ULUSLARARASI HUKUK II - Deneme Sınavı - 14

II. Dünya Savaşının ardından yıkılan ve ekonomileri çöken Avrupa devletlerinin Marshall Planı çerçevesinde yeniden inşası için 1948 yılında kurulan Avrupa Ekonomik İş birliği Örgütü’nün mirasçısı kabul edilen Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD), 1961’de kurulmuştur. Bugün, Batılı sanayileşmiş devletler arasında dayanışma, iş birliği ve eşgüdüm sağlama amacını güden bir uluslararası örgüttür.

Bretton Woods Konferansları, bu karışık mali ortamı bir düzene oturtmak, II. Dünya Savaşı ile yıkılan ekonomileri canlandırmak ve uluslararası ticareti serbestleştirmek, yeni bir uluslararası finans ve ticaret sistemi tesis etmek için 1944 yılında toplanmıştır. Bu konferans neticesinde, iki büyük mali kuruluş doğmuştur: Merkezleri Washington’da bulunan Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası (bugünkü Dünya Bankası). Doğru cevap C seçeneğidir.

Türkiye 1985’te kambiyo sistemini değiştirmiş, serbest piyasada döviz işlemlerinin önünü açmıştır. Türk Lirası 1990 yılında konvertibl bir para olarak IMF’ye tescil edilmiştir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Tek bir çatı altında toplanmayı hedefleyen Topluluk Devletleri, siyasi ve ekonomik alanda birleşmeyi öncelikle gerçekleştirmiş ancak mali alanda birleşmeyi sağlayacak tek bir para birimi “avro”ya geçmeyi daha ileride hayata geçirebilmiştir. Birleşmenin ayaklarından biri olan parasal birleşme, ancak 1991’de Maastricht Andlaşması ile sağlanabilmiştir. Bu andlaşma ile Topluluk Devletlerinin birlik içinde mal, hizmet, sermaye ve iş gücünün serbest dolaşımı ile ekonomi politikalarını uyumlulaştırmaları, üçüncü devletlere ortak gümrük tarifeleri koymaları, ortak bir Merkez Bankası kurulması kabul edilmiştir, aynı zamanda para politikaları da merkezîleştirilmiştir.

IMF’de her üye eşit oy hakkına sahip değildir, Fon’un o devlete üyeliğe girişte tanıdığı kotaya bağlıdır. Bu kota, Fon ile tüm ilişkilerde önem taşır. Kota, devletlerin sermayeye katılma payı olarak tanımlanabilir. Bu kotanın yüksekliği, oy değerini arttıracağı gibi yararlanılabilecek mali imkânların, özel çekme haklarının (SDR) belirleyicisidir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Türk Hukuku’nda 2003 yılında Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu çıkarılarak Türkiye’de doğrudan yabancı yatırım yapmak serbesttir. Yabancı yatırımcı, yerli yatırımcı ile eşit muamele görür, yatırımları kamulaştırılamaz, kârının ve diğer nakdî hususlarının yurt dışına transferine engel olunamaz. Doğru cevap B seçeneğidir.

Yabancı bir devlet mahkemesinin veya yabancı hakem kararlarının, verildiği devlet ülkesinin dışında diğer bir devlet ülkesinde hüküm ve sonuç doğurması, tanınmaları ve tenfiz edilmeleri şartına bağlıdır. Eğer kararın yerine getirilmesi için cebrî icraya başvurulması gerekiyorsa, tenfiz; kararın yerine getirilmesi için cebrî icraya başvurulması gerekmiyorsa tanıma yoluna gidilmelidir. Doğru cevap A seçeneğidir.

