ULUSLARARASI İKTİSAT POLİTİKASI

Merkez bankası tarafından yürütülen para politikası genel olarak açık piyasa işlemleri, zorunlu karşılık oranları ve reeskont oranı araçlarını içerir. Merkez bankasının devlet iç borçlanma senetlerini satın alması, zorunlu karşılık oranlarını ve reeskont oranlarını düşürmesi genişletici para politikası olmaktadır. Hazine tarafından yürütülen maliye politikası araçları da genel olarak hükümet harcamaları, transfer harcamaları ve vergileri kapsar. Hükümet harcamalarının ve transfer harcamalarının arttırılması ve vergilerin düşürülmesi genişletici maliye politikası olmaktadır.

Ekonomide toplam harcamaları etkileyen otonom harcamaların artması ile IS eğrisi sağa, azalması ile sola kaymaktadır. Otonom harcamaları milli gelirden bağımsız olarak yapılan tüketim, yatırım, kamu harcamaları ve ihracattan oluşur. Bu kalemlerde meydana gelen bir artış IS eğrisini sağa, azalış ise sola kaydırmaktadır.

Ekonomide milli geliri azaltıcı rol oynayan ve milli gelirden bir sızıntı niteliğinde olan kalemler de IS eğrisinin konumunu etkiler. Bu kalemler, gelirden bağımsız yapılan tasarruf, vergi ve ithalattır. Bu kalemler arttığı zaman milli gelir azalır ve IS eğrisi sola kayar. Aksine tasarruf, vergi ve ithalat kalemlerinde bir azalma ile milli gelir artar ve IS eğrisi sağa kayar.

Yatırımları arttıracak teşvikler ve olumlu idari düzenlemeler ile IS eğrisi sağa kayar.

Yatırımcıları döviz kuru ve faiz riskinden koruyan finansal türev araçların gelişmesi ile ekonomide kur ve faiz belirsizlikleri ortadan kalkar ve yatırımlar artar. IS eğrisi sağa kayar.

BP eğrisi tam sermaye hareketliliği durumunda yatay eksene paralel, sınırlı sermaye hareketliliği durumunda pozitif eğimli, tam sermaye hareketsizliği durumunda ise dikey eksene paralel olur.

Sabit döviz kuru ve dış açık olan bir ekonomide merkez bankasının piyasaya döviz satışı ile ulusal para arzını kısarken eş anlı olarak açık piyasa işlemleri ile piyasaya ulusal para enjekte etmesi; böylece bir politikanın etkisini başka bir politika ile dengelemesine sterilizasyon politikası adı verilir.

Genişletici para politikası her zaman dış açığa yol açar. Ekonomideki parasal genişleme ile bir yandan ithalat artarken bir yandan faiz oranlarındaki düşüş ile sermaye çıkışı yaşanır. Sonuş kesin olarak dış açıktır. Aksine daraltıcı para politikasının sonucu da her zaman dış fazla yönündedir. Buna karşılık maliye politikası ile ilgili kesin bir sonuç söylenememektedir.

Sabit döviz kuru sisteminde maliye politikası, esnek kur sisteminde ise para politikası etkili sonuç verir. Dünya ekonomisinde 1944-1973 döneminde ayarlanabilir sabit kur sisteminin benimsendiği Bretton Woods Sistemi geçerli olmuş ve bu dönemde Keynesyen maliye politikası önem kazanmış, bu iki politika aracı birbirini mükemmel şekilde tamamlamıştır. 1973 yılından itibaren ülkelerin esnek kur sistemine geçmeye başlamaları ve 1980'lerden itibaren monetarist görüşün oldukça önem kazanmaya başlaması ile esnek kur ve para politikası şeklinde birbiri ile uyumlu iki politika aracı tercih edilmeye başlanmıştır.

Genel olarak bir ekonomide iç denge sorunları için maliye politikası, dış denge sorunları için para politikasının izlenmesinin daha etkin sonuçlar vereceği ileri sürülmektedir. Bu yaklaşım Robert Mundell tarafından ileri sürüldüğü için Mundell'in Tahsisler Kuralı adını alır. Böylece dış denge sorunu ile merkez bankası ilgilenirken iç denge sorunu ile hükümetler kendi görev alanları çerçevesinde ilgilenirler.

