ULUSLARARASI İKTİSAT POLİTİKASI

Devalüasyonun ihracat üzerinde iki etkisi vardır: (1) Fiyat etkisi: İhraç mallarının döviz cinsinden nispi olarak ucuzlaması (olumsuz etki), (2) Hacim etkisi: Devalüasyon sonrasında ihracat hacminde artış beklenmesi (olumlu etki).

Hükümetler ödemeler dengesi açıklarını gidermek amacıyla harcamaları ithal mallardan yurtiçi mallara kaydırmayı tercih edebilmektedirler. Bu durumda ödemeler dengesinin Cari İşlemler Hesabı üzerinde etkili olan ve harcama kaydırıcı politikalar olarak bilinen gümrük tarifeleri, kotalar, ithalat yasakları ve döviz kontrolleri gibi araçlar kullanılmaktadır.

Ödemeler dengesi; biri Cari İşlemler Hesabı, diğeri Sermaye ve Finans Hesabı
olmak üzere iki temel hesaptan oluşur. Mal ticareti, hizmet ticareti, gelirler ve cari transferler Cari İşlemler Hesabı’nda yer alan alt hesaplardır.

Ödemeler dengesinin Cari İşlemler Hesabı üzerinde etkili olan ve harcama kaydırıcı politikalar olarak bilinen gümrük tarifeleri, kotalar, ithalat yasakları ve döviz kontrolleri gibi araçlar kullanılmaktadır. Gümrük tarifeleri, ithal mallarının fiyatını yükselterek yurt içi talebin ithal mallarından yerli mallara kaydırılmasını sağlamaktadır. Kotalar ve ithalat yasakları dış ticareti miktar olarak düzenlemekte ve engellemektedir. Döviz kontrolleri ise, kullanılabilecek döviz hacmi sınırlandırmak amacıyla kullanılır.

Klasik iktisatçılar, ödemeler dengesinin fiyat-altın para mekanizması ile otomatik olarak sağlanacağını ileri sürmüşlerdir. Bu görüş ilk kez 1752 yılında İngiliz iktisatçı David Hume (1711-1776) tarafından ortaya atılmış ve 1930’lara kadar uluslararası denge mekanizmasını açıklayan temel bir görüş olarak kabul edilmiştir.

Klasik dış denkleşme mekanizması (Fiyat-altın para mekanizması), altın para sisteminin ve klasik ekonominin temel argümanları üzerine inşa edilmiş bir görüştür. Dünyada yirminci yüzyılın başlarına kadar uygulanan altın standardına göre altın, bir uluslararası ödeme aracı işlevi görmüştür. Bu sistemde;
• her ülke parasının değeri altın cinsinden tanımlanmakta,
• altın ithal ve ihracı serbest bırakılmakta,
• ulusal paralar otomatik olarak sabit kurlardan birbirine bağlanmakta,
• ulusal paraların yüzde yüz altın karşılığı bulunmakta,
• ulusal paralar istendiğinde altına dönüştürülebilmekte,
• dış açık durumunda ülkeden altın çıkışı, dış fazla durumunda ülkeye altın
girişi olmaktadır.

Genişletici politikalar, hızlı büyüme süreci, döviz kuru politikaları, döviz spekülasyonu, verimlilik azalışı, ekonomik dalgalanmalar ve arz şokları ekonomide ödemeler dengesi açıklarına yol açan başlıca nedenlerdir.

Sabit döviz kuru sisteminde döviz kurunun hükümetin onayı ile yükseltilmesi ve böylece ulusal paranın değer kaybetmesine devalüasyon adı verilir. Diğer bir deyişle devalüasyon, enflasyon nedeniyle fiilen değer kaybeden ulusal paranın bu değer kaybının hükümet tarafından resmen onaylanmasıdır. Bu durumun tersi de revalüasyon adını alır. Revalüasyon, sabit kur sisteminde döviz kurunun düşürülmesi ile ulusal paranın değer kazanmasıdır.

