ULUSLARARASI İKTİSAT POLİTİKASI

Harcama kaydırıcı politikalar; toplam talebin yerli ve ithal mallar arasında kaydırılmasını sağlayan gümrük tarifeleri, kotalar, döviz kontrolleri, devalüasyon, revalüasyon, ithalat veya ihracat sübvansiyonları ya da vergileri şeklinde doğrudan dış açıklar üzerinde etkili olan politika araçlarıdır. Harcama değiştirici politikalar ise toplam talebi arttıran veya azaltan para ve maliye politikalarıdır.

IS eğrisi, faiz oranı (i) ile üretim düzeyi (Y) arasındaki ters orantıyı gösteren noktaların geometrik yeridir. Faiz oranının düştüğü bir ekonomide canlanma görülür ve yatırımlar artar. Yatırım artışı bir ekonominin itici gücü olarak üretimi ve millî geliri arttırır.

Üretimin ve millî gelirin (Y) arttığı bir ekonomide bireyler günlük işlemlerini yerine getirmek amacıyla yanlarında daha fazla para bulundururlar, para taleplerini arttırırlar. Diğer bir deyişle işlem güdüsü ile para talebi artar.

BP eğrisi: Faiz oranı ile milli gelir arasındaki ilişkiyi gösteren, pozitif eğimli, yatay veya negatif eğimli olabilen dış denge doğrusudur.

BP eğrisinin eğimi dış dengeyi etkileyen unsurların önemine göre değişmektedir. Bilindiği gibi dış ticaret ve sermaye hareketleri dış dengeyi etkileyen iki temel kalemdir. Bu nedenle BP eğrisi eğimi;
• marjinal ithal eğilimine (dış ticaret ve ithalat açısından) ve
• ülkelerarası sermaye hareketlerinin faiz oranına duyarlılığına (sermaye hareketleri açısından)

Sabit döviz kuru sistemi ve para politikası: Tam sermaye hareketliliği durumunda sabit
kur sisteminde para politikası tamamen etkisizdir.

Esnek döviz kuru sistemi ve maliye politikası: Tam sermaye hareketliliği durumunda esnek kur sisteminde maliye politikası tamamen etkisizdir.

Mundell’in Tahsisler Kuralı: İç denge sorunları için maliye politikasının, dış denge sorunları için para politikasının izlenmesinin uygun olduğunu savunan görüşü ifade etmektedir.

İmkânsız üçlü (impossible trinity) hipotezi ilk kez 1999 yılında J. Frankel tarafından geliştirilmiş bir görüştür. Bu hipoteze göre bir ekonomide;
• tam sermaye hareketliliği
• bağımsız para politikası
• sabit döviz kuru politikası birarada yürütülemez.

Tam sermaye hareketsizliği, esnek döviz kuru sistemi ve para politikası: Tam sermaye
hareketsizliği durumunda ve esnek kur sisteminde para politikası kısmen etkilidir

Harcama kaydırıcı politikalar; toplam talebin yerli ve ithal mallar arasında kaydırılmasını sağlayan gümrük tarifeleri, kotalar, döviz kontrolleri, devalüasyon, revalüasyon, ithalat veya ihracat sübvansiyonları ya da vergileri şeklinde doğrudan dış açıklar üzerinde etkili olan politika araçlarıdır.

Merkez bankasının devlet iç borçlanma senetlerini satın alması, zorunlu karşılık oranlarını ve
reeskont oranlarını düşürmesi genişletici para politikası olmaktadır.

Bir ekonomide iç denge, tam istihdam durumunda ekonomik istikrarın sağlanmasıdır. Bu durum mal ve para piyasasının dengede olmasını, bu piyasalarda arz
ve talep dengesizliklerinin bulunmamasını gerektirmektedir.
Mal piyasası dengesi, toplam harcamaların yurt içi üretim ile karşılanabilmesi,
toplam talebin toplam arza eşit olması durumudur. Para piyasası dengesi ise para
arz ve talebinin dengede olması, böylece mali varlık piyasasında (para, tahvil, hisse senedi piyasası gibi) dengesizliğin bulunmaması anlamındadır.

