ULUSLARARASI HUKUK I - Deneme Sınavı - 3

Almanya Federal Devleti’nde federal hükümetin bir uluslararası antlaşmayı imzalamadan önce federal meclis olan Bundestag’ın iznini alması gerekir.

1801 Birlik Antlaşması uyarınca gerçek birlik olan Birleşik Krallık, İngiltere, İskoçya, Galler ve Kuzey İrlanda adı verilen dört ülkeyi temsil etmektedir. Basit devlette uluslararası kişilikle ilgili yetkiler tek bir siyasi otoritenin elinde (genellikle hükümet, bazen meclis) toplanmıştır. ABD, Almanya, Rusya, Avustralya federasyondur.

Uluslararası hukuka göre bir devletin ülkesel egemenliğine tabi olan ülkeler ile sahipsiz ülkeler değişik usullerle kazanılabilir, devredilebilir veya terk edilebilir. Bu açıdan incelenmesi gereken ülke kazanma yöntemleri devir, işgal, kazandırıcı zamanaşımı, katılma ve fetihtir.

Hükümetlerin tanınması ile bağlantılı bir başka mesele sürgündeki hükümet tanımıdır. Bu tanım genellikle self-determinasyon hakkını kullanan halkların ülke dışında kurduğu hükümetlere ve bir yabancı devletin işgali sonucu ülkesinden  çıkartılan meşru hükümetlere uygulanmaktadır.

Ayrılma veya parçalanma hâllerinde borçların hakkaniyet ölçüsünde geçeceği bunun da sonraki devlete geçen mallar ve haklara bakılarak saptanacağı kabul edilmiştir.

Uluslararası teşkilatlara üyeliğe halefiyet konusunda eski devletin üyeliği devam ettikçe yenisinin otomatikman üye olamayacağı kabul edilmektedir.1947 yılında Pakistan Hindistan’dan ayrılınca BM’ye üyelik için başvurmak durumunda kalmıştır.

Bir devletten ayrılma ya da bir devletin parçalanması hâllerinde ise yine antlaşmaların sürekliliği ilkesi uygulanır yani sonraki devlet öncekinin yaptığı antlaşmalar ile bağlı kalır. Ancak askeri üs verilmesi, ittifak, savunma veya tarafsızlık gibi siyasi antlaşmalar sonraki devleti bağlamaz.

Devamlı nüfus bulunmadığı için Antarktika; evlenmek ve çocuk sahibi olmak yasak olması nedeniyle Vatikan bir devlet olamamaktadır.

Devlet türleri içinde başka bir sınıflandırma ölçütü bağımsızlık kategorisidir. Bu açıdan devletler tam bağımsız ve bağımlı devletler şeklinde ikiye ayrılmaktadır: Tam bağımsız devletler uluslararası hukuk uyarınca üstlendikleri hak ve borçlar dışında başka bir otoriteye tabi olmayan devletlerdir. Bağımlı devletlerde bir hami devlet (protectorate) ve bir de bu devletin vesayeti altındaki tabi devlet veya toprak parçası (suzerain) bulunmaktadır. Günümüzde bağımlılık ilişkisi batılı devletler ile bazı eski kolonileri arasında devam etmektedir, örneğin Fransa ile Fransız Guyanası, İngiltere ile Bermuda, ABD ile Porto Rico arasındaki ilişkiler; Kıbrıs adasındaki İngiliz askeri üs bölgesi ile Akdeniz çıkışındaki Cebelitarık bölgesi hâlen İngiltere egemenliğindedir. Rusya ile Baltık denizi kıyısındaki Transdinyester ve İspanya ile Fas kıyısındaki Ceuta ve Melilla arasındaki ilişkiler de buna benzetilebilir. Bu ilişki türünde genellikle hami devlet savunma ve dış ilişkilerde tek yetkilidir ve bunun karşılığında tabi devleti korumakla yükümlüdür. Ancak uygulamada tabi devletler de hami devletten izin almadan sınırlı birtakım uluslararası ilişkilere (ticari ve teknik antlaşmalar) girmişlerdir. Örneğin ÇinTibet, Danimarka-Grönland, Fransa-Monako, Fransa-Andorra,İtalya-SanMarino, İtalya-Vatikan, İsviçre-Lichtenstein, İngiltere-Channel Islands arasında. Bu durum uluslararası kişilik bakımından sınırlı kişiliğe haiz tabi devletler statüsünün yaratılması sonucunu doğurmuştur Bu statüye göre hami devletin yapmış olduğu kanunlar ve antlaşmalar doğrudan tabi devlet ülkesinde uygulanmamakta veya tabi devlet hami devletin girdiği bir savaşa doğrudan taraf olmuş sayılmamaktadır. Bu konuda ilginç bir başka örnek de Vatikan’dır. 1929 Concordat Antlaşması ile Vatikan Şehri üzerindeki egemenliği İtalya tarafından tanınan Vatikan uluslararası alanda kendi adına diplomatik ilişkilere girmekte ve uluslararası antlaşmalar yapmaktadır.

