ULUSLARARASI İKTİSAT POLİTİKASI - Deneme Sınavı - 19

Dış Ticaretin Kalkınma Açısından Yarattığı Olumlu Etkiler
Net ihracat bilindiği gibi ülke millî hasılasına bir katkıdır. Gerek sermaye akışı gerekse mal ve hizmet satışından elde edilen döviz gelirleri milli gelire dolayısıyla üretim kapasitesine bir katkı sağlarken, borçlanma ya da doğrudan yabancı sermaye yatırımları ülkenin üretebildiğinden daha fazla tüketebilme olanağı yaratır. Kalkınmanın finansmanında kullanılacak sermaye için dış ticaretten sağlanan döviz oldukça önemlidir. Döviz kazandırıcı yanı temel etken olmakla birlikte, bunun yanında ekonominin sanayileşmesi bakımından etkiler de vardır. Bu etkileri kısaca aşağıdaki şekillerde özetleyebiliriz:
a. Ara ve yatırım mallarının temini
b. Piyasa genişletici etki
c. Ölçek ekonomilerinin ve dışsallıkların yaratılması
d. Teknik bilgi aktarımı
e. Sermaye birikimine katkı
f. Tekellerin önlenmesi
g. Kalitenin arttırılması ve kalitedeki farklılıkların giderilmesi
h. İşsizliğin azaltılması

Teknolojik değişmelerin kabulü durumda da yukarıdakine benzer bir sonuç ortaya çıkabilir. Posner tarafından ortaya atılan (1961) Teknoloji Açığı Teorisi’ne göre de yeni bir mal veya üretim süreci bulan sanayileşmiş ülkeler, bu malların ilk ihracatçısı olurlar. Ancak zamanla teknoloji taklit yoluyla ya da serbest bir mal durumuna gelerek öteki ülkelerin eline geçtikten sonra, o ülkeler emeğin ucuzluğu veya doğal kaynak üstünlükleri nedeniyle söz konusu malı ilk icat edenden daha ucuza üretirler. Böylece sözkonusu mal azgelişmiş ülkeler tarafından ihraç edilmeye başlanır. Malı ilk ihraç edenler bu ülkelerle rekabet edemedikleri için onu şimdi dışarıdan ithal ederler. Dokumacılık ürünleri bunun en tipik örneğidir. Örneğin, azgelişmiş ülkelerin tekstil üretimine başlamalarından sonra geçmişte dünyanın en büyük tekstil üreticisi olan İngiltere’nin üretimi azalmış ve hatta bu ürünlerin dışarıdan ithal edilmesi gerekmiştir.

Tek başına faktör yoğunluğu, üretim kararlarına yol göstermeyecektir. Faktör yoğunluğu yanında, faktör fiyatlarının dinamik seyrini dikkatle izlemek gerekecektir. Ayrıca, azgelişmiş ülkelerin hemen hepsinde var olan tarım sektöründeki gizli işsizlik, bu sektörde ücretlerin düşük olmasının esas nedenidir. Dolayısıyla eğer sanayi ürünleri ithalatı, gümrükle korunursa tarımdan sanayiye işgücü kayacak ve sanayide ücretler düşerken tarımda yükselecektir. F. List’e ait Genç Endüstri Tezi olarak bilinen bu görüş, faktör yoğunluğuna bakılmaksızın sanayileşmeyi öngörmektedir. Dolayısıyla azgelişmiş ülkelerin sanayiyi geliştirmekten ve söz konusu dinamik etkilerden vazgeçmemeleri önerilmektedir.

Azgelişmiş ülkelerin yapısal olarak nitelendirilen özelliklerinden işsizlik, atıl kapasitelerin varlığı, tekelci eğilimler, faktörlerin hareketliliğin sınırlılığı, gelişim sürecinde ortaya çıkan ikili yapılar (ekonomik, teknolojik ve sosyal düalizm), faktör fiyatlarının fırsat maliyetlerini yansıtmaması vs. unsurlar, Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi’nde iddia edilen tam rekabet koşullarının oluşumunu engeller. Azgelişmiş ülkelerde tam rekabetçi fiyatların oluşamamasının yanı sıra diğer bir eleştiri ise, dış ticaret yoluyla faktör fiyatlarının eşitleneceği teziyle ilgilidir. Başka bir deyişle bu teze göre, dış ticaret yoluyla sadece ürünlerin fiyatları değil, faktör fiyatları da eşitlenir.

1997 Asya krizi sonrası Washington sonrası uzlaşması (post-Washington consensus) olarak adlandırılabilecek bir dönem başlamıştır. Bu dönem, devletin önemli olduğu, serbest piyasanın başarılı olması için devletin özellikle eğitim ve teknoloji alanlarında altyapı yatırımlarında bulunması gerektiği, önemli olanın sadece devletin payını azaltması değil, devletin yeniden yapılandırılması olduğu bir dönemdir. Böylece serbest piyasayı canlandıracak ve güçlendirecek bir senteze gitme gereği ortaya çıkmış; giderek devlet ile piyasa birbirinin karşıtı değil, birbirini tamamlayan iki olgu olarak görülmeye başlanmıştır.

İhracatı Özendiren Diğer Uygulamalar: İhracatın özendirilmesinde kullanılan diğer uygulamaları ihracat kredisi, ihracat sigortası, ulaşım kolaylıkları ve alt yapının tamamlanması ve son olarak ithalatta liberasyon şeklinde özetleyebiliriz.

Japonya 1950’li yıllarda emek-yoğun olan bir ülke iken zaman içinde karşılaştırmalı üstünlüğünü değiştirerek, günümüzde sermaye-yoğun bir ülke konumuna gelmiştir.

