ULUSLARARASI HUKUK II

Uluslararası hukukun kişileri devletler ve uluslararası örgütlerdir. Özel hukuk kişileri çok sınırlı olarak yer alabilir.

Uluslararası ekonomi hukukunun ağırlıklı kaynağı, uluslararası andlaşmalardır. Fakat bunların dışında, özellikle yatırım hukuku söz konusu olduğunda, özel hukuk tüzel kişileri ve devletler arasında yapılan sözleşmeler, finans konusunda uluslararası teşkilatlar ile devletler arasında akdedilen andlaşmalar, taahhütler göz ardı edilmemesi gereken diğer kaynaklardır.

BM’nin altı asli organından biri olan Ekonomik ve Sosyal Konsey (ECOSOC), ekonomik, sosyal, kültürel, eğitim, sağlık konularında yetkili olup bu hususlarda, incelemeler yapma, istatistiksel bilgiler toplama, üye devletlerin ekonomik ve sosyal kalkınmaları için programlar hazırlamak, uluslararası andlaşmalar için taslak metinler hazırlamak vb. faaliyetleri yerine getirir.

Ekonomik ve Sosyal Konsey’e uluslararası andlaşmalarla kurulan, statüleri gereği, ekonomik, sosyal, kültür, eğitim, sağlık ve bunlarla bağlı alanlarda yetkileri bulunan ihtisas kuruluşlarını BM Örgütü’ne bağlama yetkisi verilmiştir.

1964’te kurulan Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Programı, gelişmekte olan ülkelerin kalkınma sorunlarının görüşüldüğü bir forum niteliği taşır. Amacı, gelişmekte olan ülkelerin ticaret, yatırım ve kalkınma imkânlarını arttırmak, hakkaniyetli bir şekilde dünya ekonomisi içinde yer çabalarını desteklemektir. Bunların dışında ticaret, finans, teknoloji, lojisitik, küreselleşme gibi kalkınma ile ilgili tüm konularda politikalar oluşturmaktır.

Birleşmiş Milletler Uluslararası Ticaret Hukuku Komisyonu BM Genel Kurulu’nun 1966 tarihli bir kararı ile kurulan bir komisyondur. Komisyon, uluslararası ticaret hukuku kurallarının yeknesaklaştırılması ve uyumlulaştırılması görevini üstlenmiş, bu amaçla önemli sayıda çok taraflı uluslararası ticaret andlaşmasının hazırlanması ve akdedilmesini sağladığı gibi, devletlerin millî hukuklarında benimseyip kanunlaştırabilecekleri model hukuk kuralları hazırlamıştır.

Uluslararası yatırım anlaşmazlıklarını çözmek üzere kurulan tahkim merkezi ICSID'dir.

Dünya ekonomisini bir otomobile, para sistemini de otomobili yürüten büyük bir tekerleğe benzeten klasik iktisat ekolünün kurucusu Adam Smith'dir.

Aralarında bir andlaşma akdeden devletlerin, üçüncü devletlerle geçmişte yapılan veya gelecekte yapacakları, en geniş hakları içeren andlaşmalardan birbirlerini karşılıklı olarak veya sadece bir tarafı faydalandırmak hususunda üstlendikleri hukuki yüküm, en çok gözetilen ulus kaydı olarak adlandırılır.

Panel süreci boyunca, tarafların kendi aralarında bir çözüme ulaşması ve yargılamayı sonlandırması mümkündür.

Uluslararası hukukun kişileri devletler ve uluslararası örgütlerdir. Özel hukuk kişileri çok sınırlı olarak yer alabilir. Oysa pazar ekonomilerinde ticaret, daha çok devlet dışı aktörler, bireyler ve firmalar, yani özel hukuk kişileri eliyle yürütülür. Malların, sermayenin, hizmetlerin, hatta iş gücünün sınırlararası dolaşımı ile uluslararası ticaret yapılmaktadır. Tıpkı uluslararası hukukun kaynakları gibi, uluslararası ekonomi hukukunun kaynakları, başta uluslararası andlaşmalar ve örf-âdet, bunların yanı sıra, hukukun temel ilkeleri, yargı kararları ve öğretidir. Denebilir ki uluslararası ekonomi hukukunun ağırlıklı kaynağı, uluslararası andlaşmalardır. Fakat bunların dışında, özellikle yatırım hukuku söz konusu olduğunda, özel hukuk tüzel kişileri ve devletler arasında yapılan sözleşmeler, finans konusunda uluslararası teşkilatlar ile devletler arasında akdedilen andlaşmalar, taahhütler göz ardı edilmemesi gereken diğer kaynaklardır. I, II ve III numaralı önermeler doğrudur.

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Programı (UNCTAD): 1964’te kurulan, BM bünyesinde Genel Kurul’a bağlı hükûmetler arası bu organ, gelişmekte olan ülkelerin kalkınma sorunlarının görüşüldüğü bir forum niteliği taşır. Amacı, gelişmekte olan ülkelerin ticaret, yatırım ve kalkınma imkânlarını arttırmak, hakkaniyetli bir şekilde dünya ekonomisi içinde yer çabalarını desteklemektir. Bunların dışında ticaret, finans, teknoloji, lojisitik, küreselleşme gibi kalkınma ile ilgili tüm konularda politikalar oluşturmaktır.