İmkansız Üçlü Hipotezi (Impossible Trinity) ilk kez 1999 yılında J. Frankel tarafından geliştirilmiş bir görüştür. Bu hipoteze göre bir ekonomide tam sermaye hareketliliği, bağımsız para politikası ve sabit döviz kuru politikası bir arada yürütülemez. Buna göre bir ekonomide aynı anda hem finansal serbestinin sağlanması, hem bağımsız para politikası izlenmesi, hem de döviz kuru sabitlemesi hedeflenemez. Hükümetler aynı anda bu üç hedeften sadece ikisini gerçekleştirebilir.

Tam sermaye hareketsizliği durumunda, sabit kur sisteminde para politikası ve maliye politikası ekonomi üzerinde tamamen etkisizdir.

Ekonomide sabit döviz kuru sisteminin izlendiğini ve genişletici para ya da maliye politikası ile dış açığın oluştuğunu varsayalım. Dış açık olan bir ekonomide bir yandan ithalat artışı, bir yandan ülke dışına sermaye çıkışı olması nedeniyle döviz talebi artar, döviz talebi döviz arzını aşar. Bu durum döviz kuru üzerinde yukarı doğru bir baskı oluşturur. Sabit kur sisteminde döviz kuru üzerinde artma yönünde bir baskı oluştuğunda merkez bankası döviz satışı yaparak piyasaya müdahale eder; böylece artan döviz talebini karşılamış olur. Döviz satışı ulusal para karşılığında yapıldığı için ekonomide ulusal para arzı azalır. Bu durum para piyasası dengesini ifade eden LM eğrisinin sola kayması ile gösterilir. Sabit döviz kuru sisteminde döviz piyasasına müdahaleye para piyasası tepki vermektedir. LM eğrisinin sola kayması ile milli gelir azalır ve faiz oranı yükselir.

Genel denge politikaları, harcama kaydırıcı ve harcama değiştirici politikalar olarak ayrılır. Harcama kaydırıcı politikalar: Toplam talebin yerli ve ithal mallar arasında kaydırılmasını sağlayan politikalardır. Harcama değiştirici politikalar: Toplam talebin hacmini etkileyen para ve maliye politikalarıdır.

Otonom harcamalar millî gelirden bağımsız olarak yapılan tüketim, yatırım, kamu harcamaları ve ihracattan oluşur. Bu kalemlerde meydan gelen bir artış IS eğrisini sağa, azalış ise sola kaydırmaktadır. Sızıntı şeklindeki tasarruf, vergi ve ithalat kalemlerinde meydana gelen bir azalmada ise millî gelir artar ve IS eğrisi sağa kayar.

Para piyasasında millî gelir ve faiz oranı arasında para talebi aracılığı ile kurulan bir doğru orantı bulunmaktadır. Görüldüğü gibi, örneğin millî gelir arttırıldıkça faiz oranı da yükselmekte ve A noktasından B noktasına geçilmektedir. (Faiz oranı artışının nedeni olan para talebi artışı Şekil’de görülmemektedir).

Dışa açık ekonomide iç ve dış ekonomik dengenin birlikte sağlanması durumu  genel denge şeklinde tanımlanır ve  genel denge harcama kaydırıcı ve harcamalar değiştirici politikalar olarak iki grupta toplanır. Toplam talebin hacmini etkileyen harcamalar değiştirici politikalar para ve maliye politikalarıdır. Para politikası araçları açık piyasa işlemleri, zorunlu karşılık oranları ve reeskont oranlarıdır. Maliye politikası araçları ise kamu harcamaları ve vergileri kapsar.

Ödemeler dengesi (BP) eğrisinin eğimi ülkelerarası sermaye hareketlerinin faiz oranına duyarlılığına (sermaye hareketleri açısından) ve marjinal ithal eğilimine (dış ticaret ve ithalat açısından) bağlıdır. Diğer koşullar sabitken, marjinal ithalat eğiimi azalırsa (artarsa) ve sermaye hareketlerinin faiz oranına duyarlılığı artarsa (azalırsa) ödemeler dengesi (BP) eğrisinin eğimi yatıklaşır (dikleşir).

Para arzı sabitken fiyatlar genel düzeyi değişmesi ile de LM eğrisi kayar. Fiyatlar genel düzeyi düşünce reel para arzı (M/P) artar, LM eğrisi sağa kayar. Fiyatlar genel düzeyi artınca reel para arzı (M/P) azalır, LM eğrisi sola kayar.

Denge farklı faiz düzeylerinde gerçekleşebilir. Yanıt E şıkkıdır.

BP eğrisinin altında kalan her nokta dış açık durumunu gösterirken üzerinde yer alan her nokta dış fazla durumunu gösterir.

Genişletici para politikası her zaman dış açığa yol açar.

Yanıt "C" şıkkıdır.