ULUSLARARASI İKTİSAT POLİTİKASI - Deneme Sınavı - 9

Literatürdeki tartışmalara bakıldığında dalgalanma korkusunun temelinde gelişmekte olan piyasa ekonomilerinin yüz yüze olduğu ilk günah sorununun yer aldığı görülmektedir. İlk günah sorunu, bir ülkenin kendi parası cinsinden uluslararası piyasalarda kısa ve uzun vadeli borçlanma yapamamasını; ulusal düzeyde ise ulusal para cinsinden uzun vadeli borçlanma gerçekleştirememesi durumunu ifade etmektedir.

D şıkkı hatalıdır, az değil aşırı değerli kur politikası uygulanmıştır.

Azgelişmiş ülkelerin yapısal olarak nitelendirilen özelliklerinden işsizlik, atıl kapasitelerin varlığı, tekelci eğilimler, faktörlerin hareketliliğin sınırlılığı, gelişim sürecinde ortaya çıkan ikili yapılar (ekonomik, teknolojik ve sosyal düalizm), faktör fiyatlarının fırsat maliyetlerini yansıtmaması vs. unsurlar, Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi’nde iddia edilen tam rekabet koşullarının oluşumunu engel- ler.

İthal ikamesi yurt içi tekelleşmeyi arttırır. İç piyasa hacminin darlığı ve ihracat olanaklarının da gerek azgelişmiş ülkelerin koruyucu politikaları gerekse yabancı sermayenin geldiği alanlarda anlaşmalara konan ihraç yasakları nedeniyle kısıtlı olması sonucunda, kurulu ve yeni kurulan firmaların tekel hâline gelmesine yol açabilir.

Dolarizasyon, bir ülkenin parasal bağımsızlığını terkederek başka bir ülke parasını resmî para birimi olarak kullanmasıdır.  Dolarizasyon uygulamasının olumsuz yönleri ülkenin senyoraj (para basma kazancı) gelirlerinden yoksun kalması, Merkez Bankasının likiditenin son kaynağı olma işlevine son vermesi nedeniyle para politikası araçlarını kullanamaması, ülke ekonomisinin krizlere karşı duyarlılığını arttırması şeklinde ifade edilebilir.

Döviz piyasasının temel işlevi genel olarak uluslararası ticaret ve sermaye akımlarının gerçekleştirilmesidir. Bu işlemler gerçekleştirilirken döviz piyasası   satın alma gücünü transfer etme, kredi kolaylığı sağlama, döviz kuru riskinden koruma ve değer saklama temel işlevleri arasında yer almaktadır.

Spekülasyon, beklentiler dikkate alınarak ve risk üstlenilerek kazanç sağlama faaliyeti olup tahmine dayalı döviz işlemidir. Spekülatör öncelikle döviz kurunun
gelecekteki değerini tahmin eder, sonra bu beklentiye göre döviz alım ya da satım kararı alarak kur riski üstlenir. Fiyatında artış beklediği dövizi satın alır, düşüş beklediği dövizi ise satar.  Spekülasyon ile arbitraj işlemleri arasında üstlenilen risk açısından fark vardır. Arbitrajda düşük fiyattan alınan dövizin aynı anda yüksek fiyattan satılması ile risksiz kâr elde etme amacı vardır. Spekülasyonda ise amaç, belli bir dönemde satın alınan dövizin gelecekte daha yüksek fiyattan satılmasını beklemektir. Beklentilerin gerçekleşmeme olasılığı nedeniyle spekülasyon, arbitrajın aksine, riskli bir işlem olmaktadır.

Reel döviz kuru, ülkelerin enflasyon oranları dikkate alınarak hesaplanır. Diğer bir ifadeyle reel döviz  kuru, piyasada açıklanan nominal kurun (döviz fiyatlarının) iki ülke enflasyon oranına göre düzeltilmesiyle elde edilen bir endekstir. Reel döviz kuru, ülkenin dış rekabet gücü açısından önem taşımaktadır.

Yönlendirilmiş sabit parite (Sürünen Parite - Crawling Peg) 1960’lı ve 1970’li yıllarda Şili, Kolombiya ve Brezilya’da uygulanmıştır. Günümüzde Nikaragua, Botsvana ve Özbekistan tarafından uygulanmaktadır.

Swap kelime anlamı olarak iki paranın takası demektir. Swap işlemleri 1980’lerden bu yana uluslararası para ve döviz piyasalarında çok önemli bir yer tutmaktadır. Swap işlemleri çok çeşitli olarak uygulanmakla birlikte temel olarak döviz swapları ve faiz swapları şeklinde sınıflandırılır. Döviz swapı, bir firmanın en uygun koşulda bulduğu kredinin faizini, diğer bir firmanın başka bir para birimi cinsinden ödeyeceği kredi faizi ile değiştirmesidir. Döviz swapları, bir uluslararası yatırımcının dış piyasalarda en uygun faiz oranı ile borçlandığı parayı başka bir para birimi ile değiştirmesidir.

