ULUSLARARASI HUKUK I

19. yüzyılda uluslararası barış ve güvenliği sağlamak amacıyla devletlerin 1815 Viyana ve 1899-1907 La Haye Konferansları gibi bu konuyla ilgili sorunları ele aldıkları ve çözüme yönelik anlaşmalar yaptıkları hükümetlerarası konferans yöntemine başvurdukları da görülmektedir.

Uluslararası ekonomik ilişkileri serbest hâle getirecek düzenlemeler getiren diğer bir yapı 1948 yılında GATT adıyla kurulan ve 1995 yılında Dünya Ticaret Örgütü adını alan uluslararası teşkilattır.

Avrupa çapındaki bu yapılanmaların başarısı dünyanın geri kalanı içinde bir örnek teşkil etmiş ve Amerika, Afrika ve Asya kıtalarında da demokrasi, insan hakları ve ekonomik entegrasyonu ilerletmeye yönelik bölgesel teşkilatlar kurulmuştur. Örnek olarak Organization of American States, African Union, NAFTA, MERCOSUR, COMESA, CISFTA, ASEAN vd. verebiliriz.

Uluslararası talepte bulunma yetkisi BM Adalet Divanı 1949 tarihli “Tazminatlar”
kararında BM’in talepte bulunma yetkisini bunun teşkilatın amaç ve fonksiyonlarını etkin bir şekilde yerine getirmesi için zorunlu olduğu gerekçesine dayandırmıştır. Buradan hareketle diğer teşkilatlar bakımından da uluslararası talepte bulunma yetkisinin kurucu antlaşmanın yorumlanması suretiyle ortaya koyulabileceği söylenebilir. Bu yetki ile bağlantılı bir başka durum teşkilatların uluslararası mahkemeler önünde hak arama yetkisidir.

BM Güvenlik Konseyi: Türkiye 2009- 2010 döneminde geçici üyesi olmuştur.

Genellikle bir uluslararası teşkilatı kuran antlaşma üye devletlerin iç hukuklarını düzenlemeye yönelik hükümler taşımaz.

Türkiye Avrupa konseyi’ne kuruluşundan beri üyedir.

1945 San Fransisko Konferansı ile başlayan müzakereler aynı yıl imzalanan Birleşmiş Milletler (BM) Şartı ile hedefine varmıştır.

Mesela BM’e üye olabilmek için üyelik talebinin Güvenlik Konseyi daimi üyelerin hiç birisinin veto etmediği toplam dokuz olumlu oyla Genel Kurul’a tavsiye edilmesi ve Genel Kurul’un da bunu 2/3 çoğunlukla kabulü gerekmektedir.

Türkiye 2009-2010 döneminde geçici üyesi olmuştur.

Özellikle kendi bünyesi içinde 1950 yılında imzalanmış Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve bu sözleşmeye devletlerin uymasını denetleyen 1959 yılında kurulmuş Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi aracılığıyla Avrupa kıtasında yaşayanların insan haklarını koruma görevini yerine getirmektedir. Bu mahkemeye başvuru hakkı her akit devlete ve Sözleşmenin ihlali dolayısıyla mağdur olduğunu düşünen her kişiye açık tutulmuştur.

Kimi uluslararası teşkilatların üye olmayan devletler, hükümet dışı sivil toplum kuruluşları veya ulusal kurtuluş hareketlerinin (ör., BM Genel Kurulu’nda Filistin Yönetimi’ne tanınan gözlemci statüsü gibi) organlarının çalışmalarına farklı statülerde katılabilmelerine izin verdikleri görülmektedir. Bu statüler katılımcıya oy hakkı vermese de gündemi takip etme ve görüş sunma gibi haklar tanımaktadır.

BM’e üye olabilmek için üyelik talebinin Güvenlik Konseyi daimi üyelerin hiç birisinin veto etmediği toplam dokuz olumlu oyla Genel Kurul’a tavsiye edilmesi ve Genel Kurul’un da bunu 2/3 çoğunlukla kabulü gerekmektedir.