1944 yılında ABD’de Bretton Woods Konferansı, dünya ticaretini düzenlemek için bir ihtisas kuruluşu olarak uluslararası bir ticaret örgütü kurma fikri ve çalışmaları, 1947 yılında Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Andlaşması’nın (GATT) akdedilmesini sağlamış fakat kurulması amaçlanan örgüt ancak yaklaşık elli sene sonra 1994’te ortaya çıkmıştır. GATT, aslında, kurulması amaçlanan örgüt işlemeye başlayana kadar yürürlükte kalacaktı. GATT, Dünya Ticaret Örgütü’nün kuruluşuna kadar geçen kırk yedi yıl boyunca, “geçici” olarak uygulanmıştır. Aslında, 1947’lerde kurulacak Uluslararası Ticaret Örgütü’nün kuruluş metninin bir kısmına ilişkin hükümleri içeren GATT, onun yerine, bir andlaşma metninden başlayarak elli yıla yakın âdeta, böyle bir teşkilatı ikame etmiş, nihayet kurulmasına bir vesile olmuştur. GATT 1947 bugün halen geçerli ve yürürlüktedir. Bu andlaşma, ayrım yapmama ilkesi, en çok gözetilen ulus kaydı ve gümrük vergisi (tarifeleri) çizelgeleri, serbest ticaretin oluşumu ve temel ticaret ilkelerini, millî muamele, antidamping ve telafi edici gümrük vergileri, ihracat açısından gümrük kıymetleri, menşe şehadetnameleri, ithalat ve ihracat kotaları ve sınırlamalar, ödeme dengeleri bakımından ithalat kısıtlamaları, döviz düzenlemeleri, sübvansiyonlar, kamu iktisadi kuruluşları, ekonomik kalkınmada hükümet destekleri, kamu sağlığı ve güvenliği amaçlı istisna hükümleri gibi konuları düzenlemektedir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Serbest Ticaret Bölgeleri, üyesi ülkelerin, aralarındaki ticarete gümrük tarifelerine ve miktar kısıtlamalarını kaldırdıkları ancak birlik dışında kalan ülkelere karşı her birinin kendi özel tarifesini uyguladığı iktisadi bütünleşme türlerinden biridir.  Bunlardan en bilinenleri Avrupa Serbest Ticaret Bölgesi (EFTA) ve Kuzey Amerika Serbest Ticaret Bölgesi’dir (NAFTA). EFTA, AB’nin gümrük birliği ile pek çok devletin ayrılması ardından bugün sadece Norveç, İsviçre, İzlanda ve Leichtenstein arasında devam etmektedir. NAFTA ise ABD, Kanada ve Meksika arasındadır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Dünya Ticaret Örgütü Bakanlar Komitesi, Teşkilatın en yüksek seviyedeki organı olup tüm üye devletler temsil edilmektedir. Bu komitenin iki yılda bir en az bir defa toplanması öngörülmüştür. Doğru cevap E seçeneğidir.

Ekonomik Kalkınma ve İş birliği Örgütü (OECD): II. Dünya Savaşının ardından yıkılan ve ekonomileri çöken Avrupa devletlerinin Marshall Planı çerçevesinde yeniden inşası için 1948 yılında kurulan Avrupa Ekonomik İş birliği Örgütü’nün mirasçısı kabul edilen OECD, 1961’de kurulmuştur. Bugün, Batılı sanayileşmiş devletler arasında dayanışma, iş birliği ve eşgüdüm sağlama amacını güden bir uluslararası örgüttür.

Tarafları bakımından ise üç ayrı tipte hukuki uyuşmazlıktan bahsedebiliriz:
1. İki veya daha fazla devlet arasında
2. Bir devlet ile özel hukuk kişisi (gerçek veya tüzel kişi) arasında
3. İki veya daha fazla özel hukuk kişisi arasında
Tarafları bakımından saydığımız bu üç ayrı grup hem yatırım hem de ticaret uyuşmazlıkları açısından geçerlidir. Hemen belirtmek gerekir ki son saydığımız özel hukuk kişileri arasındaki uyuşmazlıklar, millî hukuk kuralları veya uluslararası ticarî tahkim yolu ile çözülür, uluslararası hukukun kapsamı dışındadır, özel hukuka ilişkindir.

Yabancı yatırımları bir kalkınma vasıtası olarak gören devletler bundan dolayı yatırımcıları ülkeye çekmek için özendirici yollara başvurmuştur. Buna mukabil, ev sahibi ülkenin yatırımcı için cazip olması, o ülkedeki siyasî, iktisadi ve hukuki istikrara bağlıdır. Bu sebeple, özellikle, az gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerde yapılacak yatırımların önünü açmak amacıyla, Dünya Bankası himayesinde, yabancı sermaye yatırımlarının karşılaşabileceği ticarî olmayan riskler dolayısıyla “Çok Taraflı Yatırım Garanti Kuruluşu” (MIGA) meydana getirilerek bir garanti fonu oluşturulmuştur.