Dalgalı kur sisteminin olumlu yönlerini aşağıdaki şekilde özetlenebilir. 
• Ekonomiyi yüksek oranlı kur değişmelerinden ve ani devalüasyonlardan korur.
•  Dalgalı kur sistemi ekonomiyi dış şoklardan korur.
• Dalgalı kur sisteminde merkezi bir kuru sabit tutma yükümlülüğü olmadığı için rezerv varlıklara ihtiyaçlar azalır.
• Dalgalı kur sisteminde döviz kurlarına müdahale olmadığı için ulusal paranın aşırı ya da eksik değerlenmesi söz konusu değildir. Döviz kurlarındaki otomatik değişmeler sonucunda ulusal para gerçek değerini yansıtır.
• Ödemeler dengesi dengesizliği karşısında oluşan dış açık veya fazlalar nedeniyle döviz kuru kendiliğinden değişir ve dış denge otomatik olarak sağlanır.
•  Dış denge kendiliğinden değişebilen döviz kurları sayesinde sağlandığı için politikacılar iç denge sorununa odaklanabilir.
• Dalgalı kur sisteminde ulusal para gerçek değerini korumakta, bu nedenle ülke sadece karşılaştırmalı üstünlüğü olduğu ürünlerde rekabet gücü kazanabilmektedir.

Geleneksel sabit kur sistemi, ayarlanabilir sabit kur sistemi olarak da bilinir. Bu sistemde döviz kuru her ne kadar sabit olsa da para otoritesi bunu belirli bir oranda değiştirebilmektedir. Bu sistemde döviz kuru tek bir ülke parasına veya birden fazla ülke parasından oluşan bir sepete endekslenir, döviz kurları belirlenen merkezî bir kur etrafında oldukça dar sınırlar arasında dalgalanır. Döviz alışı ve satışı Merkez Bankasının ilan ettiği döviz kuru üzerinden yapılır. Günümüzde Venezuela, Ürdün, Katar, Suudi Arabistan, Türkmenistan,
Birleşik Arap Emirlikleri dâhil olmak üzere 15 ülke parasını dolara sabitlemiştir.

Sürünen parite rejiminin temel sorunları aşağıdaki şekilde özetlenebilir:
• Kur riskinin ihmal edilmesi nedeniyle ekonomik kesimlerin döviz cinsinden borçlanmaları artar.
• Döviz kuru artışına nazaran enflasyon oranının daha yüksek olması nedeniyle ülke parası aşırı değerlenir ve dış ticarette rekabet gücü azalır.
• Artan dış açıkların finansmanı amacıyla kısa vadeli yabancı sermaye girişinin teşvik edilmesi durumunda çapanın sağlamlığı ve değişip değişmeyeceği sorunları oluşur.
• Belirlenen döviz kurunu korumak amacıyla Merkez Bankasının yüksek miktarda rezerv tutması gerekir.
• Belirlenen çapanın sürdürülemeyeceği anlaşıldığında ulusal paraya spekülatif ataklar başlar.
• Döviz piyasasındaki sorunlar bankacılık kesimi sorunları ile birlikte giderek
ağırlaşır

Kaygan aralık  rejiminde Merkez Bankası belirli bir merkezî parite tespit eder ve bu pariteyi çeşitli göstergeler doğrultusunda ayarlar. Bu sistem enflasyonun yüksek olduğu ülkelerde aralık sisteminin uygulanış biçimi olup ulusal paranın aşırı değerlenmesini önler. Böylece döviz kurundaki büyük değişmelerin ve spekülasyonun getireceği zararlardan kaçınılabilir. Sistemin olumsuz yönü, paritenin ayarlanma dönemlerinin ve oranlarının belirsiz olmasıdır. Bu durum ekonomik riskleri arttırmakta ve faiz oranlarında dalgalanmaya yol açmaktadır.

Ödemeler dengesi kapsadığı hesapların ayrıntı durumuna göre üç farklı tablo şeklinde hazırlanır:

Özet tablo: Sadece başlıca kalemleri içeren, sınırlı ölçüde bilgi veren bir tablodur.

Analitik tablo: Bir ekonomideki gelişmeleri analiz etmeye imkan verecek tüm gerekli kalemleri içeren tablodur.

Detay tablo: Ödemeler dengesinin en kapsamlı sunumunu içeren tablodur.

Ödemeler dengesinde her hesap bir karşı hesap ile kapatılır. Böylece muhasebedeki bilanço denkliği sağlanır.

Cari İşlemler Hesabı'nın son alt hesabı olan Cari Transferler Hesabı ise karşılıksız transferler veya tek yanlı transferler adını da alabilmektedir. Çünkü bu hesap yerleşikler arasında gerek kamu gerek özel sektör tarafından gerçekleştirilen karşılıksız yardım ve bağışları içermektedir.

Sermaye Hesabı, Sermaye ve Finans Hesabı'nın önemsiz bir kalemi olup ülkemizdeki düzenlemelere göre şu alt kalemleri kapsamaktadır:

Göçmen Transferleri: Yurt dışından ülkemize göç eden kişilerin ülkemize aktardıklara varlıklara ilişkin tutarları içermektedir.

Üretilmeyen ve Finansal Olmayan Varlıklar: Telif, ticari marka, kira, lisnas ve transfer sözleşmeleri gibi maddi olmayan varlıklar ile kara parçası gibi maddi varlıkları kapsamaktadır.

Ödemeler dengesi, Cari İşlemler Hesabı ile Sermaye ve Finans Hesabı'nın birbirine denk olması ve böylece iki hesabın sıfır bakiye vermesi durumudur.

Ödemeler dengesi açıklarının nedenleri; genişletici politikalar, hızlı büyüme süreci, döviz kuru politikaları, döviz spekülasyonu, verimlilik azalışı, ekonomik dalgalanmalar ve arz şoklarıdır.