ULUSLARARASI HUKUK I

Bir devletin, antlaşmaya hükümete danışma koşuluyla imza koyması antlaşmalar hukukunda ad referandum imza olarak adlandırılır.

Basit imza ile bağlanma usulü kabul edilmişse, imzaların atılarak imzalı antlaşma nüshasının diğer tarafa teslim edildiği an; belge değişimi kabul edilmişse, ilgili belgelerin değiş-tokuş edildiği an, bağlanma anıdır. Onaylama yoluyla bağlanma söz konusu olduğunda, devletin onay belgesini diğer taraflara veya varsa depo merciine teslim ettiği an, kendisi açısından antlaşmanın bağlayıcı olduğu andır.

1982 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 90. maddesi, usulüne uygun yürürlüğe giren uluslararası antlaşmaların kanun hükmünde olduğunu belirtir.

Türk hukuk sisteminde uluslararası antlaşmalar her ne kadar kanunlarla eş sayılmışsa da Anayasanın 90. maddesiyle belli bir ayrıcalığa sahiptirler. Bu ayrıcalık, usulüne göre yürürlüğe girmiş uluslararası antlaşmaların Anayasaya aykırı oldukları iddiasıyla Anayasa Mahkemesi’ne başvurulamamasından kaynaklanır.

Uygun bulma kanunu ile onaylanması uygun bulunan antlaşmanın iç hukukta yürürlüğe girebilmesi ve antlaşmanın diğer taraflarına iç hukuktaki onaylama sürecinin tamamlandığını ve devletin bağlanması iradesini gösteren belgenin hazırlanabilmesi için, uygun bulma kanununa dayanılarak hazırlanan Bakanlar Kurulu Kararnamesi, antlaşma metnini de içerir ve bu Kararname Resmi Gazete’de yayımlanır. Antlaşma Bakanlar Kurulu Kararanamesi’nin yürürlüğe girdiği tarihte iç hukukta yürürlüğe girer.

Üç ay içerisinde herhangi bir itiraz gelmezse geçersizlik iddiasında bulunan taraf, bildirdiği önlemleri alabilir.

Devlet başkanı, hükümet başkanı, dışişleri bakanı, diplomatik misyon başkanı tevsik edebilir.

Antlaşmalara basit bağlanma türünde imza yeterli görülür.

Antlaşmanın sona erme şekilleri, antlaşma hükmüyle sona erme, tarafların iradesiyle sona erme, fesih veya çekilmeyle sona erme, ihlal, uygulanmasının imkansızlaşması, koşulların değişmesi, sonradan ortaya çıkan Jus Cogens kurallara aykırılıktır.

Protokol, antlaşmalar hukukundaki anlamıyla sınırlı nitelikli antlaşmaları ya da bir ana antlaşmayı tamamlayıcı ve ayrıntıları düzenleyici nitelikteki antlaşmaları belirtmektedir.

Depo mercii, çok taraflı uluslararası antlaşmalarda usulü işlemleri yerine getiren merciidir. Antlaşma metninde belirlenir.

Çatışma normları, aynı konuyu düzenleyen farklı kuralların aynı anda yürürlükte bulunması durumunda, bunlardan hangisine öncelik verileceğini söyleyen ilkelerdir.

Antlaşmanın oluşturulması sürecinde tarafların iradesindeki sakatlık, antlaşmanın geçersiz kılınabilmesi olanağını doğurur. İrade sakatlıklarının başında tehdit ve zorlama gelir.

Çekince, çok taraflı antlaşmalar söz konusu olduğunda gündeme gelir. Çekince, antlaşmanın imza, onay veya katılma aşamasında bildirilir ve yazılı bildirim zorunludur. Antlaşmayla bağlandıktan sonra çekince beyan edilemez. Çekincenin diğer devletler tarafından kabul edilmesi veya çekinceye itiraz edilmesi mümkündür. Bir antlaşmada çekince beyanına ilişkin yasak veya sınırlama yoksa bile, antlaşmanın diğer
tarafları açıkça kabul etmedikçe, antlaşmanın konusu ve amacıyla uyumsuz çekinceler geçersizdir.

Her devlet, çeşitli konularda pek çok iki veya çok taraflı antlaşmanın tarafıdır. Bu antlaşmalar devletlere
bazı yükümlülükler yükler. Uluslararası antlaşmalar, bazı yazarlarca uluslararası hukukun temeli sayılan
‘ahde vefa’ (söze bağlılık) ilkesinin somutlaşmış hâlidir. Devletler bu antlaşmaların sonsuza dek bağlayıcı
olmasını istemeyebilirler. Bu durumda antlaşmaların sona ermesi konusunda anlaşmaları pekâlâ mümkündür. Ancak tarafların istedikleri her an antlaşmaların getirdiği bağlayıcılıktan kurtulabilmeleri
de ‘ahde vefa’ ilkesinin, dolayısıyla da uluslararası hukukun getirdiği güvencenin sarsılması anlamına
gelir. Uluslararası hukuk, antlaşmaların sona ermesini mümkün kılan hükümlerin yanında, değindiğimiz keyfiliği ortadan kaldıran, güvence sağlayan hükümler de içermektedir.

Viyana Antlaşmalar Hukuku Sözleşmesi md. 60, bir antlaşmanın önemli bir şekilde ihlal edilmesini, antlaşmanın kısmen veya tamamen sona erdirilmesi yahut yürürlüğünün durdurulması (askıya alınması) için bir sebep olarak kabul eder.

Viyana Antlaşmalar Hukuku Sözleşmesi, koşullardaki değişimin antlaşmanın sona erdirilmesi, antlaşmadan çekilme veya antlaşma hükümlerini askıya alma için geçerli bir sebep olduğunu kabul eder (rebus sic stantibus ilkesi).

Viyana Antlaşmalar Hukuku Sözleşmesine göre, uluslararası hukukun yeni bir jus cogens kuralının
(emredici kuralın) ortaya çıkması durumunda, bu normla çatışan mevcut antlaşmaların geçersiz hâle
geleceğini ve sona ereceğini belirtir.

Antlaşmaların tarafların rızasıyla sona ermesi durumunda herhangi sorun yaşanmaz. Ancak taraflardan birisi, yukarıda sayılan tek taraflı fesih, çekilme veya antlaşmanın yürürlüğünü durdurma
yollarından birine başvurduğunda, antlaşmaların geçersizliğiyle ilgili usule benzer bir şekilde, diğer
tarafları durumdan haberdar etmeli; diğer taraflardan itiraz gelmezse gerekli önlemleri üç ay sonra
uygulayabilir. İtiraz hâlinde belli bir süre içinde barışçıl yollarla çözüm getirmeliler. Bununla birlikte antlaşmanın sona erdirilmesi sonradan ortaya çıkan bir jus cogens kurala aykırılığa dayandırılmış
ve taraflar on iki ay içinde anlaşamamışlarsa, Uluslararası Adalet Divanı’na gidilebilecektir.

Anlaşma, en az resmi işlem gerektiren antlaşma türüdür.