ULUSLARARASI İKTİSAT POLİTİKASI - Deneme Sınavı - 20

Swap kelime anlamı olarak iki paranın takası demektir. Swap işlemleri 1980’lerden bu yana uluslararası para ve döviz piyasalarında çok önemli bir yer tutmaktadır. Swap işlemleri çok çeşitli olarak uygulanmakla birlikte temel olarak ikiye ayrılır.
• Döviz swapları
• Faiz swapları

Yönlendirilmiş Sabit Parite (Sürünen Parite - Crawling Peg) rejiminde döviz kurları belirli dönemler itibariyle önceden ilan edilen sabit oranlarda veya belirlenen ekonomik göstergelerin sonucuna göre ayarlanır. Döviz
kuru belirlenirken enflasyon farkı, ödemeler dengesi, büyüme hızı gibi temel makro değişkenler gösterge olarak kabul edilir. Bu nedenle bu döviz kuru rejimine göstergeye göre kur ayarlaması adı da verilir. Ayarlamaların sıklığı ve boyutuna göre rejim, sabit kur sistemine ya da dalgalı kur sistemine yaklaşır.

Bu sistem 1960’lı ve 1970’li yıllarda Şili, Kolombiya ve Brezilya’da uygulanmıştır. Günümüzde Nikaragua, Botsvana ve Özbekistan tarafından uygulanmaktadır

İktisat politikalarının temel amacı iç ve dış ekonomik dengenin bir arada sağlanabilmesidir. 1929 büyük dünya buhranından itibaren ülkelerin iç denge ile ilgili temel ekonomik amaçları, genellikle tam istihdamda fiyat istikrarını sağlamak olmuştur. İç ekonomik denge olarak adlandırılan bu amacın iki boyutu bulunmaktadır:

Dış ekonomik denge olarak ifade edilen amaç ise genel olarak ödemeler dengesini sağlamaktır. Dış denge, cari işlemler dengesi ile resmî rezervler dışı sermaye ve finans hesabının açık ya da fazla vermemesi, diğer bir deyişle ülkeye gelen döviz tutarı ile ülkeden çıkan döviz tutarının dengede olması durumudur.

Harcama kaydırıcı politikalar; toplam talebin yerli ve ithal mallar arasında kaydırılmasını sağlayan gümrük tarifeleri, kotalar, döviz kontrolleri, devalüasyon, revalüasyon, ithalat veya ihracat sübvansiyonları ya da vergileri şeklinde doğrudan dış açıklar üzerinde etkili olan politika araçlarıdır. Harcama değiştirici politikalar ise toplam talebi arttıran veya azaltan para ve maliye politikalarıdır.

Makro iktisadi analizde mal piyasası dengesi IS eğrisi (yatırım-tasarruf eğrisi) yardımı ile incelenir. IS eğrisi, faiz oranı (i) ile üretim düzeyi (Y) arasındaki ters orantıyı gösteren noktaların geometrik yeridir. Bu eğri üzerindeki her noktada tasarruflar (S) yatırımlara (I) eşit olmaktadır. Tasarruf-yatırım eşitliği ekonomide mal piyasasının dengede olduğunu gösterir. Faiz oranının düştüğü bir ekonomide canlanma görülür ve yatırımlar artar. Yatırım artışı bir ekonominin itici gücü olarak üretimi ve millî geliri arttırır. Böylece IS eğrisi üzerinde daha düşük faiz ve daha yüksek hasıla düzeyini gösteren yeni bir denge noktasına geçilmektedir

IS eğrisi bazınedenlerle sağa veya sola kaymakta ve bu durumda iç denge değişmektedir. IS eğrisinin konumunu değiştiren nedenler aşağıda yer almaktadır:

LM eğrisi de bazı nedenlerle sağa veya sola kaymakta ve bu durumda ekonomide mevcut para piyasası dengesi değişmektedir. LM eğrisi şu nedenlerle sağa veya sola kaymaktadır:

BP eğrisi tam sermaye hareketliliği durumunda yatay eksene paralel, sınırlı sermaye hareketliliği durumunda pozitif eğimli, tam sermaye hareketsizliği durumunda ise dikey eksene paralel olur.

Para arzı ↑ Y ↑ i ↓ Dış açık ↑ Döviz Talebi ↑ Döviz satışı ↑ Ulusal para arzı ↓ Y↓

Sistematiği işleyeceğinden sabit döviz kuru sisteminde para politikasının hiçbir etki gösteremeyeceği, reel üretimi etkileyemeyeceği anlaşılmaktadır.

