ULUSLARARASI HUKUK II - Deneme Sınavı - 13

Petrol ve Türevleri Zararından Hukuki Sorumluluğa Dair Uluslararası Sözleşme.

Bu çerçevede verilmiş, Zapatista adında bir mahkeme kararı bulunmamaktadır.

Devlet tabiiyet bağına dayanarak kendi tabiiyetinde bulunan bir gerçek veya tüzel kişinin başka devletlerde uğradığı haksızlıklar adına uluslararası alanda hak arama yetkisine sahiptir. Buna uluslararası hukukta diplomatik himaye denir.

Birleşmiş Milletler Adalet Divanı'nın, kişinin etkin tabiiyetle bağlı olduğu devletin diplomatik himayesine başvurabileceğine ilişkin kararı, Nottebohm davasında verilmiştir.

Bir devletin kendi ülkesi üzerinde yaşayanlar hakkında sahip olduğu münhasır yetkisinin uluslararası hukukça sınırlandığı en önemli alan insan hakları hukukudur.

Devletlere karşı vatandaşlara bir uluslararası insan hakları mahkemesi önünde dava açma (bireysel başvuru) hakkı getiren milletlerarası anlaşma, İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına Dair Avrupa Konvansiyonu'dur.

WHO, Dünya Sağlık Örgütü olup, devletler arasında ekonomik işbirliğini sağlama amacıyla kurulmuş uluslararası örgütler arasında yer almaz.

Devletlerin egemen eşitliği ve birbirlerinin iç işlerine karışmasını yasaklayan kurala uluslararası hukukta getirilen tek istisna, BM Şartı Madde 51’de yer alan bir devletin kendisine silahlı saldırıda bulunan devlete karşı kullanabileceği meşru müdafaa hakkıdır.

Bir devletin ülkesinde yaşayan insanları bu devlete vatandaşlık bağı ile bağlayan
sürekli hukuki ilişkiye uyrukluk denmektedir. Bu çerçevede uluslararası hukuka
göre uyrukluk verilmesi her devletin münhasır yetkisi içinde olup bir devlet bu
bağa dayanarak kendi uyrukluğunda bulunan bir gerçek veya tüzel kişinin başka
devletlerde uğradığı haksızlıklar adına uluslararası alanda hak arama yetkisine
sahiptir. Buna uluslararası hukukta diplomatik himaye denir.

Bir devletin vatandaşı adına diplomatik himaye hakkını ileri sürebilmesi için o kişinin haksızlığa uğradığı devlette mevcut olan “etkin ve işler durumda olduğu sürece” bütün mahkeme ve hak arama yollarına başvurmuş ve buna rağmen hakkını koruyamamış olması gerekir. Buna uluslararası hukukta iç hukuk yollarının tüketilmesi kuralı adı verilir.

Bir devletin kendi ülkesi üzerinde yaşayanlar hakkında sahip olduğu münhasır yetkisinin uluslararası hukukça sınırlandığı en önemli alan insan hakları hukukudur. Uluslarası andlaşmalar devletlere ülkelerinde veya ülkesi dışında yetki kullandığı yerlerde bulunan vatandaş veya yabancı ayrımı yapılmaksızın herkesin haklarını koruma yükümü yüklemektedir. Ancak ilgili andlaşmalar devletin savaş veya milletin varlığını tehdit eden başka bir genel  hâlinde yaşam hakkı, işkence yasağı, kölelik ve cezaların yasallığı dışındaki haklara aykırı tedbirler alabileceğini de kabul etmektedir. Yerleşme hakkı da aykırı tedbirlerin alınacağı haklar arasında yer almaktadır.

İnsan haklarını koruyan andlaşmalar içinde en etkin çalışanları devletlere karşı vatandaşlara bir uluslararası insan hakları mahkemesi önünde dava açma (bireysel başvuru) hakkı getiren 1950 Avrupa Konvansiyonu ile 1969 Amerika Konvansiyonu’dur. Belirtmek gerekir ki 1966 BM Medeni ve Siyasi Haklar Konvansiyonu’na ek Protokol’le bireylere ihlal iddiasını BM İnsan Hakları Komitesi önüne getirme hakkı tanınmışsa da burası bir mahkeme olmadığından kararları bağlayıcı değildir.

Yabancı statüsünde yer alan kişiler bulundukları ülkenin yasalarına uymak yükümü altında bulunmakla beraber söz konusu devlet de bu kişilere uluslararası hukuka göre belli bir biçimde muamele etmekle yükümlüdür. Bu çerçevede uluslararası örf ve adet hukukuna göre devlet bu kişilerin uluslararası hukuktan kaynaklanan haklarına saygı göstermek ve mahkemelerinde kendi vatandaşlarına sağladığı hukuki korumanın aynısını yabancılara da sağlamak zorundadır. Aksi takdirde söz konusu kişinin mensubu bulunduğu devlet kendi vatandaşları için diplomatik himaye yoluna gidebilir.

1951 tarihli Mültecilerin Statüsüne İlişkin Sözleşme ve 1967 tarihli Ek Protokol’le uluslararası hukuk tarafından korumaya alınmış olan mülteciler; vatandaşı
olduğu devletin dışında yabancı bir ülkede bulunan ve ülkesine döndüğü takdirde
ırki, dini, etnik veya belli bir sosyal gruba mensubiyeti yüzünden fiziki veya hukuki bakımdan zulme uğrayacağına dair ciddi korkusu olan ve bu nedenle vatandaşı olduğu ülkeye dönemeyen insanlar olarak tanımlanmıştır.

Devletlerin egemen eşitliği ve birbirlerinin iç işlerine karışmasını yasaklayan kurala uluslararası hukukta getirilen tek istisna BM Şartı Madde 51’de yer alan bir devletin kendisine silahlı saldırıda bulunan devlete karşı kullanabileceği meşru
müdafaa hakkıdır. Ancak iç işlerine karışma yasağı devletlere temel insan haklarına aykırı olmadıkça başka bir devlete çeşitli gerekçelerle silah kullanılmasını içermeyen ambargo uygulanmasını engelleyici nitelikte değildir.
İç işlerine karışma yasağına getirilen istisnalar bakımından tartışmalı bir diğer örnek insani müdahale hakkıdır.

İç işlerine karışma yasağına getirilen istisnalar bakımından tartışmalı bir örnek insani müdahale hakkıdır. İnsani müdahaleden bir yabancı ülkede bulunan
kişileri (ister o ülke ister başka bir ülke uyruğunda olsun) pek yakın ve hayati
bir tehlikeden korumak için bir başka devlet tarafından buna izin veren bir BM
Güvenlik Konseyi kararı olmaksızın yapılan müdahaleler anlaşılmaktadır. Bu müdahalelerin bazıları ülke devletinin rızası ile olabildiği gibi kimi zaman böyle bir talep ve rıza olmadan da müdahaleler söz konusu olabilmektedir.

Diplomatik himaye hakkının  ileri sürülebilmesi için tabîyet ilişkisinin bulunması şart olduğundan vatansızlar adına herhangi bir devlet hak arama yoluna gidememektedir.

Birleşmiş Milletler Habitat II Konferansı, sürdürülebilir insan yerleşimleri oluşturulması ve herkes için yeterli konut sağlanması yönünde oluşturulmuş bir Birleşmiş Milletler Programıdır. Dolayısıyla birebire çevre hukukuna katkı sağlamak yerine söz konusu program daha çok kentleşme ile ilgilidir.

Öncüllerden verilen bilgiler, Rio Bildirgesi’ni açıklamaktadır.

Çevre Programı, Gündem 21’in dört temel bölümünden biri değildir.