ULUSLARARASI HUKUK II

Devletin sorumluluğunu doğuran olay, devlete yüklenebilen, uluslararası hukuka aykırı bir eylemin varlığıdır. Dolayısıyla, en genel şekliyle devletin sorumluluğunun ortaya çıkması için iki koşulun bulunduğunu söylemek mümkündür:
1) Bir devletin uluslararası hukuk uyarınca sahip olduğu bir yükümlülüğü ihlal eden bir eylemin varlığı
2) Bu eylemin o devlete yüklenebilmesi.

BM Uluslararası Hukuk Komisyonu Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından 1947 yılında, uluslararası hukukun geliştirilmesi için kurulmuştur. Komisyonun  Çalışmalarının büyük bölümünü uluslararası hukukun çeşitli konuları için taslakların hazırlanması oluşturur. Uluslararası hukukun yazılı olmayan kurallarını kodlaştırır, yani yazılı hâle getirir.

Devletin sorumluluğunun doğmasında hukuka aykırı eylem, devlet tarafından gerçekleştirilmelidir; bir başka deyişle, hukuka aykırılığı, devletin eylemi oluşturmalıdır. Bazı eylemler devletin ‘doğrudan eylemi’ kabul edilirken bazı eylemler ‘dolaylı’ olarak devletin eylemi sayılır. Doğrudan devlet eylemleri, devlet organları ve görevlileri ile federe devletlerin ve özerk bölgelerin  eylemleridir. Devletin dolaylı eylemlerinde ise uluslararası hukuku ihlal eden eylem bizzat devlet görevlileri tarafından gerçekleştirilmemekle birlikte, devlet ya eylemin gerçekleştirilmesine neden olmakta ya da eylem niteliği itibariyle devlete ait sayılmaktadır.

Bazı eylemler devletin ‘doğrudan eylemi’ kabul edilirken bazı eylemler ‘dolaylı’ olarak devletin eylemi sayılır. Doğrudan devlet eylemleri, devlet organları ve görevlileri ile federe devletlerin ve özerk bölgelerin eylemleridir.Yargı organlarının eylemleri, daha doğru bir deyişle yargı kararları, devletin sorumluluğunun doğmasında, diğer devlet organları gibi sonuç doğurmaktadır. Yargı kararının uluslararası yükümlülüğü ihlal etmesi çeşitli şekillerde ortaya çıkabilir. Bir yargı organı bakmakta olduğu davada, uluslararası bir andlaşmanın hükümlerini yorumlamak durumunda kalabilir ve yorumunda hata yapabilir. Böyle bir durumda devletin sorumluluğu söz konusu olacaktır.

Bir devletin, uluslararası hukuka aykırı bir eylemde bulunmasında bir başka devlete yardım etmesi, eylemi gerçekleştiren devletin bir başka devlet tarafından yönlendirilmesi böyle bir eylemde bulunmaya zorlanması hallerinde "başka bir devletin eylemleri nedeniyle sorumluluk" doğar.

Uluslararası hukuka aykırı bir eylemin gerçekleşmesiyle eylemin sahibi devlet ile bu eylemin etkilediği devlet arasında ortaya çıkan yeni ilişki, eylemin sahibi olan devlete birtakım yükümlülükler yükler. Uluslararası hukuka aykırı bir şekilde eylemde bulunan devletin öncelikli yükümlülüğü, eylemi durdurmak ve tekrarlamamaktır. Devletin ikinci ve en önemli yükümlülüğü ise, onarma yükümlülüğüdür.

Uluslararası hukuka aykırı bir eylemin gerçekleşmesiyle eylemin sahibi devlet ile bu eylemin etkilediği devlet arasında ortaya çıkan yeni ilişki, eylemin sahibi olan devlete birtakım yükümlülükler yükler. Uluslararası hukuka aykırı bir şekilde eylemde bulunan devletin öncelikli yükümlülüğü, eylemi durdurmak ve tekrarlamamaktır.Devletin ikinci ve en önemli yükümlülüğü ise, onarma yükümlülüğüdür. Onarma, uluslararası hukuka aykırı eylemin sonuçlarını ortadan kaldırmayı amaçlar ve mümkünse eski hâle getirmeyi, değilse tazmini ve eylemden etkilenen tarafı manevi olarak tatmin etmeyi kapsar

Uluslararası hukuka aykırı eylemde bulunarak bir zarara yol açan devlet, bu zararı onarmakla yükümlüdür. Uluslararası Daimi Adalet Divanı (UDAD) Chorzów Fabrikası Davası’nda (Esas) onarım yükümünü “uluslararası hukukun, hatta genel olarak hukuk düşüncesinin bir ilkesi” olarak görmüştür.

