan marjinal fayda Kanunu: Bir maldan tüketilen miktarlar arttıkça, her yeni tüketilen miktarın tüketiciye daha az fayda sağlaması,  Tüketici kayıtsızlık eğrileri:
Belirli bir tüketicinin iki malın değişik bileşimlerinden elde edeceği aynı fayda düzeylerini temsel eden eğrilerdir. Pareto optimalite ise toplumdaki bir kişinin refahını düşürmeden diğer bir bireyin refahının artırılamadığı durumu ifade eder. Doğru cevap A seçeneğidir

Tüketiciyi aynı tatmin düzeyinde bırakırken birbiri yerine geçebilen mal miktarları arasındaki orana marjinal ikame oranı denir.

Optimizasyon kuralı, açık bir ekonomide uluslararası fiyat oranları doğrusunun dönüşüm eğrisine teğet olduğu noktada üretici dengesinin, bir toplumsal kayıtsızlık eğrisine teğet olduğu noktada tüketici dengesinin gerçekleşmesi, böylece toplumun olabilen en yüksek refah düzeyine ulaşması durumunu ifade eder.

Klasik İktisatçılardan dış ticarette talep koşullarına ilk kez yer veren düşünür John Stuart Mill (1806-1873) olmuştur.

Arz edilmek istenen toplam miktar talep edilmek istenen toplam miktardan büyük olursa söz konusu malın göreceli fiyatı (dış ticaret hadleri) düşer.

Kayıtsızlık eğrisinin orijine dış-bükey olmasının nedeni azalan marjinal fayda kanunudur.