ULUSLARARASI İKTİSAT TEORİSİ - Deneme Sınavı - 11

Ticarete karşıt yönlü büyüme, ulusal ekonomide üretilen malların zamanla, tüketilen mal miktarlarına eşitlenmesi demektir. Bu koşullar altında dış ticaretin ülke ekonomisindeki önemi azalma gösterir. Bu ise genel eğilimin otarşi yönünde olması demektir. Zaman içinde ülke, göreceli olarak geleneksel ihraç malından daha az, ithalata rakip maldan ise daha fazla üretmekte olduğundan uzun vadede dış ticaret yapısı tersine dönebilir.

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra çoğu ülke için dış ticaretin gelire oranla daha yüksek hızla arttığı görülüyor. Bu da ulusal ekonomilerdeki genel eğilimin ticareti artırıcı yönlü büyüme doğrultusunda olduğunu ortaya koyar.

Teknolojik ilerlemenin bağımsız olmayıp ekonomik koşulların bir sonucu olduğunu savunan bu görüşe literatürde uyarılmış teknolojik gelişme tezi denir.

Gerçek hayatta yenilikler daha çok emek tasarrufu sağlayıcı tipte olmaktadır.

İki-mallı bir modelde ekonomik büyüme, üretim olanakları eğrisinin dışa doğru genişlemesiyle gösterilebilir.

Emek ve sermayenin aynı oranda (yansız) büyümesi durumunda ekonominin genel sermaye/emek oranı, başlangıçtaki ile aynı kalır ve üretim olanakları eğrisi ilk şekline paralel biçimde dışa doğru genişler.

İki mallı ve iki faktörlü bir modelde, tam çalışma koşulları altında eğer tek bir faktörün arzı artırılacak olursa, onu yoğun olarak kullanan malda üretim genişler, diğer malda ise daralır.

Teknolojik gelişme yeni bir üretim yöntemi veya yeni bir mal icat edilmesi şeklinde kendini gösterir. Başka bir deyişle ya piyasada mevcut mallar daha etkin yöntemlerle üretilir ya da tümüyle farklı nitelikte yeni mallar ortaya çıkartılır.

Emek-tasarrufu sağlayan bir teknolojik ilerleme, sermayenin marjinal verimliliğini emeğinkinden daha fazla artırır ve sermayeye göre daha çok emek açığa çıkartır.

Sermaye-tasarrufu sağlayan yenilikler emeğin marjinal verimliliğini sermayeye göre daha fazla yükseltirler. Bu gibi yeniliklerde emek birimi başına daha az sermaye kullanılır (emek sermayenin yerine geçer) ve böylece sermaye faktörü açığa çıkar

Büyümenin net olarak refah düşüşüne yol açabileceği koşulları teorik olarak ortaya koymuş ve bu tür büyümeye “yoksullaştıran büyüme” (immiserizing growth) adını vermiştir.

Ekonomik büyüme ülkenin üretim olanaklarının dışa doğru genişlemesiyle temsil edilebilir. Büyümenin iki kaynağından birisi faktör arzındaki artış, diğeri de teknolojik gelişmedir

Teknolojik ilerleme bir sektörde daha az yoğun kullanılan faktörden tasarruf sağlayıcı nitelikte olursa, her türlü sonucun ortaya çıkma olasılığı vardır. Çünkü burada birbirine ters iki etki kendini gösterir. Birisi, teknik gelişmenin maliyetleri düşürmesidir. Bu etki, söz konusu endüstride üretimi genişletici rol oynar. Diğeri ise açığa çıkan faktörün, onu yoğun kullanan öteki kesimde çalıştırılması zorunluluğu dolayısıyla ortaya çıkacak olan Rybczynski etkisidir. Bu iki etkiden hangisi baskın çıkarsa genel etki de ona göre ticareti artırıcı veya ticareti azaltıcı yönlü olur.

Mill’e göre iki ülkeli modelde eğer ülkelerden birinin, diğerinin malına karşı talebinin ne derece şiddetli olduğu bilinirse, ticarette denge fiyatları belirlenebilir.

İki ülkeli bir modelde, bir ülkenin karşılıklı talebi, onun kendi malından vereceği bir birim için, öbürünün malından talep edeceği miktarlarla ölçülür. Bunu tersinden söyle­mek gerekirse karşılıklı talep, bir birim yabancı mal karşılığında teklif edilen ulusal mal arzına eşittir.

Teklif eğrisi orijinden çıkar ve bu eğrinin sınırını iç maliyetler oranı doğrusu belir­ler.

Teklif eğrisi analizlerindeki amaç iki ülkeli model yardı­mıyla uluslararası ticaret dengesini sağlayan göreceli fiyat oranının (ticaret hadlerinin) belirlenmesidir. Bu eğriler ülkelerin arz ve talep koşullarını yansıttığı için teklif eğrileri analizi bir genel denge analizi niteliğindedir.

Eğer iki ülkenin, ayrı ayrı elde edilen teklif eğrileri aynı şekil üzerinde gösterilirse bunlar bir noktada kesişirler. Bu noktadan geçen fiyat oranı ise denge ticaret haddini oluşturur. Nitekim Şekil 2.4’te Türkiye ile ABD arasındaki ticarette (dünya piyasası) uluslara­rası dengeyi sağlayan ticaret hadleri P den geçen OP fiyat oranıdır. OP ticaret hadlerin­den Türkiye’nin ihraç etmek istediği buğday miktarı (OL), ABD’nin ithal etmek istediği buğday miktarına (MP), Türkiye’nin ithal etmeyi arzuladığı kağıt (LP) da ABD’nin ih­raç etmek istediği kağıt miktarına (OM) eşittir. Başka bir deyişle teker teker her maldan yapılmak istenen ihracat ile ithalat birbirine eşitlenmiş ve böylece dünya ticaret dengesi sağlanmıştır.

Teklif eğrileri, ülkelerin arz ve talep koşullarına bağlı olduğuna göre bu faktörlerdeki bir değişmeden de etkileneceklerdir. Teklif eğrilerindeki bir kayma normal olarak iki sonuç doğurur: Ticaret hadleri etkisi ve ticaret hacmi etkisi.

Marjinal ikame oranının yurt içi değişim oranına eşitlendiği noktada tüketiciler dengeye ulaşır. Üretici dengesi ise dönüşüm eğrisi eğiminin (yani marjinal dönüşüm oranının) iç fiyat oranına eşitlendiği noktada gerçekleşir. Böylece marjinal ikame oranı ile marjinal dönüşüm oranının birbiri­ne eşit olduğu noktada hem tüketici hem de üretici dengesi sağlanmış olur. Bu ise kapalı ekonomi durumunda toplumsal refahın maksimuma ulaşması demektir.