ULUSLARARASI TİCARET POLİTİKALARI

İç ekonomik denge ve dış ekonomik dengeyi aynı anda sağlayarak genel ekonomik dengeyi sağlamayı amaçlayan bir hükûmetin yerli üreticiyi korumak amacıyla uyguladığı ithalat tarifesi ilgili malın yurt içi üretimini ve istihdamı arttırırken, tüketicilerin ilgili malı daha yüksek fiyatla satın almalarına neden olacaktır. Diğer taraftan ithalat tarifesi, ülkenin ödemeler bilançosu fazlası vermesi veya ödemeler bilançosu açığının kapatılması sonucunu doğuracaktır. Görüldüğü gibi,
uluslararası iktisat politikasının en önemli politikalarından biri olan uluslararası ticaret politikasının bir aracı olan ithalat tarifesi, sadece ülkenin dış ekonomik dengesini değil, iç ekonomik dengesini de etkileyebilmektedir.

Harcama kaydırıcı politikalar, toplam talebin yerli ve ithal mallar arasında kaydırılmasını sağlayan ithalat tarifeleri, ithalat kotaları, döviz kontrolleri, devalüasyon, revalüasyon, ithalat veya ihracat sübvansiyonları ya da vergileri şeklinde doğrudan dış açıklar üzerinde etkili olan politika araçlarıdır.

Uluslararası ticaret teorisi analizlerinden hatırlanacağı gibi, işbölümü ve uzmanlaşmaya dayanan serbest dış ticaret ülke refahının artışı için en iyi politikadır. Hükûmetler serbest dış ticaret politikasını ekonomik etkinliği arttırdığı, dinamik
kazançlar yarattığı ve rant arayışını sona erdirdiği için benimsemektedir.

Üretim sapma maliyeti;üretim faktörlerinin karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olunan malların üretiminden karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olunmayan malların üretimine aktarılmasıyla ortaya çıkmaktadır.

Şekilde gösterilen 1 numaralı alan üretim sapma maliyetini, 2 numaralı alan ise tüketim sapma maliyetini göstermektedir.

Korumacı dış ticaret politikasının benimsendiği bir ekonomide rekabet azalır ve firmaların elde ettiği kâr artar.

Ölçek ekonomileri: Üretim hacminin genişlemesi nedeniyle ortalama üretim maliyetlerinin düşmesinden kaynaklanan ölçek ekonomileri, içsel ölçek ekonomileri ve dışsal ölçek ekonomileri olarak ikiye ayrılmaktadır. İçsel ölçek ekonomileri, firmanın kendisinden kaynaklanan maliyet tasarruflarıdır. Dışsal ölçek ekonomileri ise firmanın mensubu olduğu endüstriden kaynaklanan maliyet tasarruflarıdır. Endüstride üretim ölçeğinin artması firmalara maliyet tasarrufu sağlıyorsa, firmaların dışsal ölçek ekonomilerinden yararlandığı kabul edilmektedir.

Hong Kong korumacı dış ticaret politikası araçlarından hiçbirinin kullanılmadığı, serbest dış ticaret politikasının tam anlamıyla benimsendiği tek örnektir.

Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ), ödemeler bilançosu açığı sorunu ile karşı karşıya kalan bir ülkenin, geçici olarak dış ticaretini kısıtlamasına olanak tanımaktadır.

Günümüzde en çok uygulanan tarife dışı kısıtlamalar, ithalat kotaları, ihracat sübvansiyonları, gönüllü ihracat kısıtlamaları, kamu alımlarına ilişkin düzenlemeler, yerli katkı zorunluluğu, ürün standartları, anti-damping ve telafi edici vergi uygulamaları ile emek standartlarıdır.

Yerli üreticilerin üretici ülke dışından girdi sağlamaları dış kaynak kullanımı (outsourcing), üretimin bir bölümünü ülke dışında gerçekleştirmeleri ise üretimi paylaşma olarak nitelendirilmektedir.

Yerli katkı zorunluluğunun özellikle gelişmekte olan ülkelerde otomobil endüstrisinde uygulandığı görülmektedir.

Damping: İki koşulun varlığına bağlıdır: Bu koşullardan ilki, aksak rekabet piyasasının varlığıdır. Bilindiği gibi, aksak rekabet piyasasında firmalar fiyat kabullenici değil, fiyat belirleyicidir. İkinci koşul ise piyasaların bölümlenmiş olmasıdır. Bölümlenmiş piyasalarda yerli tüketiciler ihraç mallarına kolayca erişemezler.

Telafi edici vergi, ülkesinde sübvansiyonla üretilmiş olan ve bu nedenle haksız rekabet yaratan ithal mala uygulanmaktadır. Telafi edici vergi uygulamaları da DTÖ kuralları ile düzenlenmiştir.

Gönüllü ihracat kısıtlamaları (VERs) ithalatçı ülkenin ihracatçı ülkeyi ihracat miktarını sınırlamak için ikna etmesiyle uygulanan bir tarife dışı kısıtlamadır.

İhracat sübvansiyonu yurt içi fiyatı yükseltirken, arz artışı nispi dünya fiyatlarını düşürür. Ortaya çıkan fiyat farklılaşması nedeniyle ihraç piyasasında damping oluşabilir.

Stratejik ticaret politikasının bebek endüstri tezine çok benzediği anlaşılmaktadır. Aralarındaki en temel farklılık, bebek endüstri tezinin gelişmekte olan ülkeler için, stratejik ticaret politikasının ise gelişmiş ülkeler için geçerli olmasıdır. Bebek endüstri tezi ile stratejik ticaret politikası arasındaki diğer bir farklılık ise stratejik ticaret politikasının daha çok büyük riskler taşıyan ileri teknoloji endüstrilerinin teşviki için benimsenmesi gerektiğidir. Nitekim uygulamadan örnekler de bu saptamayı doğrulamaktadır.

Bebek endüstri tezi, 18 yüzyılın sonlarına doğru A. Hamilton ve F. List tarafından geliştirilmiş, 20 yüzyılda özellikle Latin Amerika ülkeleri tarafından benimsenmiştir. Tez, mevcut durumda ithalata dayalı bir endüstrinin uzun dönemde
karşılaştırmalı üstünlük elde edeceği varsayımına dayanmaktadır.

Ülke refahının artışı, ithalat tarifesinin dış ticaret haddi etkisinin ticaret hacmi etkisinden büyük olmasına bağlıdır. Ülkede refah artışı sağlayacak olan bu tarife oranı, optimum tarife oranı olarak adlandırılmaktadır.

Piyasa başarısızlıklarının temel nedenleri, dışsallıklar, kamu malları, eksik bilgi, aksak rekabet ve gelir dağılımında adaletsizliktir.