1963’ten bu yana kalkınma planlarıyla yönetilen Türkiye ekonomisinde ithal ikamesine dayalı sanayileşme stratejisinin gerçekte ilk aşaması, bu dönemin başında tamamlanmıştır. Ancak ikinci aşama olan ara ve yatırım malları üretimine geçilememiştir. İthal ikamesine dayalı sanayileşme stratejisi her ne kadar planlarla uygulanmaya çalışılmış olsa da sonuçlarına bakıldığında rastgele şekliyle uygulandığı görülmektedir. Yarattığı olumsuz sonuçlara karşın bu strateji, Türkiye ekonomisinde sanayileşmenin temelini oluşturmuştur. Türkiye’de 24 Ocak 1980 Programı ile geleneksel ithal ikamesine dayalı sanayileşme stratejisinden vazgeçilerek, ihracata dayalı sanayileşme stratejisine geçilmiştir. Sınai mamül ihracatına dayalı ihracat, bu programın odak noktasını oluşturmuştur. En son hedef, ekonominin serbest piyasa ve iş bölümü koşullarında dışa açılması ve dünya ekonomisi ile bütünleşmesidir.

Harcama kaydırıcı politikalar, toplam talebin yerli ve ithal mallar arasında kaydırılmasını sağlayan ithalat tarifeleri, ithalat kotaları, döviz kontrolleri, devalüasyon, revalüasyon, ithalat veya ihracat sübvansiyonları ya da vergileri şeklinde doğrudan dış açıklar üzerinde etkili olan politika araçlarıdır. Harcama kaydırıcı politikalar içinde yer alan ithalat tarifeleri, ithalat kotaları, ithalat veya ihracat sübvansiyonları veya vergileri uluslararası ticaret politikası araçlarıdır.

Ekonomik etkinsizlik iki nedenle ortaya çıkmaktadır. İlk neden, üretim faktörlerinin karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olunan malların üretiminden karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olunmayan malların üretimine aktarılmasıyla ortaya çıkan üretim sapma maliyetidir. İkinci neden ise tüketicilerin ilgili malları dünya fiyatından daha yüksek iç fiyattan satın almak durumunda kalmalarından kaynaklanan tüketim sapma maliyetidir.

Piyasa başarısızlıklarının temel nedenleri, dışsallıklar, kamu malları, eksik bilgi, aksak rekabet ve gelir dağılımında adaletsizliktir. Piyasa başarısızlıklarının telafisi için devlet (hükûmet) müdahalesine ihtiyaç duyulur. İthalat tarifesi uygulaması piyasa başarısızlığını telafi etmekte uygulanan korumacı dış ticaret politikası
araçlarından birisidir.

İthal mal ülkesinde sübvansiyonla üretilmişse, bu mal ithal edildiğinde yerli üretim üzerinde haksız rekabet yaratmaktadır. Dolayısıyla malı ithal eden ülke, ilgili mala üzerindeki sübvansiyon değerinde bir ithalat tarifesi uygulamakta; uygulanan ithalat tarifesi, telafi edici vergi olarak adlandırılmaktadır.

Korumacı dış ticaret tezleri temel olarak, dış ticaret dengesinin ve dış ticaret hadlerinin iyileştirilmesi, piyasa başarısızlıklarına müdahale, işsizliğin azaltılması, korunan endüstride istihdamın arttırılması, hazineye gelir sağlanması, ulusal
güvenlik/savunma tezi, dampinge ve dış sübvansiyona karşı korunma, bebek endüstri tezi ve stratejik ticaret politikası tezleridir.

İthalat kotası, belirli bir zaman diliminde ithal edilebilecek mal miktarına uygulanan fiziki kısıtlamadır. İthalat kotası, serbest ticaret koşullarında ithal edilebilecek mal miktarını kısıtlamaktadır.

Serbest dış ticaret politikasının yarattığı dinamik kazançlardan biri, ölçek
ekonomileridir. Serbest dış ticaret politikasının yarattığı dinamik kazançlardan bir diğeri, artan rekabettir.  Serbest dış ticaret koşullarında üretim yapan üreticiler ve girişimciler, ithal mallarla rekabet edebilmek için yeni arayışlar içine girmektedir. Bu arayışlar ileri teknolojiyi ve yenilikleri beraberinde getirmektedir.

Dışsallık, belirli bir üretim sürecinde marjinal sosyal maliyetin marjinal özel
maliyetten; belirli bir tüketim sürecinde marjinal sosyal faydanın marjinal özel
faydadan farklı olması durumudur. Dışsallıklar üretim sürecinde olduğu gibi tüketim sürecinde de ortaya çıkabilir. Üretimde dışsallık durumunda, ilave birim
mal üretiminin topluma yüklediği maliyet (marjinal sosyal maliyet-MSC), ilave
birim mal üretiminin üreticiye yüklediği maliyete (marjinal özel maliyet-MPC)
eşit değildir. Aradaki fark, ilave birim mal üretiminin topluma yüklediği maliyet
(marjinal dışsal maliyet-MEC) tir. Üretimde olumlu dışsallık durumunda marjinal sosyal maliyetin (MSC) marjinal özel maliyetten (MPC) küçüktür.

Damping, firmanın ürettiği malı ihraç ettiği pazarda, iç pazarda sattığı fiyattan daha düşük fiyata satmasıdır. Damping bir fiyat farklılaştırmasıdır.

Korumacı dış ticaret tezleri temel olarak, dış ticaret dengesinin ve dış ticaret hadlerinin iyileştirilmesi, piyasa başarısızlıklarına müdahale, işsizliğin azaltılması, korunan endüstride istihdamın arttırılması, hazineye gelir sağlanması, ulusal
güvenlik/savunma tezi, dampinge ve dış sübvansiyona karşı korunma, bebek endüstri tezi ve stratejik ticaret politikası tezleridir.