Para politikası, ekonomide finansal sistemin en önemli kurumu olan Merkez Bankası tarafından yürütülür. Merkez Bankası, fiyat istikrarını sağlamak amacıyla toplam likidite hacmini, toplam harcamaları, kredi hacmini ve ithalat hacmini düzenleyebilmektedir. Para politikası araçları her ülkeye göre farklılık gösterse de genel olarak üç temel araç kullanılmaktadır: Açık piyasa işlemleri, zorunlu karşılık oranları ve reeskont oranı. Açık piyasa işlemleri, Merkez Bankasının likidite hacmini düzenlemek amacıyla piyasada kamu menkul kıymetlerini alıp satmasıdır. Merkez Bankası piyasada likidite sıkışıklığı olduğu zaman devlet tahvili veya hazine bonosu gibi devlet iç borçlanma senetlerini piyasadan satın alarak piyasaya likidite arz eder. Açık piyasa işlemleri en sık kullanılan para politikası aracıdır.

Harcamaları değiştirmek amacıyla uygulanan bir diğer politika, maliye politikasıdır. Bu politikanın araçları; hükümet harcamaları, vergiler ve transfer harcamalarıdır.

Finans hesapları, Sermaye ve Finans Hesabı’nın en önemli kalemidir. Bu hesap, özel ve kamu kuruluşlarına ait kısa ve uzun vadeli uluslararası sermaye akımlarını kapsar. Diğer bir deyişle ülkeye gelen ve ülkeden çıkan tüm sermaye ana para ödemeleri bu hesapta izlenir. Bu nedenle finans hesapları, bir ülkenin dış mali varlıkları ve yükümlülüklerindeki değişmeleri gösterir. Finans hesabının alt kalemleri doğrudan yatırımlar, portföy yatırımlar ve finansal türevleri kapsar.

Keynesyen modelde milli gelir dalgalanması çarpan mekanizması ile işlemektedir. Keynesyen analizde çarpan, harcamalardaki değişmenin milli geliri ne kadar etkileyeceğini gösteren bir katsayıdır. Keynes’in kabul ettiği çarpan ya da çoğaltan kavramı modelin temel değişkenlerinden biridir. Keynes’e göre harcamalar ile milli gelir arasında çarpan mekanizması ile kurulan bir ilişki vardır. Eğer yurt içi üretim ve yatırım artarsa (azalırsa), millî gelir de çarpan katsayısı kadar artar (azalır).

Analitik tablo: Bir ekonomideki gelişmeleri analiz etmeye imkân verecek tüm
gerekli kalemleri içeren tablodur.

Detay tablo: Ödemeler dengesinin en kapsamlı sunumunu içeren tablodur. Bu
tabloda mal ve hizmet ticareti, gelir ve giderler dengesi, cari transferler, vadelerine ve sektörlere göre sermaye hareketleri, varlık ve yükümlülükler, kredi kullanımları ve geri ödemeleri yer alır

Bu durumda ülkeye mal girişi olduğu için Cari İşlemler Hesabı’nda mal hesabı
borçlu olmaktadır.

Sermaye ve Finans Hesabı işlemleri özel bir önem arz etmektedir. Çünkü bir
ülkenin Merkez Bankası tarafından resmî uluslararası rezerv varlıkların satın
alınması ve satılması ile ilgili işlemler de bu hesapta yer almaktadır. Düzenli Sermaye Hesabı, Merkez Bankasının uluslararası rezervlerinin dışında kalan sermaye işlemlerini
kapsamaktadır.

Finansal varlıklar; mevduatları, borçlanmaları, özel kesim ve devlet tahvillerini ve hisse senetlerini kapsar. Reel varlıklar ise fabrikalar, gayrimenkuller, antikalar gibi kalemlerdir.

Mal ithalat ve ihracatının göstermiş olduğu dengeye ise dış ticaret dengesi adı verilir. Eğer ithalat tutarı ihracat tutarını aşarsa bu denge negatif olur ve dış ticaret açığı oluşur.

Ülkede faaliyet gösteren yabancı şirketlerin ülkelerine götürdükleri kâr transferleri, yaptıkları ücret ödemeleri, yabancıların satın aldıkları tahvillere ilişkin faiz ödemeleri ve hisse senedi sahiplerine yapılan kâr payı ödemeleri eksi (-) işaretle bu hesaba kaydedilir

Ödemeler dengesinin Cari İşlemler Hesabı’nda yer alan Mal Ticareti kalemi
görünür ticaret adını alırken diğer kalemler görünmeyen kalemler dengesi olarak adlandırılır: