ULUSLARARASI İKTİSAT POLİTİKASI - Deneme Sınavı - 18

Gümrük vergileri yasa ile konuyorsa böyle tarifelere otonom tarife denir. Eğer vergiler uluslararası anlaşmalar ve karşılıklı görüşmeler yoluyla belirleniyorsa bu tip tarifelere sözleşmeli tarifeler adı verilir.

Sorumuzda A ülkesi ve B ülkesi X malı ticaretine uygulanacak tarifeyi karşılıklı görüşmeler yoluyla belirlediği için sorunun cevabı sözleşmeli tarifedir.

Gümrük vergileri advalorem ve spesifik olmak üzere ikiye ayrılır. Ayrıca bunların bileşiminden oluşan karma vergiler de vardır. Advalorem vergiler ithal edilen malın değeri üzerinden yüzde olarak alınır. Spesifik vergiler ise ithal edilen malın fiziki birimleri başına sabit miktarlarda tahsil edilir. İthal bir otomobilin CIF fiyatı üzerinden %50 oranında vergi alınırsa bu vergi advalorem, ithal edilen her bir otomobil başına 5 bin TL olarak tahsil edilirse, bu vergi spesifik gümrük vergisidir.

Ekonomide atıl kaynak yoksa (tam çalışma varsayımı) ithal ikamesini gerçekleştirmek için gerekli olan kaynaklar, marjinal verimi daha yüksek olan diğer sektörlerden (ihracat sektörü) çekilir. Bunun sonucunda verimi daha düşük olan sektörde üretim yapılır ve ekonomide reel bir kayıp sözkonusu olur. Buna gümrük tarifelerinin koruma etkisi ya da üretim etkisi denir.

Gümrük tarifeleri devlete önemli gelir sağlar. Gelir gümrük tarifesi ile ithal edilen ürün miktarının çarpımı ile bulunur. Gelir ülke içinde kullanılacağı için toplum refahını olumlu yönde etkiler ve tüketici artığındaki kaybı kısmen telafi eder.

Gümrük tarifesi büyük ülke refahı açısından iki farklı etki yaratır. Bunlar, ticaret hadlerindeki iyileşme (olumlu etki) ve ticaret hacmindeki daralmadır (olumsuz etki). En uygun tarife aşıldıktan sonra her birim gümrük tarifesi artışı refah kaybına yol açar. Tarife aşırı artarsa bu noktada ticaret hacmi sıfıra düşebilir (yasaklayıcı tarife).

Gümrük tarifeleri ile koruma, malların nispi dünya fiyatları ile yurtiçi fiyatları arasında yurtiçi fiyatlar alehine olan farklılığı gümrük tarifesi ile ortadan kaldırmakta ve ekonomi politikasının gereklerine göre bu fiyatlar arasında yurtiçi fiyatlar lehine bir farklılık yaratmaktadır.

Etkin koruma oranı, aynı döviz kuru ile nominal gümrük tarifesi sebebiyle bir malın katma değerinde tarifelerin olmadığı duruma göre ortaya çıkan yüzde artıştır. Oran sadece tamamlanmış mal üzerindeki tarife oranını değil, o malın üretiminde kullanılan ara malların üretimlerindeki tarife oranlarına da bağlıdır.

Kotalar dünyada ilk defa 1929-1930'lu yıllarda uygulanmıştır. Tarifelerin daha eski tarihlere kadar gitmesinin sebebi, hümümetlerin tarifeler ile daha kolay gelir elde etmek istemeleridir. Oysa kotalar doğrudan gelir sağlayıcı bir fonksiyona sahip değildir. 1930 yılında dünyada ilk defa kota uygulayan ülke olan Fransa, arzı esnek olmayan buğday fiyatını kota ile yükselterek buğday üreticisini korumak istemiştir.

Toplam ihracat içinde sanayi malları payını ve ihracatı arttıracak politikaların uygulanmasına ihracat ikamesi denir. Tarım ürünleri ve geleneksel olmayan hammaddelerin işlenmiş ve yarı işlenmiş olarak ihraç edilebilmesi ve/veya işlenmiş ve yarı işlenmiş sınai mal ihracatının geleneksel hammadde ihracatı yerine geçmesi (ikame edilmesi) gibi uygulamaları da içinde barındıran bu terim, literatürde ihracatın öncülük ettiği büyüme (export-led growth) stratejisi veya ihracata dayalı sanayileşme stratejisi yerine kullanılabilmektedir.

Bir malı ithal etmek yerine ilgili malın ikamesini yurt içinde üretmek ise ithal ikamesi olarak adlandırılır. İthal ikamesini gerçekleştirilebilmek, o malın ithalatını zorlaştırmak başka bir deyişle korumacı dış ticaret politikası uygulamaya bağlı olacaktır. Bu nedenle ithal ikamesine yönelik iç sanayileşme politikası ile korumacı dış ticaret politikaları yan yana uygulanır.

Dünya Bankasının raporlarına göre, açık ekonomiye ve serbest modele dayalı ülkeler, içe dönük ithal ikamesine dayalı modeli uygulayan ve devletin ekonomide ağırlıklı rol aldığı ülkelere göre daha başarılı olmuşlardır. Bu ikilemde, Asya kaplanları olarak tanımlanan Güney Kore, Tayvan, Hong Kong, Singapur Neoliberal politikaların uygulandığı Asya modelleri arasında en başarılı örneklerdir. İthal ikameci modeli uygulayan ülkeler ise zamansal olarak farklılık gösterseler de hızlı bir büyüme sürecinin ardından özellikle ikinci aşama olan yatırım malları sanayinin oluşumunda darboğaz ya da tıkanma ile karşılaşmışlardır. Örneğin, Latin Amerika’da ithal ikamesine dayalı politikalar uygulayan Brezilya’da 1964-1967, Meksika’da 1982 ve Türkiye’de 1978-1980 yılları kriz yıllarıdır.

