ULUSLARARASI İKTİSAT POLİTİKASI

İktisat politikalarının temel amacı iç ve dış ekonomik dengenin bir arada  sağlanabilmesidir. 1929 büyük dünya buhranından itibaren ülkelerin iç denge ile ilgili temel ekonomik amaçları, genellikle tam istihdamda fiyat istikrarını sağlamak olmuştur. İç ekonomik denge olarak adlandırılan bu amacın iki boyutu bulunmaktadır:
• Ekonomiyi tam istihdama ulaştırmak,
• Enflasyonu kabul edilebilir bir düzeyde tutmak.
Dış ekonomik denge olarak ifade edilen amaç ise genel olarak ödemeler dengesini sağlamaktır. Dış denge, cari işlemler dengesi ile resmî rezervler dışı sermaye ve finans hesabının açık ya da fazla vermemesi, diğer bir deyişle ülkeye gelen döviz tutarı ile ülkeden çıkan döviz tutarının dengede olması durumudur.

Diğer seçenekler dış dengenin amaçlarıdır.

İç denge: Mal ve para piyasasının birlikte dengede olmasıdır. Bir ekonomide iç denge, tam istihdam durumunda ekonomik istikrarın sağlanmasıdır. Bu durum mal ve para piyasasının dengede olmasını, bu piyasalarda arz ve talep dengesizliklerinin bulunmamasını gerektirmektedir.
Mal piyasası dengesi, toplam harcamaların yurt içi üretim ile karşılanabilmesi, toplam talebin toplam arza eşit olması durumudur. Para piyasası dengesi ise para arz ve talebinin dengede olması, böylece mali varlık piyasasında (para, tahvil, hisse senedi piyasası gibi) dengesizliğin bulunmaması anlamındadır.

BP eğrisinin eğimi dış dengeyi etkileyen unsurların önemine göre değişmektedir. Bilindiği gibi dış ticaret ve sermaye hareketleri dış dengeyi etkileyen iki temel kalemdir. Bu nedenle BP eğrisi eğimi;
• marjinal ithal eğilimine (dış ticaret ve ithalat açısından) ve
• ülkelerarası sermaye hareketlerinin faiz oranına duyarlılığına (sermaye hareketleri açısından) 
bağlı olmaktadır. Marjinal ithal eğilimi gelirde oluşan bir birimlik artışın ithalat üzerinde oluşturduğu artıştır. İthalat eğilimi yüksek olan bir ülkeye ait dış denge doğrusu eğimi fazladır, BP eğrisi dikeye yakındır. Bu ülkede gelir arttıkça ithalat daha hızlı artacağı için faizin dış dengeyi sağlama rolü önemini kaybetmektedir. BP eğrisi dikeyleştikçe önceden BP eğrisi üzerinde bulunan ve dış dengeyi
ifade eden noktalar artık BP eğrisi altında kaldığı için dış açık durumunu gösterir. Öte yandan sermaye hareketlerinin faize duyarlılığı da BP eğrisi eğimini etkilemektedir. Bu duyarlılık arttıkça BP eğrisi yatıklaşmakta, yurt içi ve dünya faiz oranı eşitlenmektedir.

Para politikası araçları genişletici yönde kullanıldığı zaman öncelikle kısa dönemde faiz oranını düşürür. Düşük faiz oranı ekonomide iki yönlü etki yapar. Bir yandan yatırımları teşvik ederek millî geliri arttırır; bu da ithalat artışına yol açar. Diğer yandan ülkeden sermaye çıkışına yol açar. Bu nedenle ödemeler dengesinin artan ithalat nedeniyle dış ticareti ve daha genel olarak Cari İşlemler Hesabı açık verir. Öte yandan ülkeden çıkan sermaye nedeniyle de Sermaye Hesabı açık verir. Buna göre, genişletici para politikası her zaman dış açığa yol açar.                   

Öte yandan maliye politikası araçları genişletici yönde kullanıldığı zaman ilk olarak ülkede millî gelir artışı ve onun teşvik ettiği ithalat artışı görülür. Ayrıca millî gelir artışı nedeniyle ülkede ekonomik kesimler para taleplerini arttırırlar. Bu para talebi günlük işlemlerin yürütülmesi için ekonomik kesimlerin yanlarında daha fazla para bulundurmalarıdır. Para talebi artışı ile faiz oranı yükselir ve
ülkeye sermaye girişi olur. Görüldüğü gibi genişletici maliye politikası etkisiyle dış denge üzerinde iki ters yönlü etki meydana gelmektedir. Etkilerden biri millî gelir ve ithalat artışı ile Cari İşlemler Hesabı açığı, diğeri faiz artışı ve sermaye girişi ile Sermaye Hesabı fazlası oluşmasıdır.