II. Dünya Savaşının ardından yıkılan ve ekonomileri çöken Avrupa devletlerinin Marshall Planı çerçevesinde yeniden inşası için 1948 yılında kurulan Avrupa Ekonomik İş birliği Örgütü’nün mirasçısı kabul edilen Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD), 1961’de kurulmuştur. Bugün, Batılı sanayileşmiş devletler arasında dayanışma, iş birliği ve eşgüdüm sağlama amacını güden bir uluslararası örgüttür.

Bretton Woods Konferansları, bu karışık mali ortamı bir düzene oturtmak, II. Dünya Savaşı ile yıkılan ekonomileri canlandırmak ve uluslararası ticareti serbestleştirmek, yeni bir uluslararası finans ve ticaret sistemi tesis etmek için 1944 yılında toplanmıştır. Bu konferans neticesinde, iki büyük mali kuruluş doğmuştur: Merkezleri Washington’da bulunan Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası (bugünkü Dünya Bankası). Doğru cevap C seçeneğidir.

Türkiye 1985’te kambiyo sistemini değiştirmiş, serbest piyasada döviz işlemlerinin önünü açmıştır. Türk Lirası 1990 yılında konvertibl bir para olarak IMF’ye tescil edilmiştir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Tek bir çatı altında toplanmayı hedefleyen Topluluk Devletleri, siyasi ve ekonomik alanda birleşmeyi öncelikle gerçekleştirmiş ancak mali alanda birleşmeyi sağlayacak tek bir para birimi “avro”ya geçmeyi daha ileride hayata geçirebilmiştir. Birleşmenin ayaklarından biri olan parasal birleşme, ancak 1991’de Maastricht Andlaşması ile sağlanabilmiştir. Bu andlaşma ile Topluluk Devletlerinin birlik içinde mal, hizmet, sermaye ve iş gücünün serbest dolaşımı ile ekonomi politikalarını uyumlulaştırmaları, üçüncü devletlere ortak gümrük tarifeleri koymaları, ortak bir Merkez Bankası kurulması kabul edilmiştir, aynı zamanda para politikaları da merkezîleştirilmiştir.

IMF’de her üye eşit oy hakkına sahip değildir, Fon’un o devlete üyeliğe girişte tanıdığı kotaya bağlıdır. Bu kota, Fon ile tüm ilişkilerde önem taşır. Kota, devletlerin sermayeye katılma payı olarak tanımlanabilir. Bu kotanın yüksekliği, oy değerini arttıracağı gibi yararlanılabilecek mali imkânların, özel çekme haklarının (SDR) belirleyicisidir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Türk Hukuku’nda 2003 yılında Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu çıkarılarak Türkiye’de doğrudan yabancı yatırım yapmak serbesttir. Yabancı yatırımcı, yerli yatırımcı ile eşit muamele görür, yatırımları kamulaştırılamaz, kârının ve diğer nakdî hususlarının yurt dışına transferine engel olunamaz. Doğru cevap B seçeneğidir.

Yabancı bir devlet mahkemesinin veya yabancı hakem kararlarının, verildiği devlet ülkesinin dışında diğer bir devlet ülkesinde hüküm ve sonuç doğurması, tanınmaları ve tenfiz edilmeleri şartına bağlıdır. Eğer kararın yerine getirilmesi için cebrî icraya başvurulması gerekiyorsa, tenfiz; kararın yerine getirilmesi için cebrî icraya başvurulması gerekmiyorsa tanıma yoluna gidilmelidir. Doğru cevap A seçeneğidir.

1944 yılında ABD’de Bretton Woods Konferansı, dünya ticaretini düzenlemek için bir ihtisas kuruluşu olarak uluslararası bir ticaret örgütü kurma fikri ve çalışmaları, 1947 yılında Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Andlaşması’nın (GATT) akdedilmesini sağlamış fakat kurulması amaçlanan örgüt ancak yaklaşık elli sene sonra 1994’te ortaya çıkmıştır. GATT, aslında, kurulması amaçlanan örgüt işlemeye başlayana kadar yürürlükte kalacaktı. GATT, Dünya Ticaret Örgütü’nün kuruluşuna kadar geçen kırk yedi yıl boyunca, “geçici” olarak uygulanmıştır. Aslında, 1947’lerde kurulacak Uluslararası Ticaret Örgütü’nün kuruluş metninin bir kısmına ilişkin hükümleri içeren GATT, onun yerine, bir andlaşma metninden başlayarak elli yıla yakın âdeta, böyle bir teşkilatı ikame etmiş, nihayet kurulmasına bir vesile olmuştur. GATT 1947 bugün halen geçerli ve yürürlüktedir. Bu andlaşma, ayrım yapmama ilkesi, en çok gözetilen ulus kaydı ve gümrük vergisi (tarifeleri) çizelgeleri, serbest ticaretin oluşumu ve temel ticaret ilkelerini, millî muamele, antidamping ve telafi edici gümrük vergileri, ihracat açısından gümrük kıymetleri, menşe şehadetnameleri, ithalat ve ihracat kotaları ve sınırlamalar, ödeme dengeleri bakımından ithalat kısıtlamaları, döviz düzenlemeleri, sübvansiyonlar, kamu iktisadi kuruluşları, ekonomik kalkınmada hükümet destekleri, kamu sağlığı ve güvenliği amaçlı istisna hükümleri gibi konuları düzenlemektedir. Doğru cevap D seçeneğidir.