ULUSLARARASI HUKUK II

Uluslararası çevre sorunlarının diğer uluslararası sorunlar arasında ayrı bir sınıf
oluşturduğunun ve çözümlerinin teker teker devletleri aşan sorunlar olduğunun anlaşılması bakımından yapıcı bir rol oynayan BM İnsan Çevresine Dair Konferans 1972 yılında toplanmıştır.

Sınıraşan hava kirlenmesi açısından endişe duyan Avrupa ve Kuzey Amerika Devletleri, 1979’da Uzun Menzilli Sınır Aşan Hava Kirlenmesine Dair Sözleşme’yi akdederek, sülfür dioksit ve diğer uzun menzilli kirleticilerin salıverilmesini protokoller vasıtasıyla düzen altına almıştır.

Gündem 21, 1990’lı yıllardan 2000’li yıllara kadar uzanan süre içinde ve sonrasında, çevre ve kalkınma konularının uluslararası düzeyde bütünleşmesini amaçlayan bir eylem planıdır.

Birleşmiş Milletler Çevre Programı, Birleşmiş Milletler sistemi içinde ilk defa
çevre gündemi ile yetkilendirilen özel bir hükümetler arası organdır.

Küresel Çevre İmkanı, çevresel koruma amaçlı en büyük ödenek kaynağı
fonudur ve İklim Değişikliği ve Biyolojik Çeşitlilik, Çölleşmeyle Mücadele, Kalıcı Organik Kirleticilere İlişkin Sözleşmelerin mali mekanizması olarak hareket etmektedir.

Bu uyuşmazlıkların hâlli için ana forum, Gümrük Tarifeleri Genel Anlaşması
(GATT) döneminden başlayarak 1995’te kurulan Dünya Ticaret Örgütü (WTO)
önündeki uyuşmazlık çözüm mekanizmasıdır.

İnsanlığın ortak mirası ilkesi, devletlerin ülkelerinin dışında bulunan açık deniz ve açık deniz yatağı, Antartika ve uzay gibi kaynaklarda bütün insanların çıkar sahibi olması anlamına gelir.

Ortak fakat farklılaştırılmış sorumluluk ilkesi uyarınca gelişmiş devletler, küresel çevre bozulmasına orantısız şekilde katkıda bulunduğu ve daha fazla mali ve teknolojik kaynak yönettiği için bu devletler, küresel sürdürülebilir gelişmenin devamının ağırlığını omuzlamak sorumluluğunu haizdirler.

Kirleten öder ilkesi ilk kez, 1972’de Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma
Teşkilatı (Organization for Economic Cooperation and Development-OECD)
Konseyi’nce ileri sürülmüştür.

Bazı sınırlı hâl ve durumda devletler, özel kişilerin diğer kişilere sebep olduğu
çevre zararı için hukuki sorumluluk getiren andlaşmalar yapabilir. Bu rejimler
içinde en gelişmiş olan 1969 tarihli Petrol ve Türevleri Zararından Hukuki Sorumluluğa Dair Uluslararası Sözleşme’dir.

BM İnsan Çevresine Dair Konferans 1972 yılında Stockholm’da toplanmıştır. Bu Konferans, uluslararası çevre sorunlarının diğer uluslararası sorunlar arasında ayrı bir sınıf oluşturduğunun ve çözümlerinin teker teker devletleri aşan sorunlar olduğunun anlaşılması bakımından yapıcı bir rol oynamıştır.

Sınıraşan hava kirlenmesi açısından endişe duyan Avrupa ve Kuzey Amerika Devletleri, 1979’da Uzun Menzilli Sınır Aşan Hava Kirlenmesine Dair Sözleşme’yi akdederek, sülfür dioksit ve diğer uzun menzilli kirleticilerin salıverilmesini protokoller vasıtasıyla düzen altına almıştır. Bu Sözleşme’ye göre taraf devletler, ozon tabakasının bozulmasının, bilimsel olarak izlenmesi, değerlendirilmesi ve önlenmesi amacıyla önlemler alınması için iş birliği yapmak üzere anlaşmışlardır. Sözleşme, bir çerçeve sözleşmedir.

1997’de Kyoto’da, bu Sözleşme’ye kural olarak gelişmiş devletlerin belirli bir zamanda hedefi yerine getirmek için yüküm altına sokulmasını kabul eden bir protokol yapılmıştır. Kyoto Protokolü’ndeki hedef, salınımların 2012’ye kadar 1992 düzeyinin %5.2 altına çekilmesidir.

Biyolojik çeşitlilik; karasal, deniz ve diğer suyla ilgili ekosistemler ve bunların bir parçası olduğu ekolojik çok parçalı olanlar dahil bütün kaynaklardaki canlı organizmalar arasındaki çeşitliliktir.

1992’de toplanan Birleşmiş Milletler Çevre ve Gelişme Konferansı’nda Çevre ve Gelişmeye dair Rio Bildirisi kabul edilmiştir.

Rio Bildirisi, daha önce evrensel boyutta kabul edilmemiş olan pek çok ilkeyi içermektedir: Kalkınma hakkı, yoksulluk, gelişmiş ülkelerdeki üretim ve tüketim kalıplarının değiştirilmesi, çevre ve insan sağlığını tehdit eden faaliyet ve maddelerin diğer ülkelere transferinin önlenmesi, küresel çevre bozulmasında ülkelerin ortaklaşa ancak farklı düzeyde alacakları sorumluluklar, gelişmekte olan ülkelerin ihtiyaçları Bildiri de kabul edilen başlıca ilkelerdir.

Birleşmiş Milletler Çevre Programı, Birleşmiş Milletler sistemi içinde ilk defa çevre gündemi ile yetkilendirilen özel bir hükümetler arası organdır. Bu teşkilatın temel görevi, BM içindeki ve uygun olduğunda BM sistemi dışındaki çevre girişim ve programları arasında iş birliği sağlanmasıdır. İkinci olarak, küresel çevre alanında kural ve standartlar geliştirmektir. UNEP, bağlayıcılığı olmayan ama devletler için yol gösterici olan sayısız ilke kadar pek çok uluslararası küresel ve bölgesel andlaşmanın yapılmasına öncülük etmiştir.

İnsanlığın ortak mirası ilkesi, devletlerin ülkelerinin dışında bulunan açık deniz ve açık deniz yatağı, Antartika ve uzay gibi kaynaklarda bütün insanların çıkar sahibi olması anlamına gelir. Hiçbir devlet bu küresel müşterek alanların kaynaklarını tüketemez ve bütün devletler, bunların idaresini barışçıl bir şekilde iş birliği içinde yapmaya zorlanır.

Kirleten öder ilkesi: Bu ilke ilk kez, 1972’de Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) Konseyi’nce ileri sürülmüştür. Kim çevre zararına neden olursa zararı gidermek için yapılan masrafları ödemeye zorlanmalıdır. İlkenin özü, kirletenlerin, ekonomik olarak etkili kararlar verirken çevresel faktörleri de dikkate almasıdır. Rio Bildirisi’nde de bu esas vurgulanmaktadır. “Kamu yararı gözetilerek ve uluslararası ticaret ve yatırım çarpıtılmaksızın, kural olarak kirletenin kirlenme zararını üstlenmesi yaklaşımı” gözönünde bulundurulacaktır.

Çevre zararının önlenmesine dair ilke gibi ihtiyat ilkesi de çevre zararının önlenmesine çalışır. Bu ilke henüz, gelecekteki çevre zararının bilimsel kesinlik ile tahmin etmedeki zorluklar ile ilgilidir ve devletleri bilimsel belirsizliğe rağmen hemen harekete geçmeye davet eder.