ULUSLARARASI EKONOMİK KURULUŞLAR

AKÇT’yi kuran ülkeler Fransa, Almanya, İtalya, Belçika, Hollanda ve Lüksemburg’tur.

1952 yılında yürürlüğe giren Paris Anlaşması ile AKÇT’nin yönetimi için dört organ oluşturulmuştu. Bunlar; Bakanlar Komitesi, Yüksek Otorite, Ortak Kurul, ve Divan. Roma Anlaşması (1957) ile kurulan AET ve EURATOM’un yönetimini yapmak üzere de her iki topluluk için ayrı ayrı olmak üzere dört ana organ oluşturulmuştu. Bunlar; Konsey, Komisyon, Genel Kurul (daha sonra kendi adını “Parlamento” olarak değiştirecektir), ve Adalet Divanı.

1976’da kabul edilen bir düzenleme ile 1979’dan itibaren Avrupa Parlamentosu’nun üyeliklerinin her üye devlette doğrudan halk tarafından seçimle belirlenmesi kararlaştırılmıştır. Seçimler 5 yılda bir yapılmaktadır. Genişleme sürecinde yeni üyelerin katılması ile üye sayılarında artışlar olmuştur. Avrupa Parlamentosunun 751 üyesi (başkan dahil) vardır. AP’de üye ülkeler nüfusları oranında parlamenterlerle temsil edilirler. Bir ülkeden AP’ye seçilen parlamenter sayısı 96’dan fazla, 6’dan ise az olamaz. AP’de en fazla parlamentere sahip ülkeler sırasıyla Almanya, Fransa,İtalya, İngiltere ve İspanya’dır.

Adalet Divanı da Roma Anlaşması ile kurulmuş ana organlardan biridir. Üye sayısı kadar hâkimden oluşur ve Lüksemburg’da bulunur. Avrupa Topluluğu ya da 1992 Maastricht Anlaşması’ndan sonraki adıyla Avrupa Birliği’nin hukukunu yorumlamaya ve adli karar vermeye yetkili tek organdır. Birlik üyesi devletler Birlik Hukuku’na ilişkin uzlaşmazlıklarının çözümünde Birlik Adalet Divanı’ndan başka hiçbir hukuksal kuruma gitmemeyi taahhüt etmişlerdir. Bu yüzden Avrupa Birliği Adalet Divanı (ABAD)’nın yetkisi “mecburi” nitelikte bir yetkidir.

Sınır kontrollerinin kalkması, yabancılar için tek vize ile tüm imzacı üyelerde seyahat serbestîsi 14 Haziran 1985 Schengen Sözleşmesi ile sağlanmıştır.

ASEAN 8 Ağustos 1967’de Bangkok’da üye devlet dışişleri banaklarınca ilan edilen deklarasyon ile kurulmuştur. Kurucu üyeleri Endonezya, Malezya, Filipinler, Singapur ve Tayland’dır. Bu dönemde Vietnam Savaşı’nın en çetin günleri yaşanmaktadır. Bu topluluğun başlangıçtaki amacı ekonomik değil siyasidir, komünist yayılmasına ve bölgenin savaş alanına dönme riskine karşı istişare ve siyasi işbirliği mekanizması olarak düşünülmüştür. Ekonomik amaçlar daha sonraki dönemlerde öne çıkmıştır.

25 Haziran 1992’de İstanbul’da kuruluş anlaşması yapılarak KEİ hayata geçirilmiştir. Örgüt Sekretaryası da İstanbul’dadır. Üyeleri Rusya, Ukrayna, Moldova, Romanya, Bulgaristan, Türkiye, Gürcistan, Azerbaycan, Ermenistan, Yunanistan, Arnavutluk’tur. Sırbistan da daha sonra KEİ üyesi olmuştur. Bu devletlerin hepsinin geçmişinde “Osmanlı Tarihsel Alanı” gibi ortak bir nokta vardır. Ayrıca Rusya ve Türkiye gibi geçmiş dönemlerde “tarihsel rekabet” yaşamış iki büyük bölgesel gücün bir örgütün temel direkleri olarak bir araya gelmiş olmaları önemlidir.

İran’daki 1979 İslam Devrimi’nin sonucunda oluşan rejim değişikliğinden kısa süre sonra taraf­ların anlaşmadan çekilmeleriyle CENTO ortadan kalktı. Fakat RCD’nin başka bir biçim altında sürmesinde taraf­lar mutabık kalınca, 29 Ocak 1985’teki RCD’nin Tahran’da yapılan zirve konferansında, bu yapının adı ve içeriği değiştirilerek “Ekonomik İşbirliği Örgütü (ECO)” kurulmuştur. Örgütün merkezi Tahran’dadır. 1991’de SSCB’nin dağılmasından sonra 1992’de Azerbaycan, Türkmenistan, Özbekistan, Tacikistan, Kırgızistan, Kazakistan ve Afganistan ECO’ya yeni üye olarak kabul edilmişlerdir. Böylece örgütün coğrafyası, nüfusu ve ekonomik potansiyeli bir anda artmıştır. Avrasya coğrafyasındaki Türkiye ile soydaş cumhuriyetlerin hepsinin Türkiye ile aynı çatıda oldukları tek bölgesel örgüt ECO’dur.

