ULUSLARARASI HUKUK I

Milletler Cemiyeti Misakı uyarınca moratoryum uyuşmazlıkların barışçıl yollarla çözümünde belirli yükümlülüklere başvurmadan savaş yetkisinin kullanılmasını geciktiren süreyi ifade eder. Boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir.

Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra yapılan Versay Barış Antlaşması’na kadar savaş, devletler için bir haktır ve kuvvet kullanmayı yasaklayan herhangi bir uluslararası hukuk kuralı yoktur. 1899-1907 Lahey Konferansları’nda kabul edilen kurallarla, savaşı düzenlemeyi ve savaşın acılarını azaltacak birtakım tedbirler almayı amaçlayan kurallar yapılmış ama savaş yasaklanamamıştır.

Her iki taraf yargı kararını tanımazsa 3 aylık moratoryumdan sonra savaş hakkı doğar. Konsey, bir rapor hazırlar. Rapor oybirliği ile kabul edilirse ve taraflardan biri bunu kabul etmişse ona karşı savaşa gitmek hukuken yasaktır. Ancak, çoğunlukla karar aldıysa 3 aylık moratoryumdan sonra her iki taraf da savaşa gidebilir.

Stimson Doktrini, Amerikan Dışişleri Bakanı Stimson’un kanunsuz işgal ve işgalin doğurduğu fiili sonuçlarını tanımayacaklarını duyurması esasına dayanır. 27 Ağustos 1928’de imzalanan Briand-Kellog veya Paris Paktı ise savaş yetkisi açısından genel bir düzenleme getirir. Pakt, bütün saldırı savaşlarını yasaklamıştır. Bu genel yasaklama, Misak’la karşılaştırıldığında, onun başlıca ilerici özelliğidir.

Milletler Cemiyeti sistemi içinde müeyyide savaşları denilen savaşlar da kabul edilmiştir. Misak içerisinde 16. madde buna bir düzenleme getirmektedir. Hakem veya Cemiyet Konseyi’nin tespit ya da mahkemeye havale etme prosedürü getiren 13. ve 15. madde ihlâl edilerek bir savaş yapılmışsa Misak’a göre bu savaş geri kalan bütün üyelere karşı yapılmış bir savaş sayılır ve aralarında bir savaş hâlinin doğduğu kabul edilir.

BM amaçlarına ulaşmak için gereken ilkelerin düzenlendiği, BM Şartı’nın 2. Maddesi şu şekildedir;

“Birleşmiş Milletler örgütü ve üyeleri, 1. Maddede belirtilen amaçlara ulaşmak üzere aşağıdaki ilkelere uygun biçimde hareket edeceklerdir:

1. Örgüt, tüm üyelerinin egemen eşitliği ilkesi üzeri- ne kurulmuştur.

2. Tüm üyeler, üyelik sıfatından doğan hak ve çıkarlardan tümünün yararlanmasını sağlamak için, işbu Antlaşma’ya uygun olarak üstlendikleri yükümlülükleri iyi niyetle yerine getirirler.

3. Tüm üyeler, uluslararası nitelikteki uyuşmazlıklarını, uluslararası barış ve güvenliği ve adaleti tehlikeye düşürmeyecek biçimde, barışçı yollarla çözerler.

4. Tüm üyeler, uluslararası ilişkilerinde gerek herhangi bir başka devletin toprak bütünlüğüne ya da siyasal bağımsızlığa karşı, gerek Birleşmiş Milletler’in Amaçları ile bağdaşmayacak herhangi bir biçimde kuvvet kullanma tehdidine ya da kuvvet kullanılmasına başvurmaktan kaçınırlar.

5. Tüm üyeler, örgütün işbu Antlaşma gereği giriştiği tüm eylemlerde örgüte her türlü yardımı yaparlar ve Birleşmiş Milletler tarafından aleyhinde önle- me ya da zorlama eylemine girişilen herhangi bir devlete yardım etmekten kaçınırlar.

6. Örgüt, Birleşmiş Milletler üyesi olmayan devletlerin de, uluslararası barış ve güvenliğin korunmasının gerektirdiği ölçüde bu ilkelere uygun biçimde hareket etmesini sağlar.

7. İşbu Antlaşma’nın hiçbir hükmü, Birleşmiş Milletler’e herhangi bir devletin kendi iç yetki alanına giren konulara müdahale yetkisi vermediği gibi, üyeleri de bu türden konuları işbu Antlaşma uyarınca bir çözüme bağlamaya zorlayamaz; ancak, bu ilke, VII. Bölüm’de öngörülmüş olan zorlayıcı önlemlerin uygulanmasını hiçbir biçimde engellemez.

Kuvvet kullanma yasağının kapsamı dışında kalan başlıca iki eylem vardır:

• BM Şartı m. 51’e göre girişilen eylemler (meşrû müdafaa).
• Güvenlik Konseyi yetkesi altında girişilen eylemler.

Caroline Olayı’nda olduğu gibi ihlâl edileceği muhakkak ise, bu takdirde klâsik uluslararası hukukta meşrû müdafaa durumunda bulunulduğunun gerçekleştiği kabul edilmektedir. Buna duruma, önleyici meşrû müdafaa denmektedir.

Bush Doktrini olarak adlandırılan ve 11 Eylül olayı ile başlayan süreç, uluslararası hukukun sınırlarını, önleyici meşrû müdafaa hususunda çok daha fazla genişletmeye teşebbüs ederek klasik anlayıştan farklı olarak muhakkak değil, muhtemel olan saldırılara karşı da harekete geçme, devlet dışındaki aktörlerin gerçekleştirdiği eylemlere ve sadece haklara değil, Amerikan menfaatlerine saldırı olması durumunda da meşrû müdafaa hakkına dayanarak cevap verilmesini kabul etmektedir. Divan, Bush Doktrini uygulaması sonrasında 2005 tarihli Kongo Davası Kararı’nda da bu konuda herhangi bir görüş belirtmemeyi tercih etmiştir.

