ULUSLARARASI HUKUK II

Mülteci, kendi devleti dışında başka bir devletin vatandaşlığını kazanmış olabilir. Böyle bir durumda da mültecilik statüsünün getirdiği koruma, gereksiz hâle
gelmiştir. Bu durumun mültecilik statüsünü sona erdirmesi için söz konusu devletin koruma sağlıyor olması şartı aranmaz.

Aile birliği hakkı

Mültecilik, devletlerin verdiği bir statüdür

1951 Mültecilerin Statüsüne İlişkin Sözleşme, uluslararası mülteci hukukunun temel andlaşmasıdır. Doğru cevap A.

1951 Mülteci Sözleşmesi’nin yaptığı mülteci tanımı çerçevesinde, zulme uğrama korkusunun kaynaklandığı nedenlerden ilki, ırka dayalı ayrımcılıktır. Sözleşme’nin mülteci tanımında sayılan diğer bir neden, dine dayalı ayrımcılıktır.Sözleşmenin zikrettiği tabiiyet (milliyet) nedeni, ırk kavramına benzer şekilde, her türlü etnik veya dilsel toplulukları ifade eder. Siyasal düşünce, 1951 Mülteci Sözleşmesi’nin saydığı son zulüm nedenidir. Doğru cevap E.

Geri gönderme yasağı, mültecilerle ilgili koruyucu bir şemsiye ilkedir. Uluslararası ve ulusal düzeylerde, ülke topraklarında bulunan yabancıların ülke dışına çıkarılması sonucunu doğuran çeşitli uygulamalar bulunmaktadır. 1951 Mülteci Sözleşmesi’nin 32. maddesi de dikkate alındığında geri göndermeme ilkesi, sınır dışı etme, iade etme, suçluların iadesi gibi her ne adla olursa olsun, mültecilerin ölüm, işkence, zulüm tehdidi altında olacakları ülkeye gönderilmemesini gerektirmektedir. Aksi takdirde devletler arasında yapılacak suçluların iadesi anlaşmalarıyla yahut idari önlemler olarak başvurulan sınır dışı etme uygulamalarıyla geri gönderme ilkesinin uygulanabilirliği ortadan kalkmış olacaktır. Doğru cevap D.

Kitlesel sığınma talepleri, özellikle iç savaş, iç savaş korkusu yahut baskıcı hükûmetlerin askerî yöntemlere başvurması veya tehdidinde bulunması durumunda komşu devletlere yönelen geniş insan topluluklarından gelmektedir. Doğru cevap E.

A-C-D ve E şıklarında verilen haklar mültecilerin Salt Fiziksel Olarak Bulunanların Hakları arasında yer alır. Doğru cevap B.

Ülkede hukuka uygun şekilde bulunan mülteciler, sınır dışı edilmeme hakkına sahiptirler. Bunun aksine ülkede sadece fiziksel olarak bulunan kişilerin sınır dışı edilmeme hakları yoktur. Ancak sınır dışı etme, kişilerin zulme uğramaktan korktukları ülkelerine dönme zorunluluğunu doğuruyorsa bu durum sınır dışı etme olarak değil, geri gönderme olarak kabul edilir. Ülkede hukuka uygun şekilde bulunanlar açısından 1951 Mülteci Sözleşmesi’nin 32 (1). maddesi, “Taraf Devletler, ülkelerinde yasal olarak bulunan bir mülteciyi, ulusal güvenlik veya kamu düzeni ile ilgili sebepler dışında sınır dışı etmeyeceklerdir” hükmünü içermektedir. Doğru cevap A.

Uluslararası mülteci hukukunun en önemli metni, 1951 tarihli Mültecilerin Statüsüne İlişkin Sözleşmedir.

İnsan hakları hukuku uyarınca gelişen ilkeler çerçevesinde ilk ve temel eğitimin ücretsiz olarak devlet tarafından sağlanması bireyler için bir haktır. Bununla birlikte, ilk ve temel eğitimin sonrasındaki mesleki eğitim ve yükseköğretim ücretli olabilmektedir.

Ülkede hukuka uygun olarak bulunan mülteciler, 1951 Mülteci Sözleşmesi’nin 26. maddesi uyarınca seyahat ve ikamet özgürlüğüne sahiptir. Maddeye göre, “Her Taraf Devlet, ülkesinde yasal olarak bulunan mültecilere genel olarak aynı koşullardaki yabancılara yönetmeliklerce sağlanan, toprakları üzerinde ikamet edeceği yeri seçme ve özgürce seyahat etme hakkını tanıyacaktır”.

Ülkede hukuka uygun olarak kalan mültecilere tanınan haklardan biri sosyal güvenlikten yararlanma hakkıdır. 1951 Mülteci Sözleşmesi’nin 24. maddesinin 1. fıkrasının b bendi ile ikinci ve üçüncü fıkraları bu konuyla ilgilidir: “1. Taraf Devletler, ülkelerinde yasal olarak ikamet eden mültecilere, aşağıdaki konularda vatandaşlarına uyguladıkları muamelenin aynısını uygulayacaklardır:
(b) Aşağıdaki sınırlamalara tabi olmak üzere, sosyal güvenlik (iş kazaları, meslek hastalıkları, analık, hastalık, sakatlık, yaşlılık, ölüm, işsizlik, ailevi yükümlülükler ile ulusal yasalara ve yönetmeliklere göre bir sosyal güvenlik programının kapsamına giren her hangi bir olağanüstü durum);
(i) Kazanılmış hakların ve kazanılmak üzere olan hakların korunması için uygun düzenlemeler mevcut olabilir;
(ii) Tamamen devlet fonlarından karşılanan ödenekler veya ödenek bölümleri ile normal bir emeklilik ödeneği için lüzumlu aidat koşullarını yerine getirmemiş kişilere yapılan yardımlar konusunda, ikamet edilen ülkenin ulusal yasaları ve yönetmelikleri hükümler içerebilir.”