Milli hukuklardaki hukuk kişiliği ile uluslararası hukuk kişiliği birbirinden ayrıdır

Uluslararası teşkilatların genellikle devletler arasında yapılan bir uluslararası antlaşma ile kurulduğunu ve bazı nitelikleri taşımaları hâlinde kendilerine ait bir uluslararası hukuk kişiliği kazandıklarını görmüştük. Bu açıdan bakıldığında teşkilatların uluslararası hukukun asli kişileri olan devletlerin iradelerinden türemiş hukuk kişileri olduğunu söylemek mümkündür. Keza BM Adalet Divanı 1966 yılında verdiği Nükleer Silahların Kullanılmasının Meşruiyeti kararında bu durumu tespit ederek uluslararası teşkilatların uluslararası hukukun kişisi olmakla birlikte devletler gibi genel yetkiye haiz olmadıklarını ve özellik prensibi gereği sınırları kurucu devletlerin ilerletilmesini istedikleri ortak menfaatlerin bir fonksiyonu olarak beliren ve üye devletlerce teşkilata verilmiş olan yetkilerle donatıldıklarını ifade etmiştir.

teşkilatların kendi çalışanlarının görevleri sırasında uğradıkları hukuka aykırılıklardan korunabilmesi amacıyla uluslararası alanda “fonksiyonel himaye” hakkı denen bir hakkı kullanmaları mümkündür. BM Adalet Divanı bu konuyu 1949 tarihli Tazminatlar kararında ele almış ve bu hakkın BM Şartı içinde bulunan bir örtülü yetki olduğuna karar vermiştir.

Divan sadece devletlerin diğer devletlere karşı açtığı davalara bakma yetkisine haizdir

Askerlerin etkin kontrolü kimde ise o sorumlu tutulabilir

BM Şartı’nın 1. maddesine göre teşkilatın amaçlarından biri insan haklarına saygıyı sağlamak olduğundan Güvenlik Konseyi kurucu antlaşmaya aykırı böyle bir karar alamaz

Türkiye’nin tam üye olmadığı Birliğin yapmış olduğu antlaşmalara Türkiye taraf olmadığından bu antlaşmaya uymak zorunda değildir

Teşkilatlar açısından yapılan ilk ayrım açık ve kapalı teşkilatlar ayrımıdır. Teşkilatlarda üyelik ve üyeliğin getirdiği hak ve yükümlülükler konuları genellikle teşkilatın kurucu antlaşmasında ayrıntılı olarak düzenlenir. Şayet buna ilişkin düzenleme yapılmamışsa üyelik kurucu antlaşmanın değiştirilmesi usulüne tabi olur. Açık teşkilatlarda üyeliğe kabul sadece müracaat ve üyelerin çoğunluğunun kabulü üzerine mümkündür. Bu tür teşkilatlara örnek olarak BM çatısı altında faaliyet gösteren uzmanlık teşkilatları gösterilebilir. Buna karşı kapalı teşkilatlarda üyelik sıkı şartlara bağlanmıştır. Mesela BM’e üye olabilmek için üyelik talebinin Güvenlik Konseyi daimi üyelerin hiç birisinin veto etmediği toplam dokuz olumlu oyla Genel Kurul’a tavsiye edilmesi ve Genel Kurul’un da bunu 2/3 çoğunlukla kabulü gerekmektedir. Yine NATO teşkilatına ve AB’ne üyelik için üyelik talebinin mevcut üyelerin oybirliği ile kabulü şartı aranmıştır. Kimi teşkilatlarda ise üyelik belli bir coğrafyada bulunan ya da belli bir dine mensup olan devletlere açık tutulmuştur (ör., Afrika Birliği Teşkilatı, Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı, Arap Birliği Teşkilatı, İslam Konferansı Teşkilatı vb.).