Eylül 1960’ta Venezüella’nın yoğun diplomasisinin sonucu olarak Bağdat’ta bir araya gelen 5 petrol ihracatçısı devlet tarafından kurulmuş bir “kartel örgüt”tür. Kurucu üyeleri Irak, İran, Venezüella, Suudi Arabistan ve Kuveyt’tir.

NATO’nun kuruluşundan bir ay sonra 4 Mayıs 1949’da da Avrupa Konseyi kuruldu. NATO, Sovyet askeri tehdidine karşılık olarak düşünülebilirken Avrupa Konseyi başta Komünizm olmak üzere her türlü demokrasi karşıtı yapı ve ideolojilere bir yanıt niteliği taşıyordu. Konsey’in temel misyonu demokratik kurumları korumak ve desteklemek, insan haklarını savunmak, hukuk devleti temelinde bir Avrupa oluşturmak olarak sıralanabilir.

AKÇT’yi kuran ve “Altılar’ın Avrupası”' olan ülkeler Fransa, Almanya, İtalya, Belçika, Hollanda ve Lüksemburg’tur.

EFTA’nın kurucu üyeleri; İngiltere, Danimarka, Avusturya, Portekiz, İsveç, Norveç ve İsviçre idi. Daha sonra 1970’te İzlanda, 1986’da Finlandiya ve 1991’de Lichtenstein da bu örgüte girdiler.

EFTA’nın başarısızlığının ve sonunda üyelerinin çoğunluğunun örgütü terk ederek AB’ye üye olmasının nedenlerine bakmak gerekir. İngiltere daha EFTA anlaşmasının mürekkebi kurumadan 1961’de Avrupa Toplulukları’na üyelik başvurusu yaptı. Fransa’nın vetosu nedeniyle vize alamamakla birlikte, 1967’de ikinci kez başvuruda bulundu ve yine veto edildi. Nihayet 1970’teki üçüncü başvurusu sonunda tam üyeliğine onay çıktı. Danimarka ve İrlanda ile birlikte 1973’te AT’ye tam üye oldu. Buradan hareketle EFTA’nın İngiltere tarafından Altılar’a karşı bir “pazarlık gücü” oluşturmak amacıyla ortaya çıkartıldığı söylenebilir. Bir başka husus Altılar’ın hepsinin sınırdaş olmasına karşılık EFTA üyeleri dağınık bir ülkeler topluluğu oluşturuyorlardı. Böyle bir yapıdan Avrupa bütünleşmesine katkı çıkamazdı.

AB Konseyi: Konsey, 1957 Roma Anlaşması ile kurulmuştur ve AT-AB’nin “yasama organı”dır. Konseyde her üyenin birer temsilcisi ile Konsey Başkanı yer alır.

AB Adalet Divanı: Adalet Divanı da Roma Anlaşması ile kurulmuş ana organlardan biridir. Üye sayısı kadar hâkimden oluşur ve Lüksemburg’da bulunur. Avrupa Topluluğu ya da 1992 Maastricht Anlaşması’ndan sonraki adıyla Avrupa Birliği’nin hukukunu yorumlamaya ve adli karar vermeye yetkili tek organdır. Birlik üyesi devletler Birlik Hukuku’na ilişkin uzlaşmazlıklarının çözümünde Birlik Adalet Divanı’ndan başka hiçbir hukuksal kuruma gitmemeyi taahhüt etmişlerdir. Bu yüzden Avrupa Birliği Adalet Divanı (ABAD)’nın yetkisi “mecburi” nitelikte bir yetkidir. Mesela bir başka uluslararası yargı kurumu ve BM’nin bir organı konumunda olan Hollanda’nın La Haye kentindeki Uluslararası Adalet Divanı (UAD)’nın yargı yetkisi “ihtiyari” olmaktadır.

ABAD, AB Hukuku’nun AB’ye üye bütün devletlerde aynı kalmasını, aynı biçimde anlaşılmasını, yorumlanmasını, uygulanmasını denetimini sağlayan en önemli kurumdur. Buna AB Hukuku’nun Mütecanis (tekdüze, yeknesak, homojen) Geçerliliği” denir. Fakat AB Hukuku’nun dışındaki konulara bakamaz. Mesela savaş suçları, insan hakları, özel hukuk davaları, ceza davaları gibi konular Divan’ın yetki ve görev alanının dışındadır.

Arjantin, Brezilya, Meksika, Şili, Paraguay, Peru, Uruguay arasında 1 Şubat 1960’ta imzalanan Montevideo Anlaşması ile bir “Serbest Ticaret Bölgesi” olarak Latin Amerika Serbest Ticaret Bölgesi (Latin American Free Trade Association - LAFTA) kurulmuştur.

ASEAN Sekretaryası’na bağlı olarak dört büro oluşturuldu:

• Dış İlişkiler ve Koordinasyon

• Ticaret, Endüstri ve Hizmetler

• Yatırım ve Finans

• Ekonomik ve Fonksiyonel İşbirliği

Gelişmekte Olan Sekiz Ülke (D-8): Türkiye’nin öncülüğünde 15 Haziran 1997’de yapılan İstanbul zirvesinde yayınlanan deklarasyonla kurulmuş bir örgüttür. Üyeleri: Türkiye, Mısır, İran, Pakistan, Bangladeş, Endonezya, Malezya ve Nijerya.

1947’de uygulanmasına başlanan Marshall Planı, Avrupa’ya iktisaden “can suyu” verilmesi anlamına geliyordu. doğru Cevap A'dır.