ULUSLARARASI HUKUK I - Deneme Sınavı - 9

Self-determinasyon ilkesi kısaca halkın kendi geleceğini kendisinin kararlaştırmasıdır.

Caroline Olayı kısaca, 1837 yılında, Kanada’da, Birleşik Krallık’a karşı isyanda isyancılara yardımda bulunan Caroline gemisinin Niagara nehrinin Amerikan kıyısında bağlı bulunduğu bir sırada İngilizlerce ateşe verilerek, şelâleden aşağı atılması üzerine Birleşik Krallık ve Amerika arasında ortaya çıkan uyuşmazlıktır.

1996 tarihli Divan’ın Nükleer Silahların Meşruluğuna Dair Danışma Görüşü uyarınca meşrû müdafaa yoluyla kuvvet kullanılması için, müdafaa gerekli, orantılı ve derhal olmalı ve kuvvet kullanan silahlı saldırıya maruz kalmalıdır.

Bush Doktrini ve 11 Eylül olayı ile başlayan süreçtir.

Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra yapılan Versay Barış Antlaşması’na kadar savaş, devletler için bir haktır ve kuvvet kullanmayı yasaklayan herhangi bir uluslararası hukuk kuralı yoktur. 1899-1907 Lahey Konferansları’nda kabul edilen kurallarla, savaşı düzenlemeyi ve savaşın acılarını azaltacak birtakım tedbirler almayı amaçlayan kurallar yapılmış ama savaş yasaklanamamıştır.

Birinci Dünya Savaşı, barış hukukunun, özellikle teşkilatlar hukukunun barışın sağlanması çabalarının biçimlenmesi açısından önemli rol oynamıştır. En önemli etkisi ise, Birinci Dünya Savaşı sonrasında Milletler Cemiyeti’nin kurulması olmuştur. Milletler Cemiyeti Misakı, uyuşmazlıkların barışçıl yollarla çözümü konusunda belirli yükümlülükler öngörür. Cemiyet’teki açıkları tamamlamak için 1924’te Cenevre Protokolü ve 1925’te Lokarno Antlaşması yapılmıştır. Bunlarda kuvvet kullanmayı tamamen yasaklamamaktadır. Bunun dışında kuvvet kullanmanın yasaklanması yönünde başka çabalar da olmuştur. En önemlisi Stimson Doktrini ve Briand-Kellog Misakı’dır. Stimson Doktrini, Amerikan Dışişleri Bakanı Stimson’un kanunsuz işgal ve işgalin doğurduğu fiili sonuçlarını tanımayacaklarını duyurması esasına dayanır. 27 Ağustos 1928’de imzalanan Briand-Kellog veya Paris Paktı ise savaş yetkisi açısından genel bir düzenleme getirir. Pakt, bütün saldırı savaşlarını yasaklamıştır

Stimson Doktrini, Amerikan Dışişleri Bakanı Stimson’un kanunsuz işgal ve işgalin doğurduğu fiili sonuçlarını tanımayacaklarını duyurması esasına dayanır. 27 Ağustos 1928’de imzalanan Briand-Kellog veya Paris Paktı ise savaş yetkisi açısından genel bir düzenleme getirir. Pakt, bütün saldırı savaşlarını yasaklamıştır. Bu genel yasaklama, Misak’la karşılaştırıldığında, onun başlıca ilerici özelliğidir. Ancak devletlerin, meşrû müdafaa durumunda, uluslararası bir zorlama önlemi olarak Pakt’a aykırı davranan devlete karşı savaşa gitme hakkı gibi, Pakt’a taraf olmayan devletler arasında veya bu devletlere karşı savaşa gitme hakkı da muhafaza edilmiştir. Başlangıçta taraf olan ve olmayanlar arasındaki ilişkilerde uygulanmaması yönündeki sınırlama, zaman içinde kaybolmuş ve dünyadaki bütün devletlerin bağlanmış olduğu bir antlaşma olmamasına rağmen, İkinci Dünya Savaşı’ndan önce, bazı Lâtin Amerika Devletleri ve savaş sonrası kurulan bütün yeni devletler açısından örf ve âdet hukukunu oluşturmuştur. Pakt, İkinci Dünya Savaşı sonrasında, uluslararası ve iç hukuk mahkeme kararlarında baskın bir uygulama alanı bulmuştur. Genel olarak Misak’tan bir adım daha ileri bir düzenleme olmakla beraber, uygulanmasına dair hiçbir mekanizma (olumlu, barışçıl yollar; olumsuz, savaştan vazgeçme gibi) oluşturulmuş değildir. Savaşa varmayan kuvvet kullanma açısından ise, önceki dönemden farklı bir düzenleme getirilmemiştir. Dolayısıyla, bu durum açık bir sorun olarak varlığını sürdürür. Pakt, bugün de yürürlüktedir ancak, BM düzeni dolayısı ile etkisi azalmıştır.

