ULUSLARARASI İKTİSAT POLİTİKASI - Deneme Sınavı - 10

Dalgalı kur sisteminde döviz kuru yükseldiği zaman ihracatın artabilmesi ve ithalatın azalabilmesi için ihraç malı ve ithal malı esneklikleri yüksek olmalıdır: İhraç malı dış talep esnekliği ile ithal malı yurtiçi talep esnekliğinin toplamı bire eşit veya birden büyük olmalıdır. Marshall-Lerner koşulu olarak bilinen bu denge durumu her zaman işlemeyebilir. Esneklik değerlerinin kısa dönemde düşük olduğu ancak uzun dönemde yeni fiyatlara uyum sağlanarak esneklik değerlerinin artacağı ileri sürülür. Bu nedenle kısa dönemde dalgalı kurlar küçük hacimde değiştiğinde dış ticareti olumlu yönde etkilemeyi başaramaz.

Altın ihraç noktası: Yabancı bir paranın (pound) serbest piyasada ulusal para (ABD doları) cinsinden alabileceği en yüksek fiyatı ifade eder.

Sterilizasyon: Değişik nedenlerle para arzında ortaya çıkan artışların etkilerini dengelemek için merkez bankalarının yaptıkları açık piyasa işlemleridir.

Dış denge: Ödemeler bilançosunun dengede olması, mal akımları ve sermaye akımları itibarıyla döviz girişinin döviz çıkışına eşit olması demektir.

İç denge: Bir ekonominin fiyat istikrarına, düşük bir işsizlik oranına, yüksek ve sürdürülebilir bir büyüme oranına ulaşması demektir.

Dünyada ilk merkez bankası olarak nitelendirilebilecek olan banka 1694’te kurulan İngiltere Bankasıdır.

Kırk dört ülkenin katılımıyla 1 Temmuz 1944’te başlayan Bretton Woods Konferansı 22 Temmuz 1944’te sona ermiştir.

Bretton Woods sisteminde ABD dolarının değeri doğrudan doğruya altına bağlanmış ve 1 ons altın 35 dolar olarak belirlenmişti. FED, 35 dolar getirene 1 ons altın vermeyi taahhüt ettiği için, ABD doları altın karşısında sınırsız konvertibiliteye sahipti. Diğer ülkeler ulusal paralarını ± %1’lik dalgalanma marjı çerçevesinde ABD dolarına sabitlemişlerdi. Bu şekilde her ülkenin parası hem ABD dolarına, hem de altına bağlamış oluyordu. Sistem bir yönüyle dolar standardı, bir yönüyle de altın standardı görünümündeydi.

Dalgalanma korkusunun nedenleri kredibilite yetersizliği, yükümlülüklerin dolarizasyonu, uluslararası sermaye piyasalarına girişteki zorluklar ve döviz kurundan yurt içi fiyatlara geçişgenlik katsayısının yüksekliğidir.

İlk günah sorunu, bir ülkenin kendi parası cinsinden uluslararası piyasalarda kısa ve uzun vadeli borçlanma yapamamasını; ulusal düzeyde ise ulusal para cinsinden uzun vadeli borçlanma gerçekleştirememesi durumunu ifade etmektedir.

İkili ticaret anlaşmalarının yaygınlaşması ve dolar kıtlığı sorunu, Bretton Woods'un ilk dönemine damgasını vurmuştur.

Altın ihraç noktası, yabancı bir paranın (pound) serbest piyasada ulusal para (ABD doları) cinsinden alabileceği en yüksek fiyatı ifade eder. Bir ülkedeki (ABD) mevcut döviz kuru altının taşıma maliyeti ile altınının değerinin toplamından daha büyükse ülke dışına ödemeler ulusal para ile değil altın ile yapılacaktır.

Ülkelerin altın rezervleri sınırlı olduğu için bir ülkenin ödemeler dengesi açığı sürekli olarak devam edemez. Bu noktada, David Hume’nin altın akım mekanizması (specie-flow mechanism) bir otomatik denkleştirme mekanizması olarak devreye girmektedir. Döviz kuru, bu mekanizmanın işlemesi sonucu, 1£ = 5$ düzeyinde oluşacak ve altın standardı uzun dönemde fiyat istikrarını sağlamış olacaktır.

Sterilizasyon, değişik nedenlerle para arzında ortaya çıkan artışların etkilerini dengelemek için merkez bankalarının yaptıkları açık piyasa işlemleridir. Merkez bankası döviz satın aldığı zaman ortaya çıkan para arzı artışını tahvil satarak piyasadan çekmeye çalışır ve bu şekilde döviz piyasasına yapmış olduğu müdahalenin para arzı üzerindeki etkisini azaltmış olur.

Dünyada ilk merkez bankası olarak nitelendirilebilecek olan banka 1694’te kurulan İngiltere Bankasıdır. Bu banka 1844 yılında kağıt para ihraç tekeline, 1870 yılına gelindiğinde ise son ödünç veren olma rolüne sahip olmuştur.