Uluslararası hukuka aykırı eylemde bulunan devlet, onarım yükümlülüğünü çeşitli biçimlerde yerine getirebilir. Uluslararası hukukta görülen onarım çeşitleri, eski hâle getirme, tazminat ödeme ve manevi olarak tatmin etmedir. Bu yükümlülük, zarara uğrayan devlet açısından aynı zamanda bir talep hakkının varlığı anlamına gelir. Yani zarara uğrayan veya bir devletin sorumluluğunu iddia etme hakkına sahip olan devlet, söz konusu onarım çeşitlerinden bir veya bir kaçını talep etme hakkına sahip olacaktır.

Uluslararası hukuka aykırı eylemde bulunan devlet farklı onarım çeşitleriyle yükümlüdür. Bunlar; eski hale getirme, tazminat ödeme ve manevi tatmindir. Eski hâle getirme, uluslararası hukuka aykırı eylem gerçekleştirilmeden önceki durumun mümkün olduğunca aynı şekilde yeniden kurulmasını ifade eder. Eski hâle getirme, uyuşmazlık konusu olayın niteliğine göre farklı şekillerde gerçekleşebilir.. Eski hâle getirme, genel itibariyle, maddi açıdan eski hâle getirme ve hukuki açıdan eski hâle getirme olmak üzere iki türe ayrılabilir. İşgal edilmiş bir toprağın asıl sahibi olan devlete bırakılması, el konulmuş gemi veya uçak gibi vasıtalar söz konusu olduğunda bunların sahiplerine iade edilmesi maddi açıdan eski hâle getirmeye örnek olarak verilebilir. Bir yasanın yürürlükten kaldırılması da hukuki açıdan eski hale getirmeye örnektir.

Uluslararası örgüt başkanları eylemlerinden veya eylemlerinin sonuçlarından uluslararası hukuk nedeniyle sorumlu tutulamaz. Bu nedenle doğru şık “e”dir.

Uluslararası hukukta devletin sorumluluğu konusundaki örf ve adet kuralları Uluslararası Hukuk Komisyonu tarafından bir anlaşma taslağıyla büyük ölçüde yazılı hale getirilmiştir. Bu nedenle doğru şık “a”dır.

* Uluslararası hukukta devletin sorumluluğu uluslararası yükümlülüğü ihlal eden bir eylem sonunda doğar. Bu nedenle doğru şık “b”dir.

Resmi görevi olmayan vatandaşlar tarafından gerçekleştirilen eylem doğrudan devlet tarafından gerçekleştirilmiş sayılmaz. Bu nedenle doğru şık “e”dir.

Resmi görevi olmayan vatandaşların eylemleri dolaylı olarak devlete ait eylemlerden biri değildir. Bu nedenle doğru şık “a”dır.

Bir devletin yargı organının kararının sadece milli hukuka aykırı olması uluslararası hukukta devletin doğrudan sorumluluğunun doğmasına neden olmaz. Bu nedenle doğru şık “c”dir.

Kuvvet kullanma yasağını ihlal eden devlete silah yardımında bulunmak uluslararası hukuka aykırı hareket eden devlete yardım eden devletin sorumluluğuna neden olur. Bu nedenle doğru şık “c”dir.

Uluslararası hukuka aykırı eylemin sonuçlarını ortadan kaldırmayı ve mümkünse eski hale getirmeyi amaçlayan yükümlülüğe onarma yükümlülüğü adı verilir.  Bu nedenle doğru şık “c”dir.

Uluslararası hukuka aykırı eylem gerçekleştirilmeden önceki durumun mümkün olduğunca aynı şekilde kurulmasını ifade eden terim eski hale getirme yükümlülüğüdür. Bu nedenle doğru şık “a”dır.

Manevi tatmin aracı devletlerin eşitliği ilkesini zedelememelidir. Bu nedenle doğru şık “d”dir.