Kamu harcaması ↑ Y↑ i↑ Dış fazla ↑ Döviz satın alımı ↑ Ulusal para arzı ↑ Y↑

Sistematiği işleyeceğinden genişletici maliye politikası ve sabit kur sistemi birlikte geçerli olduğu zaman faiz oranı önceki düzeyde tutularak azami millî gelir artışı sağlamak mümkün olmaktadır. Bu nedenle sabit kur sisteminde maliye politikası tam etkilidir.

Tam sermaye hareketsizliği ve sabit döviz kuru rejimi altında para ve maliye politikaları etkisiz iken, yine tam sermaye hareketsizliği ancak esnek kur rejimi altında ise para ve maliye politikalarının her ikisi etkilidir.

Genel olarak bir ekonomide iç denge sorunları için maliye politikası, dış denge sorunları için para politikası izlenmesinin daha etkin sonuçlar vereceği ileri sürülmektedir. Bu yaklaşım, Robert Mundell tarafından ileri sürüldüğü için Mundell’in Tahsisler Kuralı adını alır. Böylece dış denge sorunu ile merkez bankası ilgilenirken iç denge sorunu ile hükûmetler kendi görev alanları çerçevesinde ilgilenirler. Buna göre aşağıda ekonomik sorunlar ve çözüm önerileri yer almaktadır:

İmkânsız üçlü (impossible trinity) hipotezi ilk kez 1999 yılında J. Frankel tarafından geliştirilmiş bir görüştür. Bu hipoteze göre bir ekonomide; • tam sermaye hareketliliği • bağımsız para politikası • sabit döviz kuru politikası bir arada yürütülemez. Buna göre bir ekonomide aynı anda hem finansal serbestinin sağlanması, hem bağımsız para politikası izlenmesi hem de döviz kuru sabitlemesi hedeflenemez. Sermaye hareketinin tamamen serbest olduğu bir ortamda merkez bankası enflasyon hedeflemesi ve döviz kuru hedeflemesini aynı anda başaramaz. Hükûmetler aynı anda bu üç hedeften sadece ikisini gerçekleştirebilir.

Bir arada uygulanabilecek alternatif politikalar şu şekilde belirlenmektedir:

Bu görüşe göre, döviz kuru istikrarının ve enflasyon hedeflemesinin bir arada yürütülebilmesi için sermaye hareketlerine kontrol getirilmelidir.

İthal İkamesine Dayalı Sanayileşme Stratejisi’nin Eleştirisi ve Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar;

İktisat politikalarının temel amacı iç ve dış ekonomik dengenin bir arada  sağlanabilmesidir. 1929 büyük dünya buhranından itibaren ülkelerin iç denge ile ilgili temel ekonomik amaçları, genellikle tam istihdamda fiyat istikrarını sağlamak olmuştur. İç ekonomik denge olarak adlandırılan bu amacın iki boyutu bulunmaktadır:
• Ekonomiyi tam istihdama ulaştırmak,
• Enflasyonu kabul edilebilir bir düzeyde tutmak.
Dış ekonomik denge olarak ifade edilen amaç ise genel olarak ödemeler dengesini sağlamaktır. Dış denge, cari işlemler dengesi ile resmî rezervler dışı sermaye ve finans hesabının açık ya da fazla vermemesi, diğer bir deyişle ülkeye gelen döviz tutarı ile ülkeden çıkan döviz tutarının dengede olması durumudur.

Diğer seçenekler dış dengenin amaçlarıdır.

İç denge: Mal ve para piyasasının birlikte dengede olmasıdır. Bir ekonomide iç denge, tam istihdam durumunda ekonomik istikrarın sağlanmasıdır. Bu durum mal ve para piyasasının dengede olmasını, bu piyasalarda arz ve talep dengesizliklerinin bulunmamasını gerektirmektedir.
Mal piyasası dengesi, toplam harcamaların yurt içi üretim ile karşılanabilmesi, toplam talebin toplam arza eşit olması durumudur. Para piyasası dengesi ise para arz ve talebinin dengede olması, böylece mali varlık piyasasında (para, tahvil, hisse senedi piyasası gibi) dengesizliğin bulunmaması anlamındadır.

BP eğrisinin eğimi dış dengeyi etkileyen unsurların önemine göre değişmektedir. Bilindiği gibi dış ticaret ve sermaye hareketleri dış dengeyi etkileyen iki temel kalemdir. Bu nedenle BP eğrisi eğimi;
• marjinal ithal eğilimine (dış ticaret ve ithalat açısından) ve
• ülkelerarası sermaye hareketlerinin faiz oranına duyarlılığına (sermaye hareketleri açısından) 
bağlı olmaktadır. Marjinal ithal eğilimi gelirde oluşan bir birimlik artışın ithalat üzerinde oluşturduğu artıştır. İthalat eğilimi yüksek olan bir ülkeye ait dış denge doğrusu eğimi fazladır, BP eğrisi dikeye yakındır. Bu ülkede gelir arttıkça ithalat daha hızlı artacağı için faizin dış dengeyi sağlama rolü önemini kaybetmektedir. BP eğrisi dikeyleştikçe önceden BP eğrisi üzerinde bulunan ve dış dengeyi
ifade eden noktalar artık BP eğrisi altında kaldığı için dış açık durumunu gösterir. Öte yandan sermaye hareketlerinin faize duyarlılığı da BP eğrisi eğimini etkilemektedir. Bu duyarlılık arttıkça BP eğrisi yatıklaşmakta, yurt içi ve dünya faiz oranı eşitlenmektedir.

