ULUSLARARASI İKTİSAT TEORİSİ - Deneme Sınavı - 15

Ekonomik yaklaşımda ise faktör donatımı faktör fiyatları ile tanımlanır

Faktör yoğunluğu malların üretiminde kullanılan göreceli sermaye/emek oranlarını ifade eder.

Heckscher-Ohlin modelinden birisi faktör fiyatları eşitliği teoremi, diğeri de Stolper-Sa­muelson gelir dağılımı teoremi olmak üzere, elde edilen iki önemli sonuç daha vardır.

Klasik Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi’ne göre, yurt içi üretim maliyetleri farklı olduğu sürece, ülkeler kârlı dış ticaret yapabilirler ve yurt içi üretim maliyetlerindeki farklılıklar da uluslararası emek verimliliğindeki farkların bir sonucudur. Ancak bu analizlerle ulus­lararası ticaretin gerçek nedeni açıklanmış olmamaktadır. Çünkü burada, yurt içi üretim maliyetleri farklılıklarının emek verimliliğindeki farklardan kaynaklandığı belirtilirken uluslararası emek verimliliğinde farklılık doğuran etkenler üzerinde durulmamaktadır. Nitekim Smith, Ricardo ve Mill bu soruyla hemen hemen hiç ilgilenmemişlerdir.

Oysa yurt içi fiyat farklılığının nedenleri, tatmin edici bir biçimde açıklanmadıkça Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi’nin yeterli bir çözüme kavuşturulduğu söylenemez.

Karşılaştırmalı üstünlüklerin bu eksikliğini gidermek üzere Ricardo’dan yaklaşık bir asır sonra ortaya atılan bir açıklama, faktör donatımı teorisi’dir (factor endowment the­ory). İsveçli İktisatçı Eli Heckscher (1879-1952), 1919 yılında yayımlanan bir makalesine dayanan bu yeni yaklaşıma “faktör oranları teorisi” (factor proportions theory) adını vermişti.

Heckscher-Ohlin modeline göre serbest ticaret ve onu simgeleyen uluslararası uzmanlaşma, ülkelerin bol olarak sahip bulundukları faktörlerin fiyatını yük­seltip kıt faktörlerin bedelini düşürerek ülkeler arasında fiyatların eşitlenmesine neden olmaktadır.

Stolper-Samuelson gelir dağılımı teoremi: Faktör donatımı teorisinden çıkartılan bir hipotez. Buna göre serbest ticaret gelir dağılımını ülkenin zengin biçimde sahip bulunduğu faktör lehine ve arzı kıt olan faktör aleyhine değiştirir.

Teknoloji açığı hipotezi 1961’de Posner tarafından ortaya atıldı. Buna göre, sanayileşmiş ülkeler arasındaki ticaretin büyük bir bölümü, yeni mal ve üretim süreçlerine dayalıdır. Bunlar çoğunluğu ileri sanayileşmiş ülkelerde kurulu bulunan yenilikçi firmalar tarafın­dan geliştirilirler. Yenilikler, patent ve fikrî mülkiyet hakları yasaları ile korunur. Başka bir deyişle bir yeniliği ilk kez bulan firma onun monopolcüsü olur. Başkalarının o buluşu izinsiz kullanması değinilen bu yasalarla önlenir.

İsveçli İktisatçı Brunstam Linder’in 1961’de geliştirdiği tercihlerde benzerlik hipotezi (si­milarity in preferences) homojen olmayan sanayi ürünleri ticaretini konu alır. Bu görüşe göre, sözü edilen malların ticareti üretim maliyetlerinden çok, ülkeler arasındaki zevk ve tercihlerin benzerliğine yani talep koşullarına bağlıdır. Zevk ve tercihleri belirleyen temel etken de göreceli gelir düzeyleridir.

Ürün dönemleri hipotezi (product cycle model), teknoloji açığı hipotezinin genelleşti­rilmiş ve geliştirilmiş bir şeklidir. 1966’da Raymond Vernon tarafından ortaya atılmıştır. Hipotezde öne sürülen görüşe göre, bazı ülkeler halen varolan mallarda, bazıları da yeni mallar üretiminde uzmanlaşırlar. Ancak kritik önem taşıyan varsayım şu ki bir mal, yeni mal durumundan eski mal biçimindeki yaşam dönemlerine geçerken üretimin coğ­rafi yeri de değişir. Vernon’a göre, teknolojik yenilikler ve yeni malların geliştirilmesi ileri sanayileşmiş ülkelerde, özellikle de ABD’de oluşur. Bu durum, yüksek derecede eğitilmiş iş gücünün ve AR-GE’ye yapılan göreceli yüksek harcamaların bir sonucudur.

Klasik karşılaştırmalı üstünlükler teorisine göre yurtiçi üretim maliyetleri farklı olduğu sürece karlı ticaret yapılır. İç maliyet farklılığının nedenlerini ise ilk kez Eli Heckscher ele almıştır.

Malların üretiminde kullanılan sermaye/emek oranlarının karşılaştırılması ile faktör yoğunluğu belirlenir.

Teknolojinin bir faktörün belirli ölçülerde öteki faktörün yerine kullanılabilmesine olanak verdiği durumlarda eş ürün eğrisi orijine göre dış bükey olur.

Stolper-Samuelson teoremi: Serbest ticaret gelir dağılımını ülkenin zengin biçimde sahip bulunduğu faktör lehine ve arzı kıt olan faktör aleyhine değiştirir.

Heckscher-Ohlin teorisinin ilk uygulamalı testi, Leontief trafından Amerikan ekonomisi üzerinde yapılmıştır.

Nitelikli işgücü teoremi: Belirli türde mesleki beceriye zengin biçimde sahip ülkeler üretimi büyük ölçüde bu faktörü yoğun biçimde kullanan mallarda uzmanlaşırlar.

 Ürün dönemleri hipotezi: Sanayileşmiş ülkeler tarafından bir mal icat edildiğinde standart değildir. Zamanla standartlaşır ve az gelişmiş ülkeler tarafından ihraç edilmeye başlanır.

Tercihlerde benzerlik hipotezi: Sanayi malları ticareti kişi başına düşen gelir düzeyi yüksek ülkeler arasında yoğunlaşmıştır.

Ürün dönemleri teoremi teknoloji açığı teoreminin genelleştirilmiş ve geliştirilmiş bir şeklidir

Tercihlerde benzerlik teoremini İsveçli iktisatçı Brunstam Linder geliştirmiştir.

Firmanın kendi üretim ölçeği arttığında ortalama maliyetlerin düştüğü durumlarda içsel ölçek ekonomileri söz konusudur.

Heckscher-Ohlin teorisine göre emek zengin ülkeler emek yoğun malları, sermaye zengin ülkeler de sermaye yoğun malları daha ucuza üretirler

İç maliyet farklılığının nedenlerini açıklamak faktör donatımı teorisinin ana hedefidir.