ULUSLARARASI İKTİSAT POLİTİKASI - Deneme Sınavı - 3

Ödemeler dengesi basit bir muhasebe kuralı olan çift kayıt sistemine dayanmaktadır. Bu nedenle ödemeler dengesinde yer alan her işlem ilgili kaleme kaydedilirken karşı kaydı da bir başka hesapta yer almaktadır. Bu durumda her işlem eşit değerde alacak ve borç kayıtları ile kaydedilmiş olmaktadır. Bunun sonucunda da Cari İşlemler Hesabı ile Sermaye ve Finans Hesabı’nın mutlak değer olarak birbirine eşit olması gerekmektedir. Ancak uygulamada bazı nedenlerle bu denge çoğu kez sağlanamamaktadır. Özellikle verilerin farklı kaynaklardan elde edilmesi nedeniyle değerlendirilmeleri, ölçülmeleri ve kayıt zamanı farklılıkları oluşabilmektedir. Ödemeler dengesi hesaplaması yapılırken, bazı kalemlerde ulaşılması güç ve doğruluğu kesin olmayan veriler kullanılmaktadır. Bu nedenle her zaman cari açık ya da cari fazla değeri ile onlara karşılık gelen sermaye giriş ve çıkış tutarları birbirine eşit olmamaktadır. Bu nedenle ödemeler dengesinde Net Hata ve Noksan (NHN) Hesabı veya İstatistiki Farklar Hesabı adı verilen dengeleyici bir hesaba yer verilmektedir. Bu kalem, oluşan farkların yansıtıldığı dengeleyici bir hesap niteliğindedir. Diğer bir ifade ile NHN Hesabı, ödemeler dengesinde muhasebe anlamında oluşan dengesizliği gidermek amacıyla açılan ve böylece yapılan kayıt hatalarını telafi eden hesaptır.

Ödemeler dengesi açıklarının nedenleri: Genişletici politikalar, hızlı büyüme süreci, döviz kuru politikaları, döviz spekülasyonu, verimlilik azalışı, ekonomik dalgalanmalar ve arz şokları ekonomide ödemeler dengesi açıklarına yol açan başlıca nedenlerdir.

Dalgalı kur sisteminde döviz kuru artışının bir sonucu olarak ülkenin dış piyasalarda rekabet gücü artar. İhraç
malları döviz cinsinden ucuzlar, ithal malları ise ulusal para cinsinden pahalanır. Bu nedenle ihracat artar, ithalat azalır.

Yapılan çalışmalara göre ithal ve ihraç malı talep esnekliklerinin kısa dönemde 1’den küçük olduğu görülmüştür. Bu durumda, devalüasyon sonrasında ihraç malı dış talebi hemen artamaz. Aynı şekilde ithal malı yurt içi talebi de hemen kısılamaz. Ülke devalüasyondan sonra aynı miktarda fakat daha düşük fiyatla ihracat yapar. İthalat da devalüasyon sonrasında aynı miktarda fakat daha yüksek fiyattan yapılır. Sonuç olarak ülkenin dış ticaret dengesi olumsuz etkilenir, dış ticaret açığı artar. Ekonomik kesimlerin devalüasyon sonrası oluşan yeni fiyatlara uyum sağlamaları zaman alır. Ancak uzun dönemde esneklikler 1’den büyük olur; ihracat artışı ve ithalat azalışı ile dış ticaret dengesi sağlanır. Bu nedenle yapılan bir devalüasyon nedeniyle dış ticaret dengesi önce bozulur, bir süre sonra iyileşir. Dış ticaret dengesi bu süreçte J eğrisi şeklini almaktadır. Bu nedenle devalüasyonun kısa dönemde başarısız, uzun dönemde başarılı olacağını ileri süren hipoteze J Eğrisi Hipotezi adı verilir.

Hükumetler ödemeler dengesi açıklarını gidermek amacıyla harcamaları ithal mallarından yurt içi mallara kaydırmayı tercih edebilmektedir. Bu durumda ödemeler dengesinin Cari İşlemler Hesabı üzerinde etkili olan ve harcama kaydırıcı politikalar olarak bilinen gümrük tarifeleri, kotalar, ithalat yasakları ve döviz kontrolleri gibi araçlar kullanılmaktadır.

Tarihsel olarak birçok mal para olarak kullanılmıştır. Özellikle dayanıklı olması, kolay taşınabilir ve depolanabilir olması, kolay biçimde standardize edilebilir ol­ması ve nominal değerini kaybetme sorunu olmaması gibi özellikleri nedeniyle değerli madenler para olarak kullanılmıştır.

Değerli madenler içinde en yaygın kullanım alanı olan metal altındır. Altına bu özelliğini veren diğer faktör üreti­minin kolaylıkla yapılamaması, miktarının kamu otoriteleri tarafından manipüle edilememesi, diğer bir ifadeyle karşılıksız para basmanın mümkün olmamasıdır.

