ULUSLARARASI HUKUK I - Deneme Sınavı - 4

Devlet Başkanı ile Hükümet Başkanı ve Dış İşleri Bakanının, resmi görevi sona erdikten sonra resmi görevi sırasında işlediği suçlar bakımından muafiyeti devam etse de şayet bu suçlar savaş suçu, insanlığa karşı suç, soykırım suçu veya işkence suçu oluşturuyorsa bu suçlar bakımından milli mahkemeler önünde yargılama yapılabileceği yönünde işaretler vardır (BM Adalet Divanı’nın 2002 tarihli Tutuklama Müzekkeresi kararı, İngiliz Yüksek Mahkemesinin 2000 tarihli Pinochet kararı, İngiliz mahkemesinin eski İsrail dışişleri bakanı hakkındaki 2009 tarihli yakalama kararı).

Bir devletin savaş gemisi o devletin egemenliğini temsil eder. Bu nedenle bir savaş gemisinin başka bir devletin deniz ülkesinde neden olduğu zarardan bayrak devletinin sorumlu olduğu ve tazminata ilişkin talebin diplomatik yoldan yapılması gerektiği kabul edilir. Uygulamada da zarara uğrayan devlet mahkemelerinin hiçbir surette olaya müdahil olmadıkları görülmektedir.

Uluslararası hukukta örtülü operasyonlar ülke dışındaki politik, ekonomik ve askeri şartları etkileme amacıyla yapılan ve bunları yapan ülkenin açıkça belli edilmediği eylemlere denilmektedir. Bunların arasında politik partilere parasal ve benzeri destek verme, propaganda yapma, siyasi suikastlar düzenleme, isyancılara silah ve lojistik destek verme gibi faaliyetler yer almaktadır. Bunların yanında askeri, politik veya ticari nitelikte gizli bilgi toplama veya bu tür bilgilerin istenmeyen kişilerce öğrenilmesini engelleme gibi amaçlarla yapılan casusluk faaliyetlerinin uluslararası hukuka aykırı olup olmadığı tartışılmakta ve kimi hukukçular bu tür faaliyetleri önleyici meşru müdafaa hakkına dayandırmaktadır.

Bu Antlaşma’ya göre vatana ihanet ve casusluk suçlarında gönderen devletin münhasıran yetkili olduğu, ayrıca gönderen devletin malına, güvenliğine ve vatandaşına karşı yine o devletin vatandaşınca işlenen suçlarda veya resmi vazifenin ifası dolayısıyla işlenen suçlarda gönderen devletin yargı yetkisini kullanmasında öncelik hakkı olduğu kabul edilmiştir. Neyin görevin ifası sayılacağı gönderen devletin takdirindedir.

Par in parem non habet imperium ilkesine göre bir yabancı devlet rızası olmadıkça başka bir devletin yargı organınca yargılanamaz ve cebri icraya tabi tutulamaz.

Taşınmazlara ilişkin ayni hak iddiaları, uluslararası örf ve adet hukukuna göre bir devletin yabancı bir devlet mahkemesi önünde yargılanamayacağı ilkesinin iki temel istisnasından biridir.

Belli bir sorunla ilgilenmek veya belli bir görevi ifa etmek üzere yurt dışına ilgili ülkenin rızasını aldıktan sonra
gönderilen sivil özel misyon görevlileri için 1969 tarihli Özel Misyonlar Konvansiyonu yapılmıştır.

Devlet mallarına karşı cebri icra yapılabilmesi için bunların şu sıralanan kamusal işlerde kullanılmıyor olması gerekir: diplomatik misyon malları, askeri mallar, merkez bankası hesapları, devlete ait kültürel, tarihi ve bilimsel eserler, devlet arşivleri.

1926 tarihli Kamuya Ait Gemilerin Muafiyetine ilişkin Brüksel Antlaşması ve buna ek 1934 Protokolü ticari amaçla kullanılan devlet gemilerinin ticaret gemisi gibi muamele göreceği kuralını getirmiştir.

Bu meseleye özel bir düzen getiren antlaşma Türkiye’nin de taraf olduğu 1951 tarihli Kuzey Atlantik Antlaşması
(NATO) ve bununla bağlantılı 1954 tarihli Türkiye ile ABD Arasında Kuvvetlerin Statüsüne Dair Sözleşmenin (SOFA) Tatbikatına Dair Antlaşma’dır.

Yabancı bir devlet ülkesinde gönderen ülkenin kişiliğini temsil eden diplomatik temsilcilerin hukuki statüsü sorunu milletlerarası hukukun en eski konularındandır. Bu konudaki milletlerarası örf ve adet kuralları 1961 tarihinde kabul edilmiş olan Diplomatik İlişkilere dair Viyana Konvansiyonu’nda yazılı hâle getirilmiştir

Hukuka uygun yollarla kabul eden devletle ilgili bilgi toplamak ve rapor vermek Viyana Konvansiyonu’na göre konsolosun işlevlerinden biri değildir.