Döviz kazandırıcı yanı temel etken olmakla birlikte, bunun yanında ekonominin sanayileşmesi bakımından etkiler de vardır. Bu etkileri kısaca aşağıdaki şekillerde özetleyebiliriz:

Azgelişmiş ülkelerin yapısal olarak nitelendirilen özelliklerinden işsizlik, atıl kapasitelerin varlığı, tekelci eğilimler, faktörlerin hareketliliğin sınırlılığı, gelişim sürecinde ortaya çıkan ikili yapılar (ekonomik, teknolojik ve sosyal düalizm), faktör fiyatlarının fırsat maliyetlerini yansıtmaması vs. unsurlar, Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi’nde iddia edilen tam rekabet koşullarının oluşumunu engeller

Hans Singer ve Latin Amerikalı iktisatçı Raul Prebisch’in benzer tarihlerdeki çalışmalarının ortak sonucu olması nedeniyle SingerPrebisch tezi denmektedir.

İhracata Dayalı Sanayileşme Stratejisi’nin Araçları;

Geliştirilmesi istenen veya gelişmekte olan sanayi dallarının korunmasında genel araçlar aşağıdadır:

Türkiye’de 24 Ocak 1980 Programı ile geleneksel ithal ikamesine dayalı sanayileşme stratejisinden vazgeçilerek, ihracata dayalı sanayileşme stratejisine geçilmiştir. Sınai mamül ihracatına dayalı ihracat, bu programın odak noktasını oluşturmuştur. En son hedef, ekonominin serbest piyasa ve işbölümü koşullarında dışa açılması ve dünya ekonomisi ile bütünleşmesidir.

Azgelişmiş ülkelerde dış ticaret ve dış ekonomik ilişkilerde uygulanacak politikalar, bu ülkelerin ekonomik gelişme sorunları ile iç içe geçmiş durumdadır. Diğer bir deyişle, içeride kalkınma (sanayileşme) sorununun, çözümü dış ticaret ve dış ekonomik ilişkilerde uygulanacak politika ile karşılıklı etki yaratmaktadır. Azgelişmiş bir ekonomide ekonominin yapısı dış ticaret politikasını tayin ettiği gibi, uygulanan dış ticaret politikası da sanayileşme stratejisini etkilemektedir.    Sonuç olarak, azgelişmiş ülkeler açısından sanayileşmenin, kalkınmanın temeli, dış ticaretin de gelişmenin motoru olduğu yaklaşımı genel kabul görmektedir ve kalkınma stratejileri aynı zamanda sanayileşme stratejileri olarak değerlendirilmektedir. Ayrıca, uluslararası ticaret sadece ekonomideki var olan koşullarla değil, aynı zamanda gelecekte amaç edinilen yapı ile de ilgilidir. Bu bakımdan uluslararası ticaretin yapısı ve uygulanan politikalar ekonominin kalkınmasını yakından ilgilendirmektedir. Bu açıdan sanayileşme ile dış ticaret politikaları arasındaki bağ bakımından ihracata yönelme ve ithal ikamesi alternatiflerini karşılaştırmak gerekmektedir.

İthal ikamesi ve İhracata dayalı sanayileşme stratejisi ulusal ekonomik güce dayalı bir büyümeyi konu alır. Buna karşın Dışa dönük strateji, dünya piyasaları ile bütünleşmeyi temel almaktadır. İhracata dayalı sanayileşme stratejisinde geliştirilecek sanayilerin iç piyasadan çok, dış piyasa için üretimde bulunması amaçlanmaktadır. Bu strateji, ithalatın yapısından çok ihracatın yapısını değiştirecek yöndedir. Dolayısıyla azgelişmiş ekonominin ihracatı içinde sınai ürünler payının artması doğaldır. Buna karşın Dışa dönük strateji, yalnızca sanayi malları ihracatını özendirmek anlamına gelmemektedir.

Net ihracat bilindiği gibi ülke millî hasılasına bir katkıdır. Gerek sermaye akışı gerekse mal ve hizmet satışından elde edilen döviz gelirleri milli gelire dolayısıyla üretim kapasitesine bir katkı sağlarken, borçlanma ya da doğrudan yabancı sermaye yatırımları ülkenin üretebildiğinden daha fazla tüketebilme olanağı yaratır. Kalkınmanın finansmanında kullanılacak sermaye için dış ticaretten sağlanan döviz oldukça önemlidir. Döviz kazandırıcı yanı temel etken olmakla birlikte, bunun yanında ekonominin sanayileşmesi bakımından etkiler de vardır. Bu etkiler;

 *Ara ve yatırım mallarının temini                                                                     

* Piyasa genişletici etki; Azgelişmiş ekonomilerde ihracat yoluyla belirli ölçülerde de olsa, dış pazar sağlanarak sınırlı iç piyasanın (talebin) sınırlılık derecesi azaltılabilir. Yetersiz talep yapısı, azgelişmiş ülkelerde bir yandan üreticilerin girişim isteklerini ve yatırım harcamalarını kısıtlarken diğer yandan da verimliliğin düşük kalmasına yol açmaktadır.
* Ölçek ekonomilerinin ve dışsallıkların yaratılması                                              Teknik bilgi aktarımı