Para politikasının daraltıcı yönde kullanılması ile de ters yönlü olarak dış fazla meydana gelecektir. Sıkı para politikası araçları ile faiz oranı yükselir, yatırımlar azalır, milli gelir ve ithalat azalır. Yüksek faiz nedeniyle ülkeye sermaye girişi olur ve ödemeler dengesinin hem cari dengesi hemde sermaye dengesi iyileşir.

Sabit döviz kuru sisteminde merkez bankasının dış dengenin sağlanması uğruna iç dengenin bozulmasına izin vermesi pasif politika olmaktadır. Ancak merkez bankasının elinde bu kötüleşmeyi önleyecek araçları bulunmaktadır. Eğer merkez bankası iç ekonomide millî gelirin, üretimin ve istihdamın azalmasını istemiyorsa ulusal para arzının azalmasına izin vermeyecek şekilde aktif politika izleyebilir ve bu amaçla açık piyasa işlemlerini kullanabilir. Merkez bankası piyasaya döviz sürerken eş anlı olarak açık piyasa işlemleri ile alım yaparsa para arzının azalmasını önlemiş olur. Açık piyasa işlemleri ile alım yapılması, devlet tahvili, hazine bonosu şeklindeki devlet iç borçlanma senetlerinin (DİBS) merkez bankası tarafından piyasadan satın alınması ve böylece para arzının arttırılmasıdır. Merkez bankasının piyasaya döviz sürerken eş anlı olarak DİBS satın alması sayesinde ulusal para arzının değişmemesine sterilizasyon politikası adı verilmektedir.

Ekonomide esnek döviz kuru sisteminin uygulanması durumunda etkilenecek değişkenler ve piyasalar değişmektedir. Öncelikle bir ekonomide izlenen genişletici para ya da maliye politikası nedeniyle dış ödemeler dengesi açığının oluştuğunu varsayalım. Dış açık, döviz talebinin döviz arzını aşması durumu olup esnek kur sisteminde döviz kurunun yükselmesine neden olmaktadır. Esnek kur sisteminde merkez bankasının döviz kuruna müdahalesi söz konusu değildir. Döviz kuru yükselince ulusal paranın değeri düşer, dış ticarette ülkenin rekabet gücü artar. İhraç malları döviz cinsinden ucuzladığı için ihracat artar, ithal malları pahalandığı için ithalat azalır. Böylece başlangıçta oluşan dış açık kendiliğinden, merkez bankası müdahalesi olmadan giderilir.

Maliye politikasının dış dengeye etkisi kesin değildir; ters yönlü iki etkiden daha güçlü olan lehine sonuç oluşmaktadır. Tam sermaye hareketliliğinin geçerli olduğu durumda sermaye hareketlerinin faize duyarlılığı sonsuzdur. Bu nedenle faiz oranı artınca sermaye girişi ile sağlanan döviz artışı, ithalat ile oluşan döviz çıkışından daha fazla olur. Böylece sonuç dış fazla yönünde gerçekleşir.
Esnek kur sisteminde döviz girişinin etkisi ile döviz arzı artar ve döviz arzı döviz talebini aşar. Döviz arzı fazlası nedeniyle döviz kuru düştüğü için ulusal para değer kazanır. Aşırı değerli ulusal para ülkenin dış rekabet gücünü olumsuz etkiler. Çünkü ulusal para değerlenince ihracat döviz cinsinden pahalanır, ihracat azalır. İthalat ulusal para cinsinden ucuzlar ve ithalat artar.