Moratoryum, Milletler Cemiyeti Misakı uyarınca uyuşmazlıkların barışçıl yollarla çözümünde belirli yükümlülüklere başvurmadan savaş yetkisinin kullanılmasını geciktiren süreyi ifade eder.

BM Şartı’nın 2. maddesinin 3. fıkrası, teşkilat üyelerine uyuşmazlıklarını barışçıl yollarla çözümleme yükümü getirmektedir. Şart’ın 33. maddesi ise, bu yolları, görüşme, soruşturma, arabuluculuk, uzlaşma, yargı yolu ve bölgesel örgütler aracılığı olarak düzenler.

“Birleşmiş Milletler örgütü ve üyeleri, 1. Maddede belirtilen amaçlara ulaşmak üzere aşağıdaki ilkelere uygun biçimde hareket edeceklerdir:

Kuvvet kullanma yasağının kapsamı dışında kalan başlıca iki eylem vardır;

Self-determinasyon ilkesi kısaca halkın kendi geleceğini kendisinin kararlaştırmasıdır.

NATO Siber Savunma Mükemmeliyet Merkezi Uluslararası Bağımsız Uzmanlar Grubu tarafından hazırlanan “Siber Savaşa Uygulanacak Hukuk Hakkında Tallinn El Kitabı” uyarınca devletlerin kuvvet kullanımına ilişkin değerlendirme yapmasını etkileyen resmi ve tüketici olmayan kriterler şunlardır: -Şiddet düzeyi, aciliyet, doğrudan kişi ve nesneleri etkilemesi, etkilerin ölçülebirliği, askeri özellik, devletin katılımı, yasallık karinesi.

Saldırıyı tanımlayan metin ise, saldırı eylemlerini şöyle belirlemiştir:

Kuvvete başvurma, önce kısıtlanmış ve sonra da yasaklanmıştır. 1920’de Milletler Cemiyeti Misakı daha sonra 1928’de Briand-Kellogg Paktı bu yönde ilk adımları atmıştır. 1945 BM Şartı’yla da bu konuda en ileri ve kapsamlı düzenleme yapılmıştır. Doğru cevap C'dir.

BM Şartı’nın 2. maddesinin 4. fıkrası, her türlü kuvvet kullanma ve kuvvet kullanma tehdidinde bulunmayı yasaklar. Doğru cevap B'dir.

Kuvvet kullanmada sözü geçen kuvvetten kastedilen nedir?
1. Bu kuvvetin silâhlı kuvvet olduğu genel olarak kabul edilmektedir. Bir başka devlete karşı doğrudan silâhlı kuvvet kullanırsa m.2/4 ihlâl edilmiş olmaktadır.
2. Bir devlet bir başka devlete karşı doğrudan kuvvet kullanmaz; ama o devlete karşı kuvvet kullananlara askeri malzeme, eğitim tesisi ya da üs sağlarsa buna dolaylı kuvvet kullanma denilmektedir. Bu çeşit kuvvet kullanma da kuvvet kullanma yasağına, yani m.2/4’e aykırı bir durum olarak nitelendirilmiştir. Doğru cevap E'dir.

Kuvvet kullanma yasağının kapsamı dışında kalan başlıca iki eylem vardır:
• BM Şartı m. 51’e göre girişilen eylemler (meşrû müdafaa).
• Güvenlik Konseyi yetkesi altında girişilen eylemler. Doğru cevap C'dir.

Meşru müdafaayı düzenleyen BM Şartı madde 51'dedir ve şu şekildedir:
“Bu Antlaşma’nın hiçbir hükmü, Birleşmiş Milletler üyelerinden birinin silahlı bir saldırıya hedef olması halinde, Güvenlik Konseyi uluslararası barış ve güvenliğin korunması için gerekli önlemleri alıncaya dek, bu üyenin doğal olan bireysel ya da ortak meşru savunma hakkına halel getirmez. Üyelerin bu meşru savunma hakkını kullanırken aldıkları önlemler hemen Güvenlik Konseyi’ne bildirilir ve Konsey’in işbu Antlaşma gereğince uluslararası barış ve güvenliğin korunması ya da yeniden kurulması için gerekli göreceği biçimde her an hareket etme yetki ve görevini hiçbir biçimde etkilemez.” Doğru cevap B'dir.

Meşrû müdafaa kavramının ayrılmaz bir parçası olan silahlı saldırının olması, meşru müdafaanın Güvenlik Konseyi önlem alana kadar devam etmesi, zorunluluk ve orantılılık şartıdır. Doğru cevap E'dir.