İlk metinde yani 1970 tarihli Bildiri’de şu eylemler ayrıca sıralanarak yasaklanmıştır:

Bir başka devletin mevcut uluslararası sınırları nı ihlâl etmek için ya da ülkesel uyuşmazlıklarla devletlerin sınırlarına ilişkin sorunlar dâhil, uluslararası uyuşmazlıkların çözümü için kuvvet kullanma veya tehdidinde bulunma;

Kuvvet kullanılmasını gerektiren misillemeler;

Halkların eşit hakları ve self-determinasyon ilkesine, dair hükümlerde açıklandığı biçimde halkların self-determinasyon özgürlük ve bağımsızlık haklarından mahrum edecek herhangi bir zorlayıcı eylem;

Bir başka devlet ülkesinde iç karışıklık veya terörist eylemleri teşkilatlandırma, kışkırtma, yardım etme veya bunlara katılma veya ülkesinde bu gibi eylemlerin yapılmasına yönelik teşkilâtlanmış faaliyetlere rıza gösterme, eğer bu eylemler kuvvet kullanma veya tehdidinde bulunmayı içeriyorsa;

Şu eyleme de benzer bir kuralın ifadesi olması nedeniyle ayrıca atıfta bulunulmuştur: Bir başka devletin mevcut rejimini zorla devirmeye yönelik yıkıcı, terörist veya silâhlı eylemleri teşkilatlandırma, yardım etme, kışkırtma, malî destek sağlama, teşvik etme, müsamaha etme veya başka bir devletteki iç karışıklıklara karışma;

BM Şartı’nın kabulüne kadar olan süre boyunca, kuvvete başvurmak devletler için bir haktır,ancak gerek silahlı güce başvurulması gerek çatışmanın yürütülmesi bazı kurallara bağlanmıştır. Bu süreçte kuvvete başvurma, önce kısıtlanmış ve sonra da yasaklanmıştır. 1920’de Milletler Cemiyeti Misakı daha sonra 1928’de Briand-Kellogg Paktı bu yönde ilk adımları atmıştır. 1945 BM Şartı’yla da bu konuda en ileri ve kapsamlı düzenleme yapılmıştır. BM Şartı devletler için kuvvet kullanma ve kuvvet kullanma tehdidinde bulunmayı yasaklarken, bir çatışmaya savaş adı verilip verilmemesine önem vermemiştir. Şart’ta sadece kuvvet kullanma veya tehdidine yasak getirilmiş değildir; aynı zamanda, uluslararası ilişkilerde kuvvet kullanma yetkisini merkezileştirme çabası da vardır.

Milletler Cemiyeti Misakı uyarınca uyuşmazlıkların barışçıl yollarla çözümünde belirli yükümlülüklere başvurmadan savaş yetkisinin kullanılmasını geciktiren süreye Moratoryum adı verilmektedir.

7 Ağustos 1928’de imzalanan Briand-Kellog veya Paris Paktı ise savaş yetkisi açısından genel bir düzenleme getirir. Pakt, bütün saldırı savaşlarını yasaklamıştır. Bu genel yasaklama, Misak’la karşılaştırıldığında, onun başlıca ilerici özelliğidir.

BM Şartı m. 2/4’ün, sadece Teşkilat’a üye olanlar üzerinde değil, evrensel olarak bağlayıcı bir hukuk yarattığı, buradaki ilkenin, örf ve âdet hukuku olduğu söylenebilir. Divan, 1986 tarihli Nikaragua’ya Karşı Askerî ve Benzeri Faaliyetler Davası’ndaki yargı kararında, kuvvet kullanma ve iç işlere karışma yasağı ile meşrû müdafaa hakkına ilişkin örf ve âdet kurallarının Şart’ın bu konudaki hükümlerinin yanında ayrı bir varlığının olduğu sonucuna varmış olmakla beraber, bu farklılığı doğrulayabilmiş değildir.

Kakkını kendi kuvvetiyle elde etme pratiğine İhkak-ı hak adı verilmektedir.

Kuvvet kullanma yasağının kapsamı dışında kalan başlıca iki eylem vardır:
• BM Şartı m. 51’e göre girişilen eylemler (meşrû müdafaa).
• Güvenlik Konseyi yetkesi altında girişilen eylemler.

Misilleme yapılamayacak ve gelecekte vuku-u muhtemel ihlâllere karşı da önleyici bir tedbir olarak meşrû müdafaa esasına dayanılarak harekete geçilmesine önleyici meşru müdafa adı verilir.

BM Şartı sisteminde zorlayıcı tedbir alma yetkisi Güvenlik Konseyine aittir. Güvenlik Konseyi’ne zorlayıcı tedbir alma yetkisi uluslararası toplumda bir zabıta fonksiyonu uygulaması için verilmiştir. Yoksa barış ve güvenliği ihlâl etmeyen birtakım ihlâller olursa bu durumda Güvenlik Konseyi zor kullanmak zorunda kalmamaktadır.

Divan’ın, BM Şartı gereğince ya da bu Şart hükümlerine uygun olarak görüş istemeye yetkili kılınmış her organ ya da kuruluşun isteği üzerine her türlü hukuksal soruna dair verdiği görüşe danışma görüşü adı verilir

Birleşmiş Milletler’in kurulmasıyla Genel Kurula yardımcı olarak oluşturulan kodlaştırılacak kuralları belirleyerek metin halin getiren organa Uluslararası Hukuk Komisyonu adı verilir.