ULUSLARARASI İKTİSAT POLİTİKASI - Deneme Sınavı - 3

Ortak pazar: Malların yanı sıra hizmetlerin, işgücünün ve sermayenin serbest
dolaşımının sağlandığı ekonomik entegrasyon aşamasıdır.

GATT 1994’ün XXIV. maddesine göre ülkeler arasında oluşturulan gümrük
birliğinin veya serbest ticaret bölgesinin istisna kapsamında yer alması için üç koşulu sağlaması gerekmektedir. Bunlardan ilki, oluşturulan gümrük birliğinin veya serbest ticaret bölgesinin üye ülkeler arasında ticareti artırması gereğidir. İkinci koşul, üye ülkelerin gümrük birliğinin veya serbest ticaret bölgesinin dışında kalan ülkelere karşı yeni ve daha sıkı koruyucu önlemler geliştirmemesi; üçüncü koşul ise; söz konusu ekonomik entegrasyonun makul bir süre içinde ve bir plan çerçevesinde hayata geçirilmesidir.

Viner analizinde sadece üretim etkisi üzerinde durmuş tüketim etkisini
analizine dahil etmemiştir. Viner’in varsayımları, tüketimde sabit katsayılar,
üretimde de sabit maliyetler varsayımlarıdır. Viner sonrası dönemde Meade,
üretim etkisinin yanı sıra tüketim etkisi üzerinde de durmuş; etmiş; ayrıca
Viner’in varsayımlarını yumuşatmıştır

Kuzey Amerika Serbest Ticaret Bölgesi (NAFTA), ekonomik entegrasyon aşamalarından serbest ticaret bölgesine verilebilecek bir örnektir.

Balassa, Ekonomik Entegrasyon Teorisi (The Theory of Economic Integration) adlı kitabında gümrük birliklerinin dinamik etkilerini; artan rekabet, ölçek ekonomileri, yatırımları özendirme, teknolojik ilerleme ve kaynak verimliliğindeki artış olarak belirlemiştir

DTÖ’nün temel ilkeleri,

• Uluslararası ticarette ayrımcılığın ortadan kaldırılması
• Uluslararası ticaretin serbestleştirilmesi
• Uluslararası ticaretin şeffaflaştırılması
• Uluslararası ticarette adil rekabet kurallarının benimsenmesi
• Uluslararası ticaretin ekonomik kalkınmayı desteklemesi ve ekonomik reformu teşvik etmesidir.

GATT 1947’nin XXIV. maddesi uyarınca gümrük birlikleri ve serbest ticaret bölgeleri en çok kayırılan ülke ilkesinin en önemli istisnasını oluşturmaktadır.

Otarşi: Uluslararası ticaretin olmadığı, dışa kapalı, kendi kendine yeten bir ekonomiyi tanımlamaktadır.

DTÖ, 1986 yılında Uruguay’ın Punta del Este şehrinde başlayan, Uruguay Ticaret Turu olarak adlandırılan ve 1994 yılında Fas’ın Marakeş şehrinde sona eren müzakereler sonucunda, 1 Ocak 1995 tarihinde yürürlüğe giren DTÖ Anlaşması (Marakeş Anlaşması) ile kurulmuştur.

Doha Kalkınma Gündemi çerçevesinde Eylül 2003’de, Meksika-Cancun’da toplanan Bakanlar Konferansı başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Başarısızlığın nedeni, gelişmiş ülkelerin tarım ürünleri ticaretinin serbestleştirilmesine yönelik müzakereleri geciktirmeye çalışarak Singapur konularına öncelik vermesi olmuştur.

Doha Kalkınma Gündemi müzakerelerindeki tıkanmanın ardından Aralık 2013’de Endonezya’nın Bali kentinde, Bali Bakanlar Konferansı olarak adlandırılan DTÖ Bakanlar Konferansı gerçekleştirilmiştir. Bali Bakanlar Konferansı sonucunda, aşağıda belirtilmiş olan konularda toplam on adet Bakanlar Konferansı Kararı kabul edilmiştir:

Ticaret yolunun değişmesini önlemek için serbest ticaret bölgesine üye ülkeler arasındaki ticarette menşe kuralları (rules of origin) uygulanmaktadır.

Ortak pazar: Malların yanı sıra hizmetlerin, işgücünün ve sermayenin serbest dolaşımının sağlandığı ekonomik entegrasyon aşamasıdır. Ortak pazarın iyi işleyebilmesi için üye ülkelerin ekonomi politikalarını uyumlaştırmaları hatta bazı politikalarda ortak düzenlemelere gitmeleri gerekmektedir.

