ULUSLARARASI İKTİSAT TEORİSİ - Deneme Sınavı - 13

Dünya ekonomisine ilişkin istatistikler; İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra çoğu ülke için dış ticaretin gelire oranla daha yüksek hızla arttığını gösteriyor. Bu da ulusal ekonomilerdeki genel eğilimin dış ticareti artırıcı yönlü büyüme doğrultusunda olduğu ortaya koyar.

Hint asıllı iktisatçı Jagdish Bhagwati büyümenin net olarak refah düşüşüne yol açabileceği koşulları teorik olarak ortaya koymuş ve bu tür büyümeye “yoksullaştıran büyüme” adını vermiştir. Ülkenin büyümeden sonra ekonomik bakımdan daha yoksul bir duruma düşebileceğini göstermiştir.

Faktör arzındaki büyüme, artan faktörü göreceli ucuzlatarak onu yoğun biçimde kullanan endüstrilerde maliyet düşüşüne ve üretim gelişmesine yol açar. Bu ise karşılaştırmalı üstünlük yapısının o yönde değişmesi demektir. Faktör donatımı değiştikçe karşılaştırmalı üstünlüklerin de değişmesi gerekir.

Faktör donatımı ile karşılaştırmalı üstünlükler arasındaki ilişki tek yönlüdür. Bunun yönü de birinciden ikinciye doğrudur. Diğer bir deyişle faktör donatımı zaman içinde değiştikçe ona bağlı olarak karşılaştırmalı üstünlük yapısı da değişir. Dolayısıyla bugünkü faktör donatımına bakılarak yarınki karşılaştırmalı üstünlüklerin de aynı olacağı söylenemez.

O hâlde kalkınmakta olan ülkeler, uygun sanayileşme politikaları izleyerek ekonomik yapılarını ve uluslararası iş bölümündeki yerlerini değiştirebilirler. Nitekim uygulamada çoğu ülkede kalkınma çabalarının altında yatan temel amaç ekonomik yapıyı dinamik karşılaştırmalı üstünlüklere uygun biçimde değiştirmeye yöneliktir.

Hecksher-Ohlin teorisi; emek zengin ülkeler emek yoğun malları, sermaye zengin ülkeler de sermaye yoğun malları; daha ucuza üreteceklerini açıklar. Teori; İsveçli iktisatçılar Eli Heckscher ve Bertil Ohlin’e aittir.

Amerikalı iktisatçı Paul Samuelson İkinci Dünya Savaşı yıllarında özellikle gelir dağılımı ile ilgili olarak Hecksher-Ohlin teorisine katkılar getirmiştir.

Uluslararası ticarette iç maliyet farklılığının nedenlerini faktör donatımı teorisi açıklamıştır.  Hecksher-Ohlin Teorisi’ne; Faktör Donatımı veya Faktör Oranları Teorisi denir. Faktör donatımı; ülkelerin sahip oldukları göreceli emek ve sermaye arzını ifade eder.

Hecksher-Ohlin modelinden iki teorem oluşturulmuştur. Hecksher-Ohlin modelinden birisi; faktör fiyatları eşitliği teoremi, diğeri ise Stolper-Samuelson gelir dağılımı teoremi olmak üzere, elde edilen iki önemli sonuç vardır.

Stolper-Samuelson teoremine göre; serbest ticaret ihracat endüstrilerinde yoğun kullanılan faktörün lehinedir, oysa korumacılık ithalata rakip endüstride yoğun kullanılan faktörleri yararlandırır. Başka bir değişle, korumacılık dolayısıyla ekonomi bir bütün olarak kaybetse de ithalata rakip kesimde çalışanlar bundan/korumacılıktan yararlanırlar.