Ülkede hukuka uygun şekilde bulunan mülteciler, sınır dışı edilmeme hakkına sahiptirler. Bunun aksine ülkede sadece fiziksel olarak bulunan kişilerin sınır dışı edilmeme hakları yoktur. Ancak sınır dışı etme, kişilerin zulme uğramaktan korktukları ülkelerine dönme zorunluluğunu doğuruyorsa bu durum sınır dışı etme olarak değil, geri gönderme olarak kabul edilir.

Sözleşme’nin 24. maddesi şu şekildedir:
“1. Taraf Devletler, ülkelerinde yasal olarak ikamet eden mültecilere, aşağıdaki konularda vatandaşlarına uyguladıkları muamelenin aynısını uygulayacaklardır: (a) Yasalarla düzenlendiği veya idari makamların yetkisine tabi oldukları ölçüde; ücretin bir parçası olduğu durumlarda aile yardımlarını da içerir şekilde ücretler, çalışma saatleri, fazla mesai düzenlemeleri, ücretli tatil, evde çalışmaya ilişkin sınırlamalar, asgari çalışma yaşı, çıraklık ve mesleki eğitim, kadınların ve küçüklerin çalışması, toplu iş sözleşmeleri ile sağlanan imkânlardan yararlanma.

Avrupa Birliği bünyesinde konuyla ilgili yapılan düzenlemeler arasında özellikle anılmayı gerektiren bir belge, 2004 tarihli Üçüncü ülke uyruklarının ya da devletsiz kişilerin mülteci olarak ya da başka şekilde uluslararası korumaya muhtaç kişiler olarak nitelendirilmeleri ve statüleri ve sağlanacak korumanın içeriği için asgari standartlara ilişkin Konsey Yönergesi’dir. Üye devletlerin mülteci statüsünün verilmesiyle ilgili farklı uygulamalarının birbirine yaklaştırılması amacıyla çıkarılan yönerge, 1951 Mülteci Sözleşmesi’nin genel ruhunu yansıtır. Yönerge’nin 21. maddesi üye devletlerin geri göndermeme yasağına uluslararası sorumluluklarına uygun olarak uyması gereğine işaret ederek 1951 Mülteci Sözleşmesi’yle paralel istisnalar getirirken 15. maddede uluslararası veya iç çatışmaları da koruma nedeni olarak sayar.

Haklı korkunun tespitinde ülkedeki koşullar araştırılır ama kişinin tehdit algısı da görmezden gelinemez. Ayrımcılık tek başına zulüm değildir. Zulüm oluşturması için belli bir yoğunluğa ulaşmalıdır. Sıradan ve siyasi hiçbir eylemi olmayan bir vatandaşın muhalif düşünceleri nedeniyle korku duyması, mültecilik statüsü için yeterli değildir. Mülteci sıfatıyla kabul edildiği ülkeye sığınmadan önce, sığındığı ülkenin dışında ağır bir siyasi olmayan suç işlediğine dair ciddi kanaat mevcut olan kişiler mülteci statüsü kapsamı dışındadır. Kendi ülkesindeki olumsuzlardan kaçarak iltica talebinde bulunacakları yahut transit ülke olarak kullanacakları bir ülkenin sınırlarına kadar gelen kişiler, henüz tam olarak ülkelerini terk etmemiş bile olsalar, 1951 Mülteci Sözleşmesi çerçevesinde en azından mülteci olup olmadıkları belirleninceye kadar koruma altındadır.

Mültecinin zulme uğrama korkusuyla ayrıldığı ve doğallıkla ilişkisini kestiği ülkesiyle yeniden, olağan ve resmî yollarla, söz konusu korkunun ortadan kalktığını gösterir şekilde ilişki kurması, korumadan yararlanma anlamına gelir. Bununla birlikte yine de her bir durumun özellikleri göz önüne alınarak, kurulan ilişkinin gerçekten zulme uğrama korkusunun ortadan kalkması anlamına gelip gelmediği, koruma talebinin kabul edilip edilmediği, kişinin giriş iznini geçici ve zorunlu bir seyahat için isteyip istemediği gibi hususlar değerlendirilmeden mültecilik statüsünün sona erdiği kabul edilmemelidir.

Geri göndermeme ilkesinde önemli olan, eylemin sonucudur. Devletin kişiyi hangi nitelemeyle ve
nasıl gönderdiğinden çok, göndermenin sonucunda kişinin zulme uğrama korkusu duyduğu ülkesine dönmek zorunda kalıp kalmadığına bakılır. Sınıra kadar gelmiş kişilerin, artık kendi ülkelerinde ayrıldığı kabul edilir. Devletler, denizden gelen mültecilerin karasularına girmesini engelleyebilir. Ancak bu engellemenin sonucunda kişilerin hayatlarının tehlikeye girmemesi gerekir.  Ulusal güvenlik ve kamu güvenliği istisnaları 1951 tarihliSözleşme’nin geri göndermeme ilkesine izin verdiği tek istisnalardır. İlkenin insani karakteri ve ihlalinde ortaya çıkacak ciddi sonuçlar dikkate alındığında, istisnalar dar yorumlanmalı ve özel dikkatle uygulanmalıdır.