Göreve başlamış misyon şefi kabul eden devlet tarafından istenmeyen kişi (persona non grata) ilan edilirse gönderen devlet bu kişiyi ya makul bir süre içinde geri çağırmak ya da görevine son vermek zorundadır.

Gönderen devletle ilgili işlerde noterlik yapmak, Viyana Konvansiyonu’na göre diplomatik misyonların işlev ve amaçlarından biri değildir.

Kamu sağlığı nedeniyle alınan kararlar egemenlik işlemine örnektir. Diğer taraftan terörizmin finansmanı ve işkence suçu kabul edilmemektedir. 

Bu konuda uluslararası örf ve adet hukukuna göre bir devletin yabancı bir devlet mahkemesi önünde yargılanamayacağı ilkesinin iki temel istisnası vardır: Taşınmazlara ilişkin ayni hak iddiaları ve muafiyetten vazgeçilmesi durumu. Yabancı bir devlet ülkesinde bulunan devlet gayrimenkullerine ilişkin ayni hak davaları bunlar diplomatik temsilcilik olarak kullanılmadıkça taşınmazın bulunduğu devletin hukukuna ve mahkemelerinin yetkisine tabidir.

Konvansiyon akit taraf mahkemesinde dava açma veya açılmış bir davaya müdahil olmanın da muafiyetten vazgeçme sayılacağı kuralını benimsemiştir. Bu konularda Türk Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Kanunu’nun 33. Maddesi uyarınca “yabancı devlete, özel hukuk ilişkilerinden doğan hukuki uyuşmazlıklarda yargı muafiyeti tanınmaz” kuralı getirilmiştir. Bir devlete karşı açılan davanın ilmühaberi mahkeme tarafından ilgili devletin dışişleri bakanlığına (elçiliğine değil) mahkemenin bulunduğu devletin diplomatik kanalları tarafından bildirilmelidir.

Yabancı devlet başkanı ile hükümet başkanı ve dış işleri bakanının yargı muafiyeti de günümüzde artık bir örf ve adet kuralı hâline gelmiş olup hukuk davaları bakımından sadece resmi işlemleri (Bunların resmi olmayan eylem ve işlemlerine ilişkin davalar ancak görevlerinin sona ermesinden sonra açılabilir), ceza davalarında ise her bakımdan muafiyetten yararlanırlar.

Ancak belli bir sorunla ilgilenmek veya belli bir görevi ifa etmek üzere yurt dışına ilgili ülkenin rızasını aldıktan sonra gönderilen sivil özel misyon görevlileri için 1969 tarihli Özel Misyonlar Konvansiyonu yapılmıştır. Bununla beraber yabancı asker veya resmi görevlilerin casusluk veya örtülü operasyonlar gibi faaliyetlerde bulunmaları halinde ülke devletinin rızasının ortadan kalkacağı ve bu faaliyetlerin iç işlerine karışma ve hatta kuvvet kullanma yasağını ihlal etmesi halinde ilgili devlete müdahale hakkı vereceği kabul edilmektedir.

Bu meseleye özel bir düzen getiren antlaşma Türkiye’nin de taraf olduğu 1951 tarihli Kuzey Atlantik Antlaşması (NATO) ve bununla bağlantılı 1954 tarihli Türkiye ile ABD Arasında Kuvvetlerin Statüsüne Dair Sözleşmenin (SOFA) Tatbikatına Dair Antlaşma’dır. Bu Antlaşma’ya göre vatana ihanet ve casusluk suçlarında gönderen devletin münhasıran yetkili olduğu, ayrıca gönderen devletin malına, güvenliğine ve vatandaşına karşı yine o devletin vatandaşınca işlenen suçlarda veya resmi vazifenin ifası dolayısıyla işlenen suçlarda gönderen devletin yargı yetkisini kullanmasında öncelik hakkı olduğu kabul edilmiştir.

Yabancı bir devlet ülkesinde gönderen ülkenin kişiliğini temsil eden diplomatik temsilcilerin hukuki statüsü sorunu milletlerarası hukukun en eski konularındandır. Bu konudaki milletlerarası örf ve adet kuralları 1961 tarihinde kabul edilmiş olan Diplomatik İlişkilere dair Viyana Konvansiyonu’nda yazılı hâle getirilmiştir (BMAD’nın 1980 tarihli Tahran’daki Amerikan Diplomatik ve Konsolosluk Personeli kararı).