Para politikası araçları genişletici yönde kullanıldığı zaman öncelikle kısa dönemde faiz oranını düşürür. Düşük faiz oranı ekonomide iki yönlü etki yapar. Bir yandan yatırımları teşvik ederek millî geliri arttırır; bu da ithalat artışına yol açar. Diğer yandan ülkeden sermaye çıkışına yol açar. Bu nedenle ödemeler dengesinin artan ithalat nedeniyle dış ticareti ve daha genel olarak Cari İşlemler Hesabı açık verir. Öte yandan ülkeden çıkan sermaye nedeniyle de Sermaye Hesabı açık verir. Buna göre, genişletici para politikası her zaman dış açığa yol açar.                   

Öte yandan maliye politikası araçları genişletici yönde kullanıldığı zaman ilk olarak ülkede millî gelir artışı ve onun teşvik ettiği ithalat artışı görülür. Ayrıca millî gelir artışı nedeniyle ülkede ekonomik kesimler para taleplerini arttırırlar. Bu para talebi günlük işlemlerin yürütülmesi için ekonomik kesimlerin yanlarında daha fazla para bulundurmalarıdır. Para talebi artışı ile faiz oranı yükselir ve
ülkeye sermaye girişi olur. Görüldüğü gibi genişletici maliye politikası etkisiyle dış denge üzerinde iki ters yönlü etki meydana gelmektedir. Etkilerden biri millî gelir ve ithalat artışı ile Cari İşlemler Hesabı açığı, diğeri faiz artışı ve sermaye girişi ile Sermaye Hesabı fazlası oluşmasıdır.

Para politikasının daraltıcı yönde kullanılması ile de ters yönlü olarak dış fazla meydana gelecektir. Sıkı para politikası araçları ile faiz oranı yükselir, yatırımlar azalır, milli gelir ve ithalat azalır. Yüksek faiz nedeniyle ülkeye sermaye girişi olur ve ödemeler dengesinin hem cari dengesi hemde sermaye dengesi iyileşir.

Sabit döviz kuru sisteminde merkez bankasının dış dengenin sağlanması uğruna iç dengenin bozulmasına izin vermesi pasif politika olmaktadır. Ancak merkez bankasının elinde bu kötüleşmeyi önleyecek araçları bulunmaktadır. Eğer merkez bankası iç ekonomide millî gelirin, üretimin ve istihdamın azalmasını istemiyorsa ulusal para arzının azalmasına izin vermeyecek şekilde aktif politika izleyebilir ve bu amaçla açık piyasa işlemlerini kullanabilir. Merkez bankası piyasaya döviz sürerken eş anlı olarak açık piyasa işlemleri ile alım yaparsa para arzının azalmasını önlemiş olur. Açık piyasa işlemleri ile alım yapılması, devlet tahvili, hazine bonosu şeklindeki devlet iç borçlanma senetlerinin (DİBS) merkez bankası tarafından piyasadan satın alınması ve böylece para arzının arttırılmasıdır. Merkez bankasının piyasaya döviz sürerken eş anlı olarak DİBS satın alması sayesinde ulusal para arzının değişmemesine sterilizasyon politikası adı verilmektedir.

Ekonomide esnek döviz kuru sisteminin uygulanması durumunda etkilenecek değişkenler ve piyasalar değişmektedir. Öncelikle bir ekonomide izlenen genişletici para ya da maliye politikası nedeniyle dış ödemeler dengesi açığının oluştuğunu varsayalım. Dış açık, döviz talebinin döviz arzını aşması durumu olup esnek kur sisteminde döviz kurunun yükselmesine neden olmaktadır. Esnek kur sisteminde merkez bankasının döviz kuruna müdahalesi söz konusu değildir. Döviz kuru yükselince ulusal paranın değeri düşer, dış ticarette ülkenin rekabet gücü artar. İhraç malları döviz cinsinden ucuzladığı için ihracat artar, ithal malları pahalandığı için ithalat azalır. Böylece başlangıçta oluşan dış açık kendiliğinden, merkez bankası müdahalesi olmadan giderilir.