Yabancı yatırımcıların kararlarını etkileyen önemli etkenlerden biri vergi kolaylıkları ise diğeri de ileride doğabilecek hukuki uyuşmazlıkların çözüme kavuşturulmasında hukuk güvenliğidir. Dünya Bankası tarafından hazırlanan “Devletler ile Yabancı Devlet Vatandaşı Kişiler Arasındaki Yatırım Uyuşmazlıklarının Çözümüne Dair Washington Andlaşması” bu amaçla düzenlenmiş, faaliyetlerini
Dünya Bankası nezdinde yürüten, buna ilişkin bir merkez Washington’da kurulmuştur. Bu andlaşma ile özel bir kurumsal tahkim usulü öngörülmüştür. Kısaca ICSID olarak bilinen bu merkez eli ile yargı yetkisinin kullanılabilmesi için, yatırım uyuşmazlığının tarafı devletle, yatırımcının mensubu olduğu devletin andlaşmaya taraf olmaları gerektiği gibi somut olayın çözümü için tarafların merkezin yargı yetkisini kabul ettiklerine dair özel bir anlaşma (tahkimname) da bulunmalıdır. Merkezin görevi, tahkim sürecini yönetmekten ibarettir.

Dünya Bankası tarafından hazırlanan “Devletler ile Yabancı Devlet Vatandaşı Kişiler Arasındaki Yatırım Uyuşmazlıklarının Çözümüne Dair Washington Andlaşması”, faaliyetlerini Dünya Bankası nezdinde yürüten bir antlaşmadır. Diğer seçenekler Dünya Ticaret Örgütü'nün antlaşmalarıdır.

Genel Konsey: Bakanlar Konferansları arasında geçen zamanda DTÖ’nün idaresinden sorumlu, tüm üye devletler temsil edildiği daimi icra organıdır. Bu organ, üye devletlerin, DTÖ merkezinin bulunduğu Cenevre’de bulunan büyükelçi veya DTÖ nezdinde daimi temsilcileri bulunan devletlerin diplomatik temsilcilerinden oluşur. İki ayda veya ayda bir toplanmaktadır. İcra organı olmanın yanı
sıra, Genel Konsey’in yerine getirdiği iki önemli görevi daha vardır: Bunlardan biri, Uyuşmazlık Çözüm Organı ve Ticaret Politikalarını Gözden Geçirme Organı olarak faaliyet göstermektir. Ticaret Politikalarını Gözden Geçirme Organı rolünü üstlendiği zaman, üye devletlerin kendi ticaret politikalarına ilişkin siyasetlerini, karar ve düzenlemelerini takip eder.

İstişareler Safhası ile hukuki anlamda dava başlamadan, başvurulması zorunlu bir safha olup şikâyet ve istişare talebi muhatap devlete yapılır, ayrıca “Uyuşmazlık Çözüm Organı”na bildirilir. İstişareler, tarafların yetkililerinin sorunu müzakere edip dava açılmadan çözmesini ifade eder. Muhatap devlet, istişarelerde bulunmayı kabul etmez ya da cevap vermezse işte o zaman yargılama safhası olan Panel’de dava görülmeye başlanır. İstişarelerle 60 gün içinde mesele çözüme kavuşturulamazsa Panel safhasına geçilir.

Panel kararı veya Temyiz Mercii’nin kararı, uyuşmazlığı çözen kesin hüküm niteliğinde olduğundan ve yabancı bir mahkeme kararı gibi sayılmayacağından, tanıma veya tenfizi gerekmez.

Uluslararası mülteci hukukunun en önemli metni, 1951 tarihli Mültecilerin Statüsüne İlişkin Sözleşmedir.

İnsan hakları hukuku uyarınca gelişen ilkeler çerçevesinde ilk ve temel eğitimin ücretsiz olarak devlet tarafından sağlanması bireyler için bir haktır. Bununla birlikte, ilk ve temel eğitimin sonrasındaki mesleki eğitim ve yükseköğretim ücretli olabilmektedir.