ULUSLARARASI İKTİSAT POLİTİKASI

maliyetlerin ve fiyatların düşük kalmasına

1960-1970’li yılların piyasa aksaklıklarını planlama ile çözmeye çalışan devlet anlayışı, yerini 1980’li yıllarda piyasa mekanizmasından çözüm arayan ve piyasayı terk eden bir devlet anlayışına bırakmıştır. Bunun da yetersizlikleri görülünce 1990’li yıllarda yeni bir senteze gidilmiştir. Bütünleştirilmiş sanayileşme stratejisi olarak bilinen bu yaklaşım, kalkınma çabasındaki ekonomileri dışa açık, rekabetçi bir ekonomik yapıya kavuşturmak için bir alternatif olmayı amaçlamaktadır. Türkiye, İspanya, Yunanistan ve eski Yugoslavya Bütünleştirilmiş Sanayileşme Stratejisi modelini uygulayan ülkeler arasında yer alır.

1961 yılında Michael Vivian Posnertarafından ortaya atılan (1961) "Teknoloji Açığı Teorisi’ne göre de yeni bir mal veya üretim süreci bulan sanayileşmiş ülkeler, bu malların ilk ihracatçısı olurlar. Ancak zamanla teknoloji taklit yoluyla ya da serbest bir mal durumuna gelerek öteki ülkelerin eline geçtikten sonra, o ülkeler emeğin ucuzluğu veya doğal kaynak üstünlükleri nedeniyle söz konusu malı ilk icat edenden daha ucuza üretirler. Böylece sözkonusu mal azgelişmiş ülkeler tarafından ihraç edilmeye başlanır. Malı ilk ihraç edenler bu ülkelerle rekabet edemedikleri için onu şimdi dışarıdan ithal ederler. Dokumacılık ürünleri bunun en tipik örneğidir.

İthal ikamesine dayalı sanayileşme stratejisine yönelik eleştiriler aşağıdaki şekilde özetlenebilir. Bu eleştirilerden ilki, ithal ikamesi politikalarının kaynak dağılımının bozulmasına yol açmasıdır. İkincisi, ithal ikamesinin, beklenenin tersine, sanayileşme sürecinde ödemeler dengesinde bir rahatlatma yaratmak yerine durumu daha da kötüleştirmesidir. Üçüncüsü, ithal teknolojiye bağımlılık, teknoloji üretiminde bir atılıma izin vermezken genellikle makine yapan makinecinin üretiminin de gündeme gelmemesine neden olur. Dördüncüsü, ithal ikamesi yurt içi tasarrufun azalmasına yol açmasıdır. Beşincisi, ithal ikamesinin yurt içi tekelleşmeyi arttırmasıdır. Altıncısı ise, dış ticarette ithalat kısıtlamaları, aşırı koruma ve aşırı değerlendirilmiş kurların uzun süre devam ettirilmesi durumunda ülkenin dışa açılması zorlaşmasına neden olmasıdır.

İthal ikamesi, bir malı ithal etmek yerine ilgili malın ikamesini yurt içinde üretmek şeklinde tanımlanır. İthal ikamesini gerçekleştirebilmek, o malın ithalatını zorlaştırmak başka bir deyişle korumacı dış ticaret politikası uygulamaya bağlı olacaktır. Bu nedenle ithal ikamesine yönelik iç sanayileşme politikası ile korumacı dış ticaret politikaları yan yana uygulanır.

Dış ticaretin  sanayileşme açısından özel etkileri dışında genel anlamda yarattığı diğer destekleyici etkileri sermaye birikimine katkı, tekellerin önlenmesi, kalitenin arttırılması ve kalitedeki farklılıkların giderilmesi ve işsizliğin azaltılması şeklinde özetlenebilir.

Yeni bir mal veya üretim süreci bulan sanayileşmiş ülkelerin, bu malların ilk ihracatçısı olacağı yaklaşımı Michael Vivian Posner (1961) tarafından ileri sürülen "Teknoloji Açığı Teorisi" ile açıklanmaya çalışılmıştır.

Dış ticaretin azgelişmiş ülkelerin sanayileşmesi açısından yarattığı özel etkiler, ara ve yatırım mallarının temini, piyasa genişletici etki, ölçek ekonomilerinin ve dışsallıkların yaratılması ve teknik bilgi aktarımı şeklinde özetlenebilir.

Karşılaştırmalı üstünlükler teorisine ve onun doğal bir sonucu olarak ortaya çıkan serbest dış ticaret teorisine, azgelişmiş ülkeler açısından yöneltilen eleştirilerden biri de dış ticaret hadleri ile ilgilidir. Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi’ne göre, daha öncede açıklandığı gibi azgelişmiş ülkeler emek zengini oldukları ve tarımsal ürünler emek-yoğun üretildikleri için, bu ülkelerin tarımsal ürünlerin üretiminde uzmanlaşıp ürünleri ihraç etmeleri gerekir. Oysa teorik ve uygulamalı araştırmaların pek çoğu, azgelişmiş ülkelerin ihraç ettikleri tarımsal ürünlerin fiyatlarının sanayi ürünleri fiyatlarına oranla azaldığını; yaygın ifadesiyle, dış ticaret hadlerinin azgelişmiş ülkelerin aleyhine değiştiğini ortaya koymaktadır. Singer-Prebisch tezinde, dış ticaret hadlerinin ilkel (tarımsal) ürün ihracatçısı azgelişmiş ülkeler aleyhine dönmesine neden olarak arz, talep etkileri ve ekonomilerin yapısal esnekliği ile ilgili bir dizi faktör üzerinde durulmuştur.