Gümrük birliklerinin ticaret yaratma etkisi, bir malı yüksek maliyetle üreten bir gümrük birliği üyesi ülkenin aynı malı daha düşük maliyetle üreten diğer gümrük birliği üyesi ülkeden satın aldığında ortaya çıkmaktadır. Ticaret yaratma etkisi karşılaştırmalı üstünlüğe dayalı uzmanlaşmanın bir sonucu olup kaynak tahsisin- de etkinliğe işaret etmektedir.

Gümrük birlikleri statik etkilerinin yanı sıra uzun dönemde başka önemli etkiler yaratmaktadır. Dinamik etkiler olarak bilinen bu etkiler, ilk kez Bela Balassa tarafından incelenmiştir.

1960-1970’li yılların piyasa aksaklıklarını planlama ile çözmeye çalışan devlet anlayışı, yerini 1980’li yıllarda piyasa mekanizmasından çözüm arayan ve piyasayı terk eden bir devlet anlayışına bırakmıştır. Bunun da yetersizlikleri görülünce 1990’li yıllarda yeni bir senteze gidilmiştir. Bütünleştirilmiş sanayileşme stratejisi olarak bilinen bu yaklaşım, kalkınma çabasındaki ekonomileri dışa açık, rekabetçi bir ekonomik yapıya kavuşturmak için bir alternatif olmayı amaçlamaktadır. Türkiye, İspanya, Yunanistan ve eski Yugoslavya Bütünleştirilmiş Sanayileşme Stratejisi modelini uygulayan ülkeler arasında yer alır.

1961 yılında Michael Vivian Posnertarafından ortaya atılan (1961) "Teknoloji Açığı Teorisi’ne göre de yeni bir mal veya üretim süreci bulan sanayileşmiş ülkeler, bu malların ilk ihracatçısı olurlar. Ancak zamanla teknoloji taklit yoluyla ya da serbest bir mal durumuna gelerek öteki ülkelerin eline geçtikten sonra, o ülkeler emeğin ucuzluğu veya doğal kaynak üstünlükleri nedeniyle söz konusu malı ilk icat edenden daha ucuza üretirler. Böylece sözkonusu mal azgelişmiş ülkeler tarafından ihraç edilmeye başlanır. Malı ilk ihraç edenler bu ülkelerle rekabet edemedikleri için onu şimdi dışarıdan ithal ederler. Dokumacılık ürünleri bunun en tipik örneğidir.

İthal ikamesine dayalı sanayileşme stratejisine yönelik eleştiriler aşağıdaki şekilde özetlenebilir. Bu eleştirilerden ilki, ithal ikamesi politikalarının kaynak dağılımının bozulmasına yol açmasıdır. İkincisi, ithal ikamesinin, beklenenin tersine, sanayileşme sürecinde ödemeler dengesinde bir rahatlatma yaratmak yerine durumu daha da kötüleştirmesidir. Üçüncüsü, ithal teknolojiye bağımlılık, teknoloji üretiminde bir atılıma izin vermezken genellikle makine yapan makinecinin üretiminin de gündeme gelmemesine neden olur. Dördüncüsü, ithal ikamesi yurt içi tasarrufun azalmasına yol açmasıdır. Beşincisi, ithal ikamesinin yurt içi tekelleşmeyi arttırmasıdır. Altıncısı ise, dış ticarette ithalat kısıtlamaları, aşırı koruma ve aşırı değerlendirilmiş kurların uzun süre devam ettirilmesi durumunda ülkenin dışa açılması zorlaşmasına neden olmasıdır.

İthal ikamesi, bir malı ithal etmek yerine ilgili malın ikamesini yurt içinde üretmek şeklinde tanımlanır. İthal ikamesini gerçekleştirebilmek, o malın ithalatını zorlaştırmak başka bir deyişle korumacı dış ticaret politikası uygulamaya bağlı olacaktır. Bu nedenle ithal ikamesine yönelik iç sanayileşme politikası ile korumacı dış ticaret politikaları yan yana uygulanır.

Yeni bir mal veya üretim süreci bulan sanayileşmiş ülkelerin, bu malların ilk ihracatçısı olacağı yaklaşımı Michael Vivian Posner (1961) tarafından ileri sürülen "Teknoloji Açığı Teorisi" ile açıklanmaya çalışılmıştır.