ULUSLARARASI HUKUK I

Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra 1919 Versay Antlaşması ile kurulmuş olan örgüt Milletler Cemiyeti’dir.

1994 yılında bir uluslararası teşkilat hâline gelen Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı faklı iki kampa mensup devletlerin güvenlik sorunlarını barışçıl yöntemlerle çözmelerine yönelik bir ortam yaratmaya çalışılmış ve özellikle silahlanma yarışının durdurulmasında oldukça başarılı sonuçlar vermiştir.

1949 yılında kurulmuş olan ve Avrupa’da demokrasi ve insan haklarını devletlerin
üstünde bir denetime tabi kılmayı amaçlayan teşkilat Avrupa Konseyi'dir.

AB, Birleşmiş Milletler uzmanlık kuruluşlarından biri değildir.

AGİT, genel amaçlı teşkilatlardan birisidir.

Avrupa’da bölgesel ekonomik ilişkilerin bir uluslararası yapının kontrolünde sürdürülmesine yönelik ortak kanaatin oluşumuna imkân tanıdığı bir başka teşkilat 1957 Roma Antlaşması ile kurulan uluslararası örgüt Avrupa Ekonomik Topluluğu'dur.

Uluslararası örgütlerin hukuki kişiliği, BM Adalet Divanı’nın 1949 tarihli “Tazminatlar” kararında  ilk kez açıklığa kavuşturulmuştur.

BM Genel Kurulu tarafından teşkilat ile teşkilat görevlileri arasında çıkabilecek uyuşmazlıklarla ilgilenen mahkeme BM İdari Mahkemesi'dir.

Teşkilatların kendi çalışanlarının görevleri sırasında uğradıkları hukuka aykırılıklardan korunabilmesi amacıyla uluslararası alanda “fonksiyonel himaye” hakkı denen bir hakkı kullanmaları mümkündür.

BM’e üye olabilmek için üyelik talebinin Güvenlik Konseyi daimi üyelerin hiç birisinin veto etmediği toplam dokuz olumlu oyla Genel Kurul’a tavsiye edilmesidir.

Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra 1919 Versay Antlaşması ile Milletler Cemiyeti kurulmuştur. Bu teşkilatla amaçlanan uluslararası barış ve güvenliği ilgilendiren sorunları Cemiyet’in örgüt yapısı içinde ele almak suretiyle devletlerin tek başlarına karar vermelerinin önüne geçmek olmuştur. Ancak Cemiyet kararlarının yalnızca tavsiye niteliğinde olduğu kabul edildiğinden bu yapı devletler arasındaki ilişkilerde alınan kararlarda etkin olamamış ve ikinci büyük savaşın yaşanmasına engel olamamıştır.

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra uluslararası ilişkilerin başka savaşlara kurban edilmesini önleyecek bir sisteme oturtulması konusunda devletler arasında bir ortak görüş oluşmuş ve bu amaçla 1945 San Fransisko Konferansı ile başlayan müzakereler aynı yıl imzalanan Birleşmiş Milletler (BM) Şartı ile hedefine varmıştır.

San Fransisko Konferansına katılan Türkiye bundan ötürü örgütün asli üyesi sıfatına haizdir.

Bu teşkilat Soğuk Savaş’ın sona ermesinden sonra Doğu Avrupa, Balkanlar, Kafkasya ve Orta Asya’da Sovyet sisteminden çıkan ülkelerin karşılaştıkları siyasi, sosyal ve ekonomik sorunları çözmeleri için bunlara hukuki ve teknik destek vermektedir.

Uluslararası ekonomik ilişkileri serbest hâle getirecek düzenlemeler getiren diğer bir yapı 1948 yılında GATT adıyla kurulan ve 1995 yılında Dünya Ticaret Örgütü adını alan uluslararası teşkilattır.

Kapalı teşkilatlarda üyelik sıkı şartlara bağlanmıştır. Mesela BM’e üye olabilmek için üyelik talebinin Güvenlik Konseyi daimi üyelerin hiç birisinin veto etmediği toplam dokuz olumlu oyla Genel Kurul’a tavsiye edilmesi ve Genel Kurul’un da bunu 2/3 çoğunlukla kabulü gerekmektedir.

Uluslararası toplumu ilgilendiren belli bir konuda faaliyet gösteren özel amaçlı teşkilatlar bulunur. Bu teşkilatlar uluslararası ilişkilerin bir düzen gerektirdiği ekonomik, sosyal ve teknik alanlarda faaliyet gösterirler (ör., Dünya Ticaret Örgütü, OECD, ILO, UNESCO, Uluslararası Denizcilik Örgütü, Uluslararası Telekominikasyon Birliği vb.).

Bugün uluslararası alanda faaliyet gösteren teşkilatların çoğunluğu açısından
şu aşağıda yer alan yetkilerin ve sorumlulukların mevcudiyetinden söz edilebilir:
a) Antlaşma yapma yetkisi

b) Uluslararası talepte bulunma yetkisi

c) Misyon gönderme ve imtiyaz ve muafiyetler kullanma

d) Teşkilatın uluslararası alanda sorumluluğu

Her ne kadar bir teşkilatın kurucu antlaşmasında açıkça teşkilata tanınmış bir antlaşma yapma yetkisi bulunmasa da bu yetkinin kurucu antlaşmayı yorumlamaya yetkili organ tarafından kurucu antlaşmanın bir bütün olarak yorumundan hareketle “örtülü yetkiler” prensibi doğrultusunda kabul edilmesi mümkündür. Mesela BM Şartı bu konuda bir hüküm taşımasa da bu teşkilatın üye devletlerle genel merkez antlaşmaları, bir takım askeri antlaşmalar (barışı sağlama ve koruma gücü antlaşmaları vb.) ve diğer
teşkilatlarla iş birliği antlaşmaları yaptığı görülmektedir.

BM Şartı’nın 105. maddesi teşkilatın üye devletlerin her birinin ülkesinde amaçlarını yerine getirebilmesi için gereken imtiyaz ve muafiyetlere haiz olacağını ve yine teşkilatta görevlendirilmiş üye devlet temsilcilerinin ve teşkilat memurlarının
görevlerini bağımsız bir biçimde yerine getirebilmeleri için gereken imtiyaz ve muafiyetlere sahip olacakları hükmünü getirir.

BM Güvenlik Konseyi: Türkiye 2009-2010 döneminde geçici üyesi olmuştur.