ULUSLARARASI HUKUK I - Deneme Sınavı - 13

Bir uluslararası teşkilatın uluslararası alanda hangi yetkileri kullanabileceğine o teşkilatın kurucu andlaşmasına bakılarak cevap verilebilir. Ancak bazı durumlarda kurucu andlaşmada açıkça yer almayan yetkiler de teşkilatın amaçlarına bakılarak kabul edilmektedir. Günümüzde bir çok teşkilatın uluslararası andlaşma yapma, talepte bulunma, misyon gönderme gibi yetkilere sahip olduğu ve uluslararası alanda hukuken sorumlu tutulduğu görülmektedir. Uluslararası teşkilatların üye olan devletlerle girdikleri ilişkiye kurucu andlaşma ve uluslararası hukukun diğer ilgili kural ve prensipleri uygulanırken, üye olmayan devletlerle ilişkilerinde aralarında mevcut andlaşma ve uluslararası hukukun diğer kuralları uygulanmaktadır.

Genellikle bir uluslararası teşkilatı kuran antlaşma üye devletlerin iç hukuklarını düzenlemeye yönelik hükümler taşımaz. Bu nedenle kurucu antlaşmada yer alan ortak amaçların gerçekleştirilmesi için teşkilat organlarının aldıkları kararların üye devletlerin iç hukuklarını ilgilendiren kısımlarının yerine getirilmesi o devletlerin iradesine bırakılmıştır. Bu çerçevede BM Şartı’nın 2(7) maddesi açıkça teşkilatın yetkilerinin üye devletlerin iç hukuklarına karışamayacağı hükmünü taşır. Ancak AB’de olduğu gibi kurucu antlaşmada bu konuda farklı bir düzenlemeye gitmek ve teşkilat organlarının alacağı kararların üye devletlerin iç hukuklarında doğrudan etki doğurmasını sağlamak da mümkündür.
Teşkilatların üye olmayan devletlerle aralarındaki ilişkilere uygulanacak hukuk konusunda ilk hatırlanması gereken teşkilat kurucu antlaşmasının buna taraf olmayan devletler açısından bir hak ve borç doğurmayacağı hususudur. Her ne kadar bu konuda bir istisna taşıyan BM Şartı madde 2(6) uyarınca bu teşkilata üye olmayan devletler de Şart’ın prensiplerince hareket etmek zorunda bırakılmışlarsa da bu durumun diğer teşkilatlar açısından geçerli olması mümkün değildir. Buna göre bir teşkilat ile uluslararası antlaşma yaparak ya da başka bir biçimde hukuki bir ilişkiye girmiş üye olmayan devlet ile teşkilat arasındaki ilişkiye sadece söz konusu uluslararası antlaşmanın hükümleri ve/ya bu ilişki ile ilgili uluslararası hukukun genel kural ve prensipleri uygulanabilir. Ancak üye olmayan devletin de teşkilatın tüzel kişiliğine ve onun iç işleyişine ilişkin kurallara saygı göstermesi gerekir.

1899- 1907 Lahey Konferansları’nda
savaş yetkisinin sınırlandırılması sorunu doğrudan
doğruya ele alınmamıştır. 1899- 1907 Lahey Konferansları, o tarihte zaman zaman bütün devletlerin
katılması, sorunların soyut olarak ele alınması, savaş hukuku bakımından temel olan örf ve adet kurallarının kodlaştırılması, devletlerin üzerinde sürekli organların bulunması fikrinin ilk defa ortaya
atılması gibi devletler hukuku bakımından önemli
birtakım özelliklerin görüldüğü toplantılardır.

Yargı usulleri denilen usuller ise bağlayıcıdır. Ama yargı yoluna başvurmak ihtiyaridir. Taraflar istediği takdirde ise anlaşma usullerinden farklı olarak bağlayıcıdır. Taraflar buna uymak zorundadır ama iç hukuktaki gibi
cebrî icra meselesi yoktur. Ancak, bu kararın hukukî nitelik itibariyle bağlayıcı olması özelliğini değiştirmez.

Anlaşma usulleri, en eski, en klâsik uyuşmazlık çözüm türlerindendir. Bunları şu şekilde sıralamak
mümkündür:
• diplomasi görüşmeleri,
• dostane teşebbüs (iyi mesai),
• arabuluculuk,
• tahkikat komisyonları (araştırma veya soruşturma komisyonları),
• uzlaştırma komisyonları.

Anlaşma usulleri, en eski, en klâsik uyuşmazlık çözüm türlerindendir. Bunları şu şekilde sıralamak
mümkündür:
• diplomasi görüşmeleri,
• dostane teşebbüs (iyi mesai),
• arabuluculuk,
• tahkikat komisyonları (araştırma veya soruşturma komisyonları),
• uzlaştırma komisyonları.

İyi mesai veya dostane teşebbüs denilen usul,
uyuşmazlığa düşen ve bu uyuşmazlığı çözmek
için karşılıklı görüşmeye başlamış ama birtakım
sebepler dolayısıyla bu görüşmeleri kesilmiş olan
devletlerin aralarındaki sorunu çözmek üzere tekrar görüşmeleri başlatmak ve devam ettirmeleri
için teşvik etmek manasına gelmektedir.

Arabuluculuk, iyi mesainin bir adım daha ilerisidir. Burada arabulucu devlet ya da devletler
topluluğu veya teşkilât, papalık olabilir. Bunu iyi
mesaiden ayıran üçüncü kişi uyuşmazlık içinde
olan taraflarla aynı masaya oturur; diğerinde onları bir araya getirip ayrılmaktaydı. Burada kendisi
de masaya oturmaktadır. Diğerlerini dinler, kendi
görüşünü belirtir ve iki tarafın da kabul edebileceği
görüşler belirtir.

Araştırma komisyonun rolü, olayın maddî
unsurlarıyla ilgili tarafsız ve objektif bir araştırma
yapmaktan, sonuçları ve niteliğiyle ilgili bir çözüm
şekli belirlemekten, elde ettiği bulguları bir raporda
tespit ederek bu şekilde en azından tarafların vakıayı veya sorun olan hususları görmek suretiyle bir
çözüm tarzı üretmelerine yardımcı olmaktan ibarettir.

Uzlaştırma komisyonları, şu özelliği ihtiva eder.
Araştırma komisyonları uyuşmazlığın sadece maddi yönleriyle ilgilenirken uzlaştırma komisyonları
uyuşmazlığın çözümü için teklifte bulunur. Bunların kabulü mecburi değildir. Komisyonlar siyasî olmayan kişilerden oluşur. Bunlar ya önceden vardır
ya da antlaşmayla oluşturulur ve taraflar arasında
görüş ayrılığı olan noktaları aydınlatarak bunların
üzerinde anlaşabilecekleri öneriler sunarlar. Arabuluculuğu siyasi etkilerden kurtarmak maksadı hedeflenir.

Her BM Teşkilatı üyesi,
taraf olduğu ya da olmadığı bu nitelikteki uyuşmazlık veya durum üzerine Güvenlik Konseyi’nin
dikkatini çekebilir. Teşkilat üyesi olmayan bir
devlet antlaşmada belirtilen barış yoluyla çözme
mükellefiyetini bu uyuşmazlık için önceden kabul etmek şartıyla Güvenlik Konseyi’nin dikkatini
çekebilir. Genel Sekreter, uluslararası barış ve güvenliği tehlikeye sokacak her türlü hususu Güvenlik Konseyi’ne sunabilir. Genel Kurul da meseleyi
Güvenlik Konseyi’nin dikkatine sunabilir.

Uluslararası Adalet Divanı BM altı asli organından biridir. Divan Statüsü’nün 36. maddesine göre
Divan, tarafların kendisine sunacağı uyuşmazlıklara
bakar. Yani, taraflar anlaşarak bir uyuşmazlığı Divan’a
götürebilirler. Bu anlaşma uyuşmazlık doğmadan
önce olabileceği gibi, uyuşmazlık doğduktan sonra
da olabilir. Taraflar önceden bir uyuşmazlığı Divan’a
götürmeyi taahhüt etmişlerse uyuşmazlık çıktığı takdirde o anlaşma uyarınca uyuşmazlığı Divana götürme mecburiyetleri vardır. Antlaşma, sadece uyuşmazlığın barışçıl yollarla çözümü konusunda olabilir.

Savaş, uyuşmazlıkların çözümünde kanuni bir yol olmaktan çıktığı oranda yerini barışçıl yollar almaktadır. Milletler Cemiyeti Misakı ile sınırlanan devletlerin savaş yetkileri, 1928 Briand Kellog Paktı ile terk edilmiştir. Bu gelişme, Birleşmiş Milletler Şartı ile tamamlanmıştır. Birleşmiş Milletler Şartı uluslararası ilişkilerde yalnız savaşı değil, kuvvet kullanmayı ve kuvvet kullanma tehdidini de yasaklamıştır. Doğru cevap D'dir.

Birleşmiş Milletler Şartı’ nın 2/3. maddesinde de üye devletlere barışın bozulmasını doğuracak uluslararası mahiyetteki uyuşmazlıkların çözülmesini adalet ve uluslararası hukukun prensiplerine uygun olarak barış yollarıyla gerçekleştirme yükümü yüklemiştir. Doğru cevap B'dir.

Uluslararası Daimi Adalet Divanı Mavrommatis Davası’nda uluslararası uyuşmazlığı, hukukî bir noktada veya olay üzerinde anlaşmazlık, iki şahıs arasında hukukî tez veya çıkar çatışması olarak nitelendirir. Doğru cevap C'dir.

Hakemlik usulü yargı usulleri arasında yer alır. Uyuşmazlıkların barışçıl çözüm yollarından biri de yargı usulüdür. Yargı usulü, sorunun uyuşmazlığa taraf olanlar dışında bir organ tarafından zorunlu olarak kesin ve bağlayıcı bir şekilde çözülmesi demektir. Diğer sayılanlar anlaşma usulleri arasındadır. Doğru cevap A'dır.

Anlaşma usulleri, en eski, en klâsik uyuşmazlık çözüm türlerindendir. Bunları şu şekilde sıralamak mümkündür:
• diplomasi görüşmeleri,
• dostane teşebbüs (iyi mesai),
• arabuluculuk,
• tahkikat komisyonları (araştırma veya soruşturma komisyonları),
• uzlaştırma komisyonları. Sürekli mahkemeler yargı usulüne girmektedir. Doğru cevap E'dir.

Araştırma komisyonları uyuşmazlığın sadece maddi yönleriyle ilgilenirken uzlaştırma komisyonları uyuşmazlığın çözümü için teklifte bulunur. Doğru cevap B'dir.

Birleşmiş Milletler’de çözüm mekanizmasına etkisi olabilecek organlar, Genel Kurul ve Güvenlik Konseyi’dir. Genel Sekreter’in de uyuşmazlıkların barışçıl yollarla çözülmesinde önemli bir rolü vardır. Doğru cevap E'dir.

Divan’ın kararı, kesin ve bağlayıcıdır. Doğru cevap D'dir.