Teknoloji açığı teoremi 1961 yılında Posner tarafından ortaya atıldı. Teknoloji açığı teoremi göre; sanayileşmiş ülkeler arasındaki, ticaretin büyük bir bölümü, yeni mal ve üretim süreçlerine dayalıdır. Bunlar çoğunluğu ileri sanayileşmiş ülkelerde kurulu bulunan yenilikçi firmalar tarafından geliştirilirler. Yenilikler, patent ve fikri mülkiyet haklarına ait yasalar ile korunur. Başka bir deyişle bir yeniliği ilk kez bulan firma onun monopolcüsü olur. Başkalarının o buluşu izinsiz kullanması değinilen bu yasalarla önlenir.

Teknoloji açığı teoremi göre; yeni bir mal ya da üretim süreci bulan sanayileşmiş ülkeler, bu malların ilk ihracatçıları olurlar. Ancak zamanla teknoloji taklit yoluyla, ya da serbest bir mal durumuna gelerek öteki ülkelerin eline geçtikten sonra, o ülkeler emeğin ucuzu veya doğal kaynak üstünlükleri nedeniyle söz konusu malı ilk icat edenden daha ucuza üretirler. Böylece adı geçen mal daha az gelişmiş durumdaki bu ülkeler tarafından ihraç olunmaya başlanır. Malı ilk icat edenler, bu ülkelerle rekabet edemedikleri için onu şimdi dışarıdan ithal ederler.

İsveçli iktisatçı Brunstam Linder’in 1961’de geliştirdiği tercihlerde benzerlik hipotezi homojen olmayan sanayi ürünleri ticaretini konu alır. Bu görüşe göre, sözü edilen malların ticareti üretim maliyetlerinden çok, ülkeler arasındaki zevk ve tercihlerin benzerliğine yani talep koşullarına bağlıdır. Zevk ve tercihleri belirleyen temel etken de göreceli gelir düzeydedir.

Dışsal ölçek ekonomileri; firmanın bağlı olduğu endüstride üretim hacmi genişledikçe, onun ortalama maliyetleri düşme gösteriyorsa, üretimde dışsal ölçek ekonomileri söz konusudur.

Monopolcü rekabet hipotezi; tüketici tercihlerinin farklılığı nedeniyle firmaların ürettikleri mallar arasında farklılıklar bulunur. Her firma kendisinin “farklı” türdeki malını ürettikçe ölçek ekonomisi sağlar ve bunu dışarıya ihraç eder.

Faktör stokundaki artışlar üretim olanakları eğrisini dışa doğru kaydırır

Ticarete karşıt yönlü büyüme, ulusal ekonomide üretilen malların zamanla, tüketilen mal miktarlarına eşitlenmesi demektir.

İki mallı ve iki faktörlü bir modelde, tam çalışma koşulları altında eğer tek bir faktörünarzı artırılacak olursa, onu yoğun olarak kullanan malda üretim genişler, diğer malda ise daralır. Bu görüşe, onu ilk kez ortaya atan İngiliz iktisatçısının ismiyle Rybczynski (Ribcinski diye okunur) Teoremi adı verilir.

Üretim fonksiyonlarının doğrusal ve homojen olması (sabit verimler) varsayımı altında teknolojik yenilikler üçe ayrılır. (1) Sapmasız (veya yansız-neutral), (2) Emek tasarrufu sağlayan (labor saving) ve (3) Sermaye tasarrufu sağlayan (capital saving) yenilikler.

Teknolojik ilerlemenin bağımsız olmayıp ekonomik koşulların bir sonucu olduğunu savunan bu görüşe literatürde “uyarılmış” (induced) teknolojik gelişme hipotezi denilmektedir.

Büyümenin net olarak refah düşüşüne yol açabileceği koşulları teorik olarak ortaya koymuş ve bu tür büyümeye “yoksullaştıran büyüme” (immiserizing growth) adını vermiştir.

Metaller, gıda ürünleri, tarımsal ham maddeler vb. için gelir talep esneklikleri genellikle 1’den küçük, imalat sanayi ürünleri için de 1’den büyük olmaktadır.