ULUSLARARASI İKTİSAT POLİTİKASI

ABD doları baz alınarak ortak dolar paydası üzerinden hesaplanan kurlara çapraz kur ad› verilir. Genellikle uluslararası piyasalarda döviz kurları ABD doları cinsinden kote edildiği için tüm para birimlerinin dolara karşı değeri bilinmektedir.

Katı sabit kur sisteminin bir diğer şekli de para kuruludur. Belirli yasal düzenlemeler gerektiren bu rejimde ülke parası, seçilen bir yabancı paraya ya da para sepetine sabit kurdan bağlanır. Para kurulunun sabit kur sisteminden farkı kendine özgü baz› kuralları olmasıdır.

Döviz Piyasası İşlemleri: Arbitraj ve Spekülasyon

Döviz piyasasında işlem gören yabancı paralar nakit biçiminde veya nakte dönüştürülebilen varlıklar biçiminde olabilmektedir. Nakit biçiminde olan yabancı paralara efektif adı verilir. Buna karşılık yabancı para cinsinden düzenlenmiş banka havaleleri, ödeme emirleri, poliçeler ve seyahat çekleri şeklinde nakte dönüştürülebilen araçlar döviz olarak ifade edilmektedir.

Döviz piyasasında işlem gören yabancı paralar nakit biçiminde veya nakte dönüştürülebilen varlıklar biçiminde olabilmektedir. Nakit biçiminde olan yabancı paralara efektif adı verilmektedir. Buna karşılık, yabancı para cinsinden düzenlenmiş banka havaleleri, ödeme emirleri, poliçeler ve seyahat çekleri şeklinde nakte dönüştürülebilen araçlar döviz olarak ifade edilmektedir.

Döviz piyasası işlemlerin belli bir mekanda değil, her türlü iletişim aracı vasıtasıyla her ortamda yapıldığı bir piyasa olması nedeniyle örgütsüz (tezgah-üstü) piyasa niteliğindedir. Ancak ülkemizde TCMB bünyesinde Döviz ve Efektif İşlemler Müdürlüğü'nün olması, örgütlü piyasa yapısını ifade eder. Bu nedenle ülkemizde, bazı ülkelerde de olduğu gibi, örgütlü ve örgütsüz döviz piyasası bir arada yer almaktadır.

Döviz alış ve satış kuru arasındaki farka, kur marjı adı verilir. Bu marj, döviz işleminin yapıldığı yere, zamana ve piyasa koşullarına göre değişir. Buna göre; döviz piyasasında işlem hacmi yeterince derin değilse, piyasada beklentiler olumsuz yönde ise, döviz işlemleri nakit şeklinde ise, işlemler finans merkezlerinden uzakta gerçekleşiyor ise kur marjı yüksek olmaktadır.

Nominal döviz kuru yükselirse, dış fiyatlar artarsa, iç fiyatlar düşerse veya dış fiyatlar iç fiyatlardan daha yüksek bir oranda artarsa reel kur yükselir. Diğer bir ifadeyle bir malın ulusal para ile dış fiyatı, iç fiyatına göre artmış olur; bu nedenle ihracat artar, ithalat azalır.

Mutlak Satın Alma Gücü Paritesi, ülke parasının geçerli döviz kuru cinsinden diğer ülkelerle aynı alım gücüne sahip olduğunu vurgular. Bir mal sepetinin fiyatının tüm ülkelerde aynı olması gerektiğini kabul eder. Böylece döviz kurunun ne olması gerektiğini açıklar.

Arbitraj işleminin temel fonksiyonu, piyasalararası fiyat farklılığını gidermesidir. Döviz talebinin arttığı piyasada döviz kuru yükselir, döviz arzının arttığı piyasada döviz kuru düşer. Böylece kur farkı ortadan kalkar ve arbitraj yapma imkanı kalmaz. Arbitraj çok kısa dönemde oluşan bir kazanç olanağıdır.

Vadeli döviz piyasası işlemleri genellikle kur riskinden kaçınmak amacıyla yapılan işlemlerdir. Finans literatüründe kur riskinden kaçınmaya hedging adı verilir. 1970'li yıllardan sonra dalgalı kur sisteminin yaygınlaşmasıyla kur riskinden kaçınma ihtiyacı artmış, bu ihtiyaçtan türeyen türev işlemler geliştirilmiştir. Türev işlemler piyasası kapsamında temel olarak forward işlemler, futures işlemler, opsiyon işlemleri ve swap sözleşmeler yer almaktadır.

Döviz swapı, bir firmanın en uygun koşulda bulduğu kredinin faizini, diğer bir firmanın başka bir para birimi cinsinden ödeyeceği kredi faizi ile değiştirmesidir.

Sabit döviz kuru sistemi, katı sabit kur ve geleneksel sabit kur olmak üzere ikiye ayrılır. Katı sabit kur rejimleri, dolarizasyon, para kurulu ve parasal birliktir. Geleneksel sabit kur rejimleri ise tek paraya endeksli ve sepet paraya endeksli rejimlerdir.

Dalgalı kur sisteminde döviz kuru yükseldiği zaman ihracatın artabilmesi ve ithalatın azalabilmesi için ihraç malı ve ithal malı esneklikleri yüksek olmalıdır: İhraç malı dış talep esnekliği ile ithal malı yurtiçi talep esnekliğinin toplamı bire eşit veya birden büyük olmalıdır. Marshall-Lerner koşulu olarak bilinen bu denge durumu her zaman işlemeyebilir. Esneklik değerlerinin kısa dönemde düşük olduğu ancak uzun dönemde yeni fiyatlara uyum sağlanarak esneklik değerlerinin artacağı ileri sürülür. Bu nedenle kısa dönemde dalgalı kurlar küçük hacimde değiştiğinde dış ticareti olumlu yönde etkilemeyi başaramaz.

Dolarizasyon, bir ülkenin parasal bağımsızlığını terkederek başka bir ülke parasını resmî para birimi olarak kullanmasıdır.  Dolarizasyon uygulamasının olumsuz yönleri ülkenin senyoraj (para basma kazancı) gelirlerinden yoksun kalması, Merkez Bankasının likiditenin son kaynağı olma işlevine son vermesi nedeniyle para politikası araçlarını kullanamaması, ülke ekonomisinin krizlere karşı duyarlılığını arttırması şeklinde ifade edilebilir.

Döviz piyasasının temel işlevi genel olarak uluslararası ticaret ve sermaye akımlarının gerçekleştirilmesidir. Bu işlemler gerçekleştirilirken döviz piyasası   satın alma gücünü transfer etme, kredi kolaylığı sağlama, döviz kuru riskinden koruma ve değer saklama temel işlevleri arasında yer almaktadır.

Spekülasyon, beklentiler dikkate alınarak ve risk üstlenilerek kazanç sağlama faaliyeti olup tahmine dayalı döviz işlemidir. Spekülatör öncelikle döviz kurunun
gelecekteki değerini tahmin eder, sonra bu beklentiye göre döviz alım ya da satım kararı alarak kur riski üstlenir. Fiyatında artış beklediği dövizi satın alır, düşüş beklediği dövizi ise satar.  Spekülasyon ile arbitraj işlemleri arasında üstlenilen risk açısından fark vardır. Arbitrajda düşük fiyattan alınan dövizin aynı anda yüksek fiyattan satılması ile risksiz kâr elde etme amacı vardır. Spekülasyonda ise amaç, belli bir dönemde satın alınan dövizin gelecekte daha yüksek fiyattan satılmasını beklemektir. Beklentilerin gerçekleşmeme olasılığı nedeniyle spekülasyon, arbitrajın aksine, riskli bir işlem olmaktadır.

Reel döviz kuru, ülkelerin enflasyon oranları dikkate alınarak hesaplanır. Diğer bir ifadeyle reel döviz  kuru, piyasada açıklanan nominal kurun (döviz fiyatlarının) iki ülke enflasyon oranına göre düzeltilmesiyle elde edilen bir endekstir. Reel döviz kuru, ülkenin dış rekabet gücü açısından önem taşımaktadır.

Yönlendirilmiş sabit parite (Sürünen Parite - Crawling Peg) 1960’lı ve 1970’li yıllarda Şili, Kolombiya ve Brezilya’da uygulanmıştır. Günümüzde Nikaragua, Botsvana ve Özbekistan tarafından uygulanmaktadır.

Swap kelime anlamı olarak iki paranın takası demektir. Swap işlemleri 1980’lerden bu yana uluslararası para ve döviz piyasalarında çok önemli bir yer tutmaktadır. Swap işlemleri çok çeşitli olarak uygulanmakla birlikte temel olarak döviz swapları ve faiz swapları şeklinde sınıflandırılır. Döviz swapı, bir firmanın en uygun koşulda bulduğu kredinin faizini, diğer bir firmanın başka bir para birimi cinsinden ödeyeceği kredi faizi ile değiştirmesidir. Döviz swapları, bir uluslararası yatırımcının dış piyasalarda en uygun faiz oranı ile borçlandığı parayı başka bir para birimi ile değiştirmesidir.