Sabit kur sistemi bir ülkenin ulusal parasını parası tam konvertibl olan başka bir ülkenin parasına (örneğin ABD doları), tam konvertibl olan paralardan (örneğin ABD doları ve Euro’dan oluşan) oluşan bir döviz sepetine ya da altına bağlamasıdır. Bu şekilde ulusal paranın değeri piyasa koşulları tarafından değil, merkez bankası tarafından belirlenmiş olmaktadır.

Sabit Döviz Kuru sistemin işlemesinin en önemli ilk koşulu, mer­kez bankasının belirlediği kur düzeyinde ulusal parayı altına; altını ulusal paraya dönüştürmeyi taahhüt etmesi, başka biçimde ifade edersek altınla ulusal paralar arasındaki konvertibilitenin sınırsız olmasıdır. İkinci koşulu ise her bir ülkede altın ihracının ve altın ithalinin tamamen serbest olmasıdır.

Sterilizasyon değişik nedenlerle para arzında ortaya çıkan artışların etkilerini dengelemek için merkez bankalarının yaptıkları açık piyasa işlemleridir. Merkez bankası döviz satın aldığı zaman ortaya çıkan para arzı artışını tahvil satarak piyasadan çekmeye çalışır ve bu şekilde döviz piyasasına yapmış olduğu müdahalenin para arzı üzerindeki etkisini azaltmış olur.

Meissner (2002, s.3) ise, bir ülkenin altın standardını benimsenmesi ve altın standardına geçişindeki zamanlamanın izahı açısından, net-work dışsal­lıklarının son derece önemli olduğunu vurgulamaktadır. Bir ülke açısından altın standardına katılmanın diğer ülkelerle yapılan dış ticarette maliyetleri azaltarak, dış ticaret hacmini arttırıcı etki yaptığını vurgulamaktadır.

Monetarist iktisatçılar büyük depresyonu para piyasasından kaynaklanan bir süreç olarak ele alırken; Keynesyen İktisatçılar mal piyasasından kaynaklanan bir süreç olarak ele almaktadır.

Bretton Woods sisteminde ABD dolarının değeri doğrudan doğruya altına bağ­lanmış ve 1 ons altın 35 dolar olarak belirlenmiştir.

1958-1967 dönemi Bretton Woods sisteminin altın çağı olarak nitelendirilmekle birlikte bu dönemde ortaya çıkan üç temel dinamik sistemin sonunu hazırlamıştır:

Cari İşlemler Hesabı’nda yer alan alt hesaplar şunlardır:
Mal Ticareti
Hizmet Ticareti
Gelirler
Cari Transferler

C şıkkında yer alan "rezerv varlıklar" ise sermaye ve finans hesabının içinde yer alan bir alt hesaptır. Doğru seçenek "C" şıkkıdır.

I,II ve IV. ifadeler doğru iken, III ve V. ifadeler yanlıştır. Çünkü, ödemeler dengesi; biri Cari İşlemler Hesabı, diğeri Sermaye ve Finans Hesabı olmak üzere iki temel hesaptan oluşur. Ayrıca, bir ekonomideki gelişmeleri analiz etmeye imkân verecek tüm gerekli kalemleri içeren tablo analitik tablodur. Özet tablo ise sadece başlıca kalemleri içeren, sınırlı ölçüde bilgi veren bir tablodur. Doğru seçenek "B" şıkkıdır.

Taşımacılık hesabı Hizmet Ticareti Hesabı’nda yer alır. Bu hesabın içinde mal ticareti ile ilgili taşımacılık verilerini içeren navlun kalemi ve uluslararası yolcu ve bagaj taşımacılık işlemlerini içeren diğer taşımacılık kalemi yer almaktadır. Doğru seçenek "B" şıkkıdır.

IMF’nin oluşturduğu, belli bir sembolü olmayan sepet niteliğindeki hayali para SDR'dir. (Özel Çekme Hakları-SDR=Special Drawing Rights). IMF, her beş yılda bir SDR yaratarak üye ülkelere ödedikleri kotaları (üyelik aidatları) ölçüsünde rezerv tahsisinde bulunur. Doğru seçenek "C" şıkkıdır.

Bu ekonomide Cari İşlemler Hesabı açığı tamamen Sermaye ve Finans Hesabı fazlası ile giderilmekte ve resmî rezervlerin de 16 birim artması gerekmektedir. Ancak resmî rezervler 9 birim arttığına göre kayıt hatalarından kaynaklanan 7 birimlik bir sermaye çıkışı söz konusudur. Aşağıda hesaplama şekli gösterilmiştir:

Ödemeler Dengesi = Cari İşlemler Hs. + Düzenli Sermaye ve Finans Hs.+ NHN+ Resmî Rezervler Hs.= 0

Ödemeler Dengesi = (-50) + (+66) + (-7) + (-9) = 0

Doğru seçenek "B" şıkkıdır.