Ekonomide toplam harcamaları etkileyen otonom harcamaların artması ile IS eğrisi
sağa, azalması ile sola kaymaktadır. Otonom harcamalar millî gelirden bağımsız
olarak yapılan tüketim, yatırım, kamu harcamaları ve ihracattan oluşur. Bu kalemlerde meydan gelen bir artış IS eğrisini sağa, azalış ise sola kaydırmaktadır.

Makroekonomik analizde para piyasası dengesi, para arz ve talebi dengesini ifade
eden LM eğrisi ile incelenir. LM eğrisindeki L sembolü likidite tercihi kavramını ifade
etmektedir. Likidite tercihi, para talebi anlamında olup Keynesyen makro analizde
kullanılan bir kavramdır. M sembolü ise merkez bankası tarafından belirlenen para
arzı miktarını ifade etmektedir. Böylece LM eğrisi para arzı ve talebi eğrisi olmaktadır

LM eğrisi de bazı nedenlerle sağa veya sola kaymakta ve bu durumda ekonomide mevcut para piyasası dengesi değişmektedir. LM eğrisi şu nedenlerle sağa
veya sola kaymaktadır:
1. Fiyatlar genel düzeyi sabitken para arzı değişmesi ile LM eğrisi kayar. Para
arzı artınca LM eğrisi sağa, para arzı azalınca LM eğrisi sola kayar.
2. Para arzı sabitken fiyatlar genel düzeyi değişmesi ile de LM eğrisi kayar.
Fiyatlar genel düzeyi düşünce reel para arzı (M/P) artar, LM eğrisi sağa kayar. Fiyatlar genel düzeyi artınca reel para arzı (M/P) azalır, LM eğrisi sola
kayar.
3. Fiyatlar genel düzeyi ve para arzı sabitken para talebi değiştiği zaman da
para arz ve talebi dengesi değişir. Para talebi azalınca para arzı artar, LM
eğrisi sağa kayar.

Ödemeler dengesinde Cari İşlemler Hesabı ile resmî rezervler dışı Sermaye ve Finans Hesabı dengesizlikleri birbirini dengelediği zaman dış denge sağlanmaktadır. Bu durum dış denge eğrisi adını alan ve BP eğrisi (ödemeler dengesi =balance of payments) olarak ifade edilen bir eğri yardımıyla incelenir. BP eğrisi döviz kuru veri iken bir ülkede faiz oranı ile reel üretim (hasıla) düzeyi arasındaki ilişkiyi açıklamaktadır.

Merkez bankasının piyasaya döviz sürerken eş anlı olarak DİBS satın alması sayesinde ulusal para arzının değişmemesine sterilizasyon politikası adı verilmektedir. Sterilizasyon politikası:
Sabit döviz kuru sistemi ve dış açık olan bir ekonomide merkez bankasının piyasaya
döviz satışı ile ulusal para arzını kısarken eş anlı olarak açık piyasa işlemleri ile piyasaya ulusal para enjekte etmesi; böylece bir politikanın etkisini başka bir politika ile dengelemesidir.

Açık ekonomi dengesinin belirlenmesinde izlenecek para veya maliye politikasının etkilerini tam sermaye hareketliliği altında IS-LM modeli ile ilk kez 1960’larda inceleyen iktisatçılar, Robert Mundell ve Marcus Fleming’dir. Bu nedenle bu analize Mundell-Fleming Modeli denmektedir. Daha sonraki çalışmalar bu incelemeyi daha da genişletmiş, farklı sermaye hareketliliği üzerinde incelemeler yapılmıştır. Mundell-Fleming Modeli: Tam sermaye hareketliliği koşullarında para ve maliye politikalarının etkilerini sabit ve esnek kur sistemlerinde inceleyen bir yaklaşımdır.

İki Kutup Hipotezi: Bu hipotez, imkânsız üçlü hipotezine dayanılarak S. Fischer tarafından 2001 yılında ileri sürülmüştür. Buna göre, sermaye hareketlerini serbestleştiren gelişen
piyasa ekonomilerinin ya tam sabit ya da tam esnek döviz kuru politikalarını seçmeleri, ara kur sistemlerinden vazgeçmeleri gerekmektedir. Çünkü tam sermaye
hareketliliği ve ara kur sistemi izleyen bir ekonomi her zaman spekülatif döviz
hareketlerine karşı açıktır. Bu nedenle uzun dönemde uluslararası sermaye hareketleri arttıkça ara kur sistemlerinin uygulanabilirliği azalmaktadır