İmkânsız üçlü (impossible trinity) hipotezi ilk kez 1999 yılında J. Frankel tarafından geliştirilmiş bir görüştür. Bu hipoteze göre bir ekonomide;
• tam sermaye hareketliliği
• bağımsız para politikası
• sabit döviz kuru politikası
birarada yürütülemez. Buna göre bir ekonomide aynı anda hem finansal serbestinin sağlanması, hem bağımsız para politikası izlenmesi hem de döviz kuru sabitlemesi hedeflenemez. Sermaye hareketinin tamamen serbest olduğu bir ortamda merkez bankası enflasyon hedeflemesi ve döviz kuru hedeflemesini aynı anda başaramaz. Hükûmetler aynı anda bu üç hedeften sadece ikisini
gerçekleştirebilir. Bir arada uygulanabilecek alternatif politikalar şu şekilde belirlenmektedir:
• Tam sermaye hareketliliği, esnek kur sistemi ve bağımsız para politikası,
• Sabit kur sistemi, sermaye kontrolü ve bağımsız para politikası,
• Tam sermaye hareketliliği, para kurulu ve sabit kur sistemi.
Bu görüşe göre, döviz kuru istikrarının ve enflasyon hedeflemesinin bir arada yürütülebilmesi için sermaye hareketlerine kontrol getirilmelidir.

Bu hipotez, imkânsız üçlü hipotezine dayanılarak S. Fischer tarafından 2001 yılında ileri sürülmüştür. Buna göre, sermaye hareketlerini serbestleştiren gelişen piyasa ekonomilerinin ya tam sabit ya da tam esnek döviz kuru politikalarını seçmeleri, ara kur sistemlerinden vazgeçmeleri gerekmektedir. Çünkü tam sermaye hareketliliği ve ara kur sistemi izleyen bir ekonomi her zaman spekülatif döviz hareketlerine karşı açıktır. Bu nedenle uzun dönemde uluslararası sermaye hareketleri arttıkça ara kur sistemlerinin uygulanabilirliği azalmaktadır. Birçok gelişmekte olan ülke 1999-2000 döneminde IMF’nin talebi üzerine ara kur sistemlerini izlemeyi tercih etmiştir. Bu durum ekonomik kesimlerin döviz cinsinden borçlanmasına, döviz cinsinden yükümlülüklerin artmasına ve bu nedenle ülkeye kısa vadeli yabancı sermaye girişinin artmasına yol açmıştır. Ancak artan borçlanma ve duran yabancı yatırımlar nedeniyle döviz kuru istikrarsız duruma düşünce, ülkeler döviz kuru sistemlerini değiştirmek zorunda kalmışlar ya tam sabit kur sistemine ya da tam esnek kur sistemine geçmişlerdir.

Harcama kaydırıcı politikalar: Toplam talebin yerli ve ithal mallar arasında kaydırılmasını sağlayan politikalardır. Doğru cevap B'dir.

İç denge: Mal ve para piyasasının birlikte dengede olmasıdır. Doğru cevap E'dir.

IS eğrisi: IS eğrisi mal piyasası dengesini gösteren yatırım tasarruf eğrisidir. Doğru cevap D'dir.

Mundell-Fleming Modeli:
Tam sermaye hareketliliği koşullarında para ve maliye politikalarının etkilerini sabit ve esnek kur sistemlerinde inceleyen bir yaklaşımdır. Doğru cevap B'dir.

Mundell’in Tahsisler Kuralı: İç denge sorunları için maliye politikasının, dış denge sorunları için para politikasının izlenmesinin uygun olduğunu savunan görüşü ifade etmektedir. Doğru cevap B'dir.

İmkânsız Üçlü Hipotezi:
İmkânsız Üçlü Hipotezi’ne göre, bir ekonomide tam sermaye hareketliliği, sabit kur sistemi ve bağımsız para politikasının birlikte izlenmesi başarılı sonuç vermez. Doğru cevap B'dir.

İmkânsız Üçlü Hipotezi: İmkânsız Üçlü Hipotezi’ne göre, bir ekonomide tam sermaye hareketliliği, sabit kur sistemi ve bağımsız para politikasının birlikte izlenmesi başarılı sonuç vermez. Doğru cevap D'dir.

Para piyasası dengesi:
Toplam para talebinin toplam para arzına eşit olması durumudur. Doğru cevap C'dir.

Genel denge: Ekonomide iç ve dış ekonomik dengenin birlikte sağlanması durumudur. Doğru cevap A'dır.

Mal piyasası dengesi:
Toplam mal ve hizmet talebinin, toplam mal ve hizmet arzına eşit olması durumudur. Doğru cevap C'dir.