Ayarlanabilir sabit kur sistemi, Bretton Woods para sistemine özgü bir döviz kuru uygulamasıdır. Buna göre ödemeler bilançosu fazlaların oluştuğu durumda ulusal para revalüe edilecek; ödemeler bilançosu açığı oluştuğunda devalüe edilecektir. Böylece ekonominin dış şoklara karşı esnekliği artmış olacaktır. Ayarlanma bandının gerçekçi biçimde belirlenmesi bu kur sisteminin en kritik noktasıdır.

1946’da başlayan Bretton Woods sistemi esas itibarıyla 1958 yılına kadar sistemin mimarlarının öngördüğü biçimde işlemedi. Çünkü savaş sonrası dönemde önemli sanayileşmiş ülkeler 1958 yılına kadar konvertibiliteye geçemedi. İkili ticaret anlaşmalarının yaygınlaşması ve dolar kıtlığı sorunu, Bretton Woods’un ilk döne- mine damgasını vurmuştur

Marshall Planı’nın amacı, Avrupa ülkelerinin büyümelerini sağlamak, ihracat kapasitelerini arttırmak, ekonomik istikrar yaratarak politik istikrarı korumaktı. Bu yardımlardan yararlanan ülkelere Avrupa içi ticaretin ve ödemelerin liberasyonu bir şart olarak getiriliyordu. Bu yardımların üyelere cari işlemler açıklarının boyutuna bağlı olarak tahsisini sağlamak amacıyla, 1948’de Avrupa Ekonomik İşbirliği Organizasyonu (OEEC) kuruldu. Bütün bu gelişmelerin sonucunda, 1950 tarihinde, OEEC’nin himayesinde Avrupa Ödemeler Birliği kuruldu. Avrupa Ödemeler Birliği Avrupa ülkelerinin çok yanlı ticarete yönelmelerinde önemli bir etki yaratmıştır.

1968 yılında ABD dolarının %25 altın karşılığı basılması ilkesinden vazgeçilerek ABD dolarının altınla olan bağlantısı fiilen ortadan kalkmış, sistem fiilen bir dolar standardına dönüşmüştür. Fakat Sistemin fiilen bir dolar standardına dönüşmesi ironik biçimde ABD’nin parasal genişleme konusunda daha sorumlu davranmasını gerektirdiği hâlde ABD giderek daha sorumsuz bir parasal genişleme sürecine girmiş, böylece sistem, doların altına konvertibilitesinin kaldırıldığı Ağustos 1971’e kadar giderek artan bir istikrarsızlık süreci çerçevesinde işlemiştir. Buna karşın yeni bir uluslararası rezervin yaratılması, (SDR-Özel Çekme Hakları) ABD dolarının altın karşısında devalüe edilmesi ve dalgalı kur sistemine geçiş olmak üzere, üç farklı öneri dile getirilmiş ve ABD’nin karşı çıkmasına rağmen, bu önerilerin üçü de hayat geçmiştir. Ayrıca Avrupa ülkeleri 1971 Smitsonian anlaşmasının toplam %4,5 olarak belirlediği marj yerine kendi aralarında toplam %2.25’lik bir dalgalanma ile paralarını serbest dalgalanmaya bırakmışlar ve bu süreç tüneldeki yılan olarak bilinen mekanizmanın doğmasına yol açmıştır. Tüm bu gelişmeler aslında Bretton Woods sonrası dünyada egemen olan dalgalı kur sisteminin alt yapısını oluşturmuştur.

Calvo ve Reinhart gelişmekte olan ülkelerin resmî düzeyde dalgalı kur sisteminde olduklarını açıklasalar bile, fiilen sabit ya da sabite yakın kur sistemlerine yöneldiğini belirtmekte ve bu durumu dalgalanma korkusu olarak nitelendirmektedir. Dalgalanma korkusunun nedenleri kredibilite yetersizliği, yükümlülüklerin dolarizasyonu, uluslararası sermaye piyasalarına girişteki zorluklar ve döviz kurundan yurt içi fiyatlara geçişgenlik katsayısının yüksekliğidir. Dalgalanma korkusuna yol açan bu nedenler arasında en önemlisi kredibilite yetersizliğidir. Kredibilite yetersizliği büyüdükçe yükümlülüklerin dolarizasyonu yaygınlaşmakta ve merkez bankasının son ödünç veren olarak mali sisteme müdahale gücü azalmaktadır. Gelişmekte olan ülkelerin uluslararası finansal piyasalardaki borçlanma olanaklarından rahat biçimde yararlandıkları dönemlerde bile, kredibilite yetersizliği dalgalanma korkusuna yol açarak merkez bankalarının bağımsız para politikası uygulama gücünü azaltmaktadır.