Sübvansiyonlar, ithal ikamesiyle sanayileşme stratejisi uygulayan bir ekonomide ithalatçıya sağlanan düşük faizli kredi, ucuz enerji ve hammadde temini, yatırım indirimi, vergi muafiyeti gibi uygulamaları kapsamaktadır. Bu uygulamalar, devletin özel sektörü yönlendirici şekilde destekleyerek, kaynak dağılımını belirli sektörlere kaydırma amacı taşımaktadır

Georg Friedrich List, azgelişmiş ülkelerdeki genç endüstrilerin dış ticarette rekabet gücünün olamayacağını, yerli endüstrilerin gelişebilmeleri için üretimin dış rekabete getirilecek sınırlamalarla korunması gerektiğini savunan Genç / Bebek Endüstriler Tezi bu görüşlerin en eskisidir.

Dış ticaretin azgelişmiş ülkelerin gelişiminde olumsuzluklara yol açacağını savunan görüşler, genel anlamda dış ticarette korumacılığı savunan görüşler olarak tanımlanabilir. İthal ikameci sanayileşme stratejileri olarak adlandırılan bu politikaların temelleri ise Singer-Prebisch tezine dayanmaktadır.

Azgelişmiş ekonomilerde iç sanayileşme stratejisi ile dış ticaret politikası bir bütünün ayrılmaz parçalarıdır. Örneğin, ihracatın özendirilmesi yanında ilkel tarım ürünlerini dış piyasalardaki istikrarsızlıklardan korumak için ekonomik yapının çeşitlendirilmesi ya da döviz kaynaklarının etkin kullanımının sağlanması (lüks tüketim malları ithalatının kısıtlanması ve ithalatta ağırlığın yatırım ve ara mallarına verilmesi), az gelişmiş ülkelerde dış ticaret politikasının geleneksel fonksiyonları arasında yer almıştır.

Dışa dönük strateji, yalnızca sanayi malları ihracatını özendirmek anlamına gelmemektedir. Bu strateji, büyüme ve sermaye birikimi süresince piyasa ilişkilerinin yarattığı olumlu dinamik etkileri (kapasite kullanımı, teknolojik yenilik, karşılaştırmalı üstünlükler gibi) öne çıkaran ve dolayısıyla gerek ülke gerekse ticaret ve ödemeler bilançosunda liberalleşmeyi öngören bir yaklaşımdır.

Asya kaplanları olarak tanımlanan Güney Kore, Tayvan, Hong Kong, Singapur Neoliberal politikaların uygulandığı Asya modelleri arasında en başarılı örneklerdir. İthal ikameci modeli uygulayan ülkeler ise zamansal olarak farklılık gösterseler de hızlı bir büyüme sürecinin ardından özellikle ikinci aşama olan yatırım malları sanayinin oluşumunda darboğaz ya da tıkanma ile karşılaşmışlardır. Örneğin, Latin Amerika’da ithal ikamesine dayalı politikalar uygulayan Brezilya’da 1964-1967, Meksika’da 1982 ve Türkiye’de 1978-1980 yılları kriz yıllarıdır.

Cevap E'dir.Dış ticaretin yukarıda sayılmış olduğumuz sanayileşme açısından özel etkileri dışında genel anlamda yarattığı diğer destekleyici etkileri arasında Tekellerin önlenmesi yer alır. Serbest uluslararası ticaret tekelci yapılara karşı önemli bir engel oluşturur. Böylece sağlıklı rekabetin sürdürülebilmesini iyi bir şekilde garantiler. Tüketiciler daha geniş bir ürün setine kavuşma olanağı
elde ederler

Dış ticaret hadlerinin uzun dönemde, gelişmekte olan ülkelerin lehine gelişeceğini savunan görüşe göre, fiyat endeksleri sanayi mallarının kalitesinde meydana gelen değişmeleri de yansıtmayacak ve bu da tarımsal ürün ihracatçısı ülkeler lehine gelişecektir.

Özet olarak belirtmek gerekirse azgelişmiş ülkelerin ihraç etmiş oldukları tarımsal ürünlere olan dış talep esnekliğinin birden büyük olması ve bu ülkelerin ekonomilerinin yapısal esneklikten yoksun bulunması, dış ticaret hadlerinin adı
geçen ülkeler aleyhine gelişmesine sebep olmaktadır

Sübvansiyonlar: İthal ikamesiyle sanayileşme stratejisi uygulayan bir ekonomide uygulanır; uygulamalar arasında ithalatçıya sağlanan düşük faizli kredi, ucuz enerji ve hammadde temini, yatırım indirimi, vergi muafiyeti gibi uygulamalar yer almaktadır

Özendirmelerin daha önce kurulmuş sanayilere yönelik olduğu ve başlangıçta bu
sanayilerin yanlış kaynak dağılımları sonucu kurulduğu düşünüldüğünde, ekonomideki bu çarpıklık, var olan ihracatı özendirme sistemiyle desteklenmiş olacaktır." Bu eleştiri ihracata dayalı stratejiye yöneliktir.