Daha önce de belirttiğimiz üzere devlet belirli bir ülke parçası üzerinde teşkilatlanmış olan bir siyasi otorite altında yaşayan insan topluluğunun oluşturduğu sürekli egemen varlıktır. Bu tanıma göre devletin şu unsurlara sahip olması gerekiyor: 1. Belli bir ülke parçası üzerinde yerleşik olma; 2. Belli sayıda ve kendi kendini idare edebilecek yetenekte bir insan topluluğu; 3. Ülke üzerinde bağımsız bir şekilde egemenlik, yani yasama, yürütme ve yargı alanlarında sürekli olarak etkin kontrol icra eden bir siyasi otoritenin varlığı. 1933 tarihli Montevideo Devletlerin Hak ve Yükümlülüklerine İlişkin Konvansiyon’da da yer alan bu unsurların birer uluslararası örf ve adet kuralı hâline geldiği iddia edilmektedir.

Devir konusunda dikkat edilmesi gereken bir husus ilgili tarafların iradeleri sonucu oluşan bu işlemin tek taraflı bir işlem olan terkten ayrılması gerektiğidir. Türkiye 1923 tarihli Lozan Antlaşması md. 16 gereği bu antlaşmayla saptanmış sınırlar dışında kalan ülkeler üzerindeki haklarını terk etmiş ve bunların bazıları manda rejimine tabi kılınmıştır

Tarihi süreklilik ilkesi daha çok sınır uyuşmazlıklarında başvurulan bir esastır. Buna göre sınırların saptanmasında egemenlik değişikliğinden önceki ülke sınırları ve burada yaşayan halkların durumu esas alınmalıdır. Uti possidetis adıyla da anılan bu ilke İspanyol idaresinden kurtulan Latin Amerika devletleri arasında uygulanmıştır. Bu çerçevede bağımsızlıklarını kazanan devletler eski İspanyol eyalet sınırlarını yeni devlet sınırı olarak kabul etmişlerdir. Bu ilke daha sonra bağımsızlıklarını kazanan Afrika ve Asya devletleri arasında da uygulanmıştır. 1960 tarihli Sömürge
Ülke ve Halklarına Bağımsızlık Verilmesine dair Bildiri’de kolonilerin bağımsızlığa kavuşmaları sırasında ortaya çıkacak sınırlarda mevcut sınırların değiştirilmemesi gerektiği belirtilmiştir. Ayrıca BM Adalet Divanı’nın 1986 tarihli Burkina FasoMali Davası’nda tarihi süreklilik prensibinin selfdeterminasyon prensibi ile birlikte sömürgeciliğin tasfiyesi sürecindeki Afrika devletlerinin ülkesel sınırlarına ilişkin mevcut durumun korunmasındaki çıkarları açısından önemli bir hukuk ilkesi olduğuna hükmetmiştir. Ancak Bangladeş ve Pakistan’ın Hindistan’dan ayrılmaları, Eritre’nin Etyopya’dan ayrılması ve Singapur’un Malezya’dan ayrılması
gibi bazı durumlarda bu kuraldan sapmalar da yaşanmıştır. Mevcut sınırların korunması ilkesi günümüzde artık sınır çatışmalarının ve etnik temizleme hareketlerinin önlenmesi açısından başvurulan bir hukuk kuralı haline gelmiştir. Sovyetler Birliği’nin dağılması sırasında yapılan 1991 Minsk Antlaşması ile yine aynı yıl açıklanan Alma Ata Bildirisinde birliğe üye cumhuriyetlerin sınırları korunmuş ve bağımsızlık ilanları bu çerçevede tanınmıştır. Yugoslavya devletinden ayrılan cumhuriyetlerin hukuki durumunu ele alan 1992 Badinter Komisyonu raporu da cumhuriyetler arasındaki mevcut sınırların korunması gerektiğine karar vermiştir.

Halefiyetle ilgili ele alınması gereken ilk sorun antlaşmalara halefiyet meselesidir. Bu konu ülke devri, devletlerin parçalanması ve birleşmesi olarak ayrı ayrı ele alınmıştır. 1978 Sözleşmesi’ne göre bağımsızlığına kavuşan sömürge devletlerde, yeni devlet sömürgeci devletin yapmış olduğu antlaşmalarla bağlı değildir. Bu kategoride işgalden kurtulanları da sayabiliriz. Bunun istisnası sınır ve ulaşım hakkı tanıyan antlaşmalardır (1985 tarihli Guinee Deniz Sınırı Hakemlik kararı). Bir devletten ayrılma ya da bir devletin parçalanması hâllerinde ise yine antlaşmaların sürekliliği ilkesi uygulanır yani sonraki devlet öncekinin yaptığı antlaşmalar ile bağlı kalır. Rusya Sovyetler Birliği’nin yaptığı antlaşmalara uyacağını açıklamıştır. Yugoslav Federasyonu’ndan ayrılan Bosna-Hersek, Makedonya, Hırvatistan ve Slovenya kendilerini Federasyon’un yaptığı çok taraflı antlaşmalar ile bağlı saymışlardır. Aynı ilkeyi Çekoslavakya’nın bölünmesinden sonra Çek ve Slovak devletleri de izlemiştir. Ancak askeri üs verilmesi, ittifak, savunma veya tarafsızlık gibi siyasi antlaşmalar sonraki devleti bağlamaz.

Tanıma: Yeni oluşmuş bir siyasi varlığın bir devlet olduğunun diğer devletlerce tüm hukuki sonuçlarıyla kabul edildiğini bildiren işlemdir.

Bu unsurlara sahip olan devletin uluslararası hukuk kişiliğine haiz olduğu kabul
edilir. Bu kişiliğin uluslararası alanda sağladığı hak ve yetkiler ise şunlardır: a) Uluslararası alanda hak sahibi olma ve bu hakkı ileri sürebilme ehliyeti; b)
Borçlanma ve eylem ve işlemlerinden sorumlu tutulabilme ehliyeti; c) Diğer uluslararası hukuk kişileri ile hukuki ilişki kurma ehliyeti.

Tanınmamış olmanın o devlet açısından antlaşmalara taraf olamama veya eski devletin yaptığı anlaşmalara ve yabancı devletlerdeki mallarına halef olamama, uluslararası teşkilatlara üye olamama, büyükelçi gönderememe veya kabul
edememe, ulusal veya uluslararası yargı organlarına başvuramama ve devletlere yabancı ulusal hukuklarda tanınan yargı bağışıklığından yararlanamama
gibi olumsuz sonuçları olmaktadır.

Abhazya ve Güney Osetya’nın Gürcistan’dan kopması sonucu bunları tanıyan ilk devlet Rusya olmuştur.

1781-88 arası ABD, 1847’ye kadar İsviçre, 1958-63 Birleşik Arap Cumhuriyeti, 2003-6 Sırbistan ve Karadağ’ı konfederasyondur.

ABD, Almanya, Rusya, Avustralya federasyonudur.

İsviçre 1815’te yapılan bir antlaşma ile bu tür bir statüye kavuşmuştur. Bu statü bir uluslararası antlaşma ile kurulur. Böylece bir savaş durumunda tarafsızlığa uymak antlaşmanın tarafları açısından bir antlaşma yükümü hâline getirilir. Bu antlaşmada taraflar ayrıca söz konusu ülkenin tarafsızlığına saygı gösterilmesini sağlama garantisi ve ülke bütünlüğüne saygı gösterilmesi yükümünü yüklenirler.

1919 Versay Antlaşması ile Almanya Alsas-Loren’i Fransa’ya devretmiştir.

Uluslararası teşkilatlara üyeliğe halefiyet konusunda eski devletin üyeliği devam ettikçe yenisinin otomatikman üye